Hastalık Salgını Haberi

22 Kasım 2019 

10 Ekim 2019 tarihinde, Sudan Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST) Ulusal Odak Noktası (UON), Kassala Eyaleti’nde 99 şüpheli dang humması vakasının görüldüğünü DSÖ'ye bildirmiştir. Bildirilen ilk vakalar 8 Ağustos 2019'da yüksek ateş, baş ağrısı ve eklem ağrısı gibi semptomlar ve bazılarında kusma şikayetiyle sağlık kuruluşlarına başvurmuştur.

8 Ağustos - 4 Kasım 2019 tarihleri arasında, 7 eyaletten 5 ölüm de dahil olmak üzere toplam 1.197 şüpheli dang humması vakası bildirilmiştir: Kassala (1.111 vaka; 3 ölüm), Batı Darfur (43 vaka; 1 ölüm), Kuzey Darfur (29 vakalar; 1 ölüm), Kızıldeniz (9 vaka; 0 ölüm), Güney Darfur (3 vaka; 0 ölüm), Gadarif (1 vaka; 0 ölüm) ve Kuzey Kordofan (1 vaka; 0 ölüm).

125 örnekte dang humması için test yapılmış olup bu örneklerin 71'inde (% 57) Hartum'daki Ulusal Halk Sağlığı Laboratuvarı'nda, Immunoglobulin M (IgM) Enzime Bağlı Bağışıklık Deneyi (ELISA testi) ve polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile yapılan testler pozitif çıkmıştır. Vakaların % 50’si kadınlardan ve vakaların % 93'ü 5 yaşın üzerinde ki kişilerden oluşmaktadır. 1.197 şüpheli dang humması vakasının 95'inde (% 79) hemorajik bulgular görülmüştür.

Şekil 1. Yedi Eyalette Dang Humması Hastalığının Kronolojik Yayılımı

Halk Sağlığı Yanıtı

Aşağıdaki halk sağlığı yanıtı önlemleri alınmıştır:

• 1 Ağustos 2019 tarihinden itibaren federal düzeyde bir görev gücü komitesi faaliyete geçirilmiştir.
• Sürveyans ekipleri, 17 Ağustos itibariyle etkilenen bölgelerde günlük raporlama ve aktif vaka bulma konusunda eğitilmiş ve görevlendirilmiştir.
• Tüm bölgelerde 158 gözetim-raporlama alanında gelişmiş gözetim ve günlük raporlama başlatılmıştır. Eyalet ve yerel düzeylerdeki salgın araştırma ekipleri yeniden faaliyete geçirilmiş olup bildirilen tüm vakalarla ilgili incelemeler yapılmıştır.
• Rapor edilen vakaların evlerine ve çevresindeki evlere korunma ve vektör kontrol önlemleri uygulanmaktadır.
• DSÖ ve Sudan Sağlık Bakanlığı, Kassala Eyaletindeki tüm bölgelerde 220 sağlık çalışanını sürveyans, vaka tanımı ve vaka yönetimi protokolleri konusunda eğitmiştir.
• Dünya Sağlık Örgütü, vaka yönetimi malzemelerindeki açıkları kapatmak için 2000 ringer laktat damla ve 500 doz parasetamol tedarik etmiştir.
• Vektör kontrol müdahaleleri gerçekleştirilmiştir: Port Sudan, Kızıldeniz Eyaleti'nde toplam 1.225 hane denetlenmiş, bunlardan 29'unda Aedes sivrisineklerine rastlanmış ve 1.949 hanede ilaçlama (fogging) yapılmıştır.
• DSÖ, Kassala Eyaletinin ana hastanelerinde, dang humması vaka tanımı ve vaka yönetimi protokolleriyle ilgili bilgilendirici materyellerin basılmasını ve dağıtımını desteklemiştir.

DSÖ Risk Değerlendirmesi

Dang humması Sudan'da endemiktir. 2010, 2013 ve 2017 yıllarında birçok salgın belgelenmiştir. Sudan'da dolaşımda olan dang virüsü serotipleri hakkında bilgi mevcut değildir. Bu bağlamda, dang virüsü (DENV) hakkında daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.

Mevcut dang humması salgını, Chikungunya, Rift Vadisi Ateşi, sıtma ve kolerada devam eden diğer salgınlarla çakışmaktadır. Halk sağlığı sektörünün kontrol ve yanıt verme kapasiteleri sınırlıdır; Yıllarca süren siyasi ve sivil çatışmalar, ülkenin salgınları kontrol etme ve önleme kapasitesini azaltmaktadır.

8 Ağustos 2019'da salgının başlamasından bu yana, dang ülke genelinde 7 eyalete yayılmıştır. Bugüne kadar 5 ölüm rapor edilmiştir. Chikungunya ve / veya sıtma ile yüksek enfeksiyon olasılığı, vaka yönetimini zorlaştırmakta olup kötü prognoz ile sonuçlanabilir.

Dang humması virüsünün uluslararası yayılma riski, sel ve mevsimsel şiddetli yağışların yanı sıra etkili vektör kontrol programlarının eksikliği yaşayan, komşu ülkelerde hastalıkla ilgili sivrisinek vektörlerinin (Aedes) bulunması nedeniyle yüksektir. Kızıldeniz Eyaleti'nin başkenti olan Port Sudan, hastalığın uluslararası yayılımını artırabilecek yüksek hacimde uluslararası ticaret ve trafik ile Kızıldeniz'in en önemli limanıdır.

DSÖ Tavsiyesi

Sivrisinek üreme alanlarının insan habitatlarına yakınlığı, dang virüsü enfeksiyonu için önemli bir risk faktörüdür. Dang enfeksiyonu için spesifik bir tedavi yoktur, ancak erken teşhis ve uygun tıbbi bakıma erişim mortaliteyi azaltır. Tüm sağlık çalışanlarına ciddi dang hummasıyla ilgili olarak uyarı işaretleri hakkında bilgi vermek için çaba gösterilmelidir, böylece erken vaka tespit ve  yönetimi ölümleri azaltmaya yardımcı olabilir. Etkili vektör kontrol önlemlerinin uygulanması, aynı zamanda dang hummasını önleme ve kontrol için de önemlidir.

DSÖ, sivrisinek vektörlerini kontrol etmek için Aedes spp (dang için birincil vektör) de dahil olmak üzere sivrisinek vektörlerini kontrol etmek için Entegre Vektör Yönetimi (EVY) olarak bilinen stratejik bir yaklaşımı teşvik etmektedir. Potansiyel üreme alanlarını kaldırmak, vektör yoğunluğunu azaltmak ve bireysel maruziyetleri en aza indirmek için EVY aktiviteleri artırılmalıdır. Bu, hem larva hem de yetişkin vektör kontrol stratejilerini (yani çevresel yönetim, kaynak azaltma ve kimyasal kontrol önlemleri) ve ayrıca bireyleri ve haneleri koruma stratejilerini içermelidir. Vektör kontrol faaliyetleri, insan-vektör temasının gerçekleştiği tüm yerleşim yerlerini (ikamet yeri, işyerleri, okullar ve hastaneler) hedeflemelidir.

Vektör kontrol faaliyetleri, tüm evsel su depolama konteynerlerinin kapalı tutulması, boşaltılması ve haftalık olarak temizlenmesini içerebilir.  Ek olarak, önerilen böcek öldürücüler dış mekan su depolama kapları için kullanılabilir. Aedes sivrisinekleri gün boyunca ısırdıkları için kontrol önlemleri iş yerlerini ve okulları da hedef almalıdır.

Kapalı alanlarda ısırmanın gerçekleştiği yerlerde, ev tipi aerosol ürünleri, sivrisinek tütsüleri (mosquito coils) veya diğer böcek ilacı vaporizatörleri ısırma aktivitesini azaltabilir. Pencereler, kapı sineklikleri ve klima üniteleri gibi ev eşyaları da ısırmayı azaltabilir. Gündüz saatlerinde cildin sivrisinek ısırıklarına maruz kalmasını en aza indiren kıyafetlerin kullanımı gibi kişisel koruyucu önlemler tavsiye edilmektedir. Kovucular sivrisinek ısırıklarına maruz kalan cilde veya giysilere uygulanabilir. Böcek ilacı ile muamele edilen sivrisinek cibinlikleri uyurken, özellikle gün içinde uyuyanlar için (örneğin, bebekler, hastalık veya ihtiyarlık nedeniyle yataklara mahkum olan insanlar, dang hastaları ve gece çalışanlar) sivrisinek ısırıklarına karşı iyi bir koruma sağlar,

Etkilenen tüm bölgelerde ve ulusal düzeyde vektör gözetimi ve vaka takibi güçlendirilmeye devam edilmelidir. Vektör sürveyansı, kontrol çabalarını ve etkinliği değerlendirmek için rehberlik sağlamalıdır.

Dang humması bulaş riskini azaltmaya yönelik temel halk sağlığı iletişimi mesajları, kitle iletişim araçları, sağlık merkezleri ve diğer kamu alanları aracılığıyla sağlanmaya devam edilmelidir.

DSÖ, halihazırda mevcut olan bilgilere dayanarak Sudan'a yönelik seyahat veya ticaretle ilgili olarak herhangi bir kısıtlama uygulanmasını tavsiye etmemektedir.

Dang humması hakkında ayrıntılı bilgi için, lütfen aşağıdaki bağlantılara bakın:

• Dengue fact sheet
• WHO Dengue control strategies
• Global Strategy for dengue prevention and control, 2012–2020
• WHO scales up response to global surge in dengue
• Strong country capacity, improved tools and community engagement critical to enhancing dengue prevention and control