Hastalık salgını haberi
 

13 Aralık 2019

1 Mayıs 2019’da, Pakistan ve Hindistan’da  Dang humması vaka sayısındaki artışa yanıt kapsamında, Afganistan sağlık yetkilileri hastalığın takibini yoğunlaştırmıştır. Bu artırılan tedbirin bir parçası olarak, Kabil'deki Merkez Halk Sağlığı Laboratuvarı (CPHL), Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (CCHF) için negatif olarak test edilen numunelerin, Dang pozitif olup olmadığını görmek amacıyla yeniden incelenmesi gibi şüpheli hastalık vakalarına yönelik araştırmalarını genişletmeye başlamıştır.

Laboratuvar, Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi için negatif test edilen 40 örnek üzerinde ayırıcı tanı ve testler yapmıştır. 1 Ekim - 4 Aralık 2019 tarihleri arasında, 40 örnekten 14'ü CPHL tarafından Dang humması için pozitif olarak test edilmiştir (13'ü polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ve bir tanesi de İmmünoglobulin M (IgM) ile).

Teyit edilmiş 14 Dang humması vakasından yedisinin endemik ülkelere seyahat öyküsü bulunmadığından, muhtemelen otoktonus (yerli) vaka oldukları düşünüldü. Bu 7 vakadan biri hemorajik ateş nedeniyle öldü. Diğer vakaların altısı, 4 kişi Pakistan’a ve 2 kişi Hindistan’a olmak üzere endemik ülkelere seyahat etmişti. Bir vakanın seyahat geçmişi bilinmiyordu. 14 vakanın 12'si (% 86) 21-55 yaş arası erkekti.

14 vaka 6 ilden rapor edildi: Faryab (1 vaka), Kabil (3 vaka) ve büyük bir Dang humması salgını devam etmekte olan Pakistan sınırındaki 4 eyalet: Paktita (1 vaka); Laghman (1 vaka); Paktya (2 vaka); Nangarhar (6 vaka). Afganistan'daki Dang humması vakaları, “Yerel olarak ortaya çıkmış” anlamına gelen otoktonus kişilerin ilk raporudur. Dang humması ile ilgili önceki raporlar, Dang endemik ülkelere seyahat geçmişi olan vakaları içermekteydi.

İlk kez vektör sürveyansı 2018 yılında gerçekleştirildi. Ülke yetkilileri, Doğu Afganistan'daki Khost Eyaletinden 6 sivrisinek örneğini, Aedes türlerinin moleküler olarak doğrulanması için Singapur'daki DSÖ İşbirliği Merkezine gönderdi. 4 tanesi Aedes albopictus olarak tanımlandı. İlave olarak, Khost ve Nangarhar eyaletlerinden, morfolojik olarak Aedes albopictus ve Aedes aegypti olarak tanımlanan Aedes sivrisinek örnekleri toplandı.

Halk sağlığı yanıtı

• Mevcut Dang humması salgınını değerlendirmek üzere 25 Kasım 2019 tarihinde Politika ve Planlama Bakan Yardımcısı liderliğinde üst düzey bir acil durum toplantısı yapıldı.
• Halk Sağlığı Bakanlığı, aşağıdakileri içeren bir yanıt eylem planı hazırladı:

Yüksek riskli bölgeleri belirlemek için Ulusal Sıtma ve Layşmanyazis Kontrol Programı ile koordinasyon sağlanması; vektör gözetimi, dang için laboratuar testlerinin yapılması, vaka yönetimi ve hızlı yanıt ekiplerinin görevlendirilmesini kapsayan Dang sürveyansı.

• DSÖ ülke ofisi, Halk Sağlığı Bakanlığı ile işbirliği içinde Ulusal Dang Planı hazırladı. 2020 yılının ilk çeyreğinde vektör kontrol faaliyetlerine başlamak amacıyla vektörün gelecekteki izlenmesi / gözetimi için, teşhis edilmiş tüm vakaların haritası çıkarılacak.
• DSÖ, vaka tanımının ve hastalar için teşhis ve tedavi kılavuzlarının geliştirilmesi konusunda bakanlığa yardımcı olmaktadır.
• DSÖ, vektör sürveyans planını hazırladı. Khost eyaletinde daha ileri vektör gözetimi devam etmektedir. Bu, daha iyi yanıt için gereken müdahaleleri uygulama fırsatını sağlamaktadır.

DSÖ risk değerlendirmesi

Dang virüsü hastalığı, ciddi halk sağlığını etkileme potansiyeline sahip, sivrisinek kaynaklı olarak ortaya çıkan bir hastalıktır. Bu, Afganistan'da dang hummasının otoktonus transmisyonunun ilk kez bildirildiği bir durumdur ve hastalığın ciddi halk sağlığı etkisinden dolayı endişe nedenidir.

Afganistan, devam eden çatışmalar, sık sık meydana gelen doğal afetler, yer değiştirmelere bağlı nüfus dalgalanmaları, kitlesel ölüm olayları ve bulaşıcı hastalık salgınları nedeniyle karmaşık bir insani acil durum yaşamaktadır. 

2018 yılında yapılan Afganistan Sağlık Araştırması’na göre, nüfusun % 57'si yarım saatlik ve % 90'ı toplam 2 saatlik mesafedeki birinci basamak sağlık hizmeti (PHC) tesisine erişebiliyor. Ayrıca ülke, Dang salgınlarını önleme ve kontrol etme konusunda sınırlı kapasiteye sahiptir.

Dang ateşi virüsünden etkilenmiş 6 eyaletteki mevcut otokton vakalar, Afganistan'da virüsün daha önce kaydedilmediği diğer bölgeler için bir risk oluşturmaktadır. Yağışlı mevsimdeki yoğun nüfus hareketleri, mevcut Dang humması salgınlarının yayılma veya şiddetlenme riskini artırmaktadır.

Afganistan'daki etkili kontrol programlarının bulunmaması, ülkenin salgını durdurma çabalarında güçlüğe neden olmaktadır. Khost ve Nangarhar eyaletlerinde mevcut kış koşullarının sivrisineklerin çoğalmasını sınırlaması ve böylece bulaşma riskini azaltması beklenmektedir. Bununla birlikte, bazı Aedes albopictus sivrisinekleri, kış uykusu sayesinde kuzey enlemlerindeki soğuk kışlarda hayatta kalan ılıman türleriyle birlikte soğuğa dirençli yumurtalar üreterek daha soğuk hava şartlarına adapte olabilmektedir.

DSÖ tavsiyesi

Korunmak, hastalık için özel bir tedavi bulunmadığından, Dang enfeksiyonu riskini azaltmada en etkili yaklaşımdır. Dang virüsü bulaşının kontrol edilmesinin veya önlenmesinin ana yöntemleri, aşağıdaki eylemlerle sivrisinek vektörüyle savaşmayı amaçlar:

• Çevre yönetimi ve değişikliği (kaynakların azaltılması ve kimyasal kontrol önlemleri) ile sivrisineklerin yumurtlama ortamlarına erişimlerinin engellenmesi.
• Katı atıkların uygun şekilde kontrol edilmesi ve insan habitatlarından uzaklaştırılması.
• Evsel su depolama konteynerlerin kapatılması, boşaltılması ve temizlenmesi.
• Temizlenemeyen dış mekanlardaki su depolarına uygun böcek ilaçlarının uygulanması.
• Sivrisinek kovucular, pencere sineklikleri, uzun kollu giysiler, sivrisinek ağları ve böcek ilacı ile muamele edilmiş malzemeler, bobinler ve buharlaştırıcılar gibi kişisel ve evsel tedbirlerin alınması. Sivrisinek kovucular maruz kalan cilde veya giysilere uygulanmalıdır.
• Toplumun farkındalığını artırmak, toplum katılımını geliştirmek ve vektör kontrolünün sürekliliği için seferberlik.
• Salgınlar sırasında acil bir vektör kontrol önlemi olarak insektisitlerin püskürtülmesi.
• Kontrol müdahalelerinin etkinliğini belirlemek için, vektör gözetim araçlarının kullanımıyla vektörlerin aktif izlenmesi ve sürveyansı gerçekleştirilmelidir.
• Dang hastalarının klinik olarak dikkatli tespiti ve yönetimi, ağır Dang hastalığından ölüm oranlarını önemli ölçüde azaltabilir.

DSÖ, mevcut bilgilere dayanarak Afganistan'dan veya Afganistan’a seyahat veya ticaret yapmakla ilgili herhangi bir kısıtlamayı önermemektedir.

Dang humması hakkında daha fazla bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

• Dengue fact sheet
• WHO Dengue control strategies
• Global Strategy for dengue prevention and control, 2012–2020
• Special Programme for Research and Training in Tropical Diseases
• Prevention and Control