1. Koronavirusler nedir?

Soğuk algınlığına neden olan Koronavirusler her yıl genellikle mevsimsel grip döneminde görülmektedir. İnsanlarda dolaşımda olan ve çoğu soğuk algınlığına neden olan Koronavirus alt tipleri HCoV-229E, HCoV-OC43, HCoV-NL63 ve HKU1-CoV’dir. Ayrıca Koronavirusler, Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS-CoV) ve Ağır Akut Solunum Sendromu (SARS-CoV) gibi ağır hastalıklara da sebep olmuştur.

2. SARS ve MERS-CoV hala görülmekte midir?

SARS’a karşı alınan önlemler sayesinde halen SARS görülmemektedir. MERS’e karşı alınan önlemler ile de hastalığın görülme sıklığı azalmıştır. Ülkemizde 2014 yılında görülen tek bir MERS-CoV vakası olmuştur, bunun dışında halen başka bir vaka görülmemiştir.

3. Koronaviruslerin kaynağı nedir ve nasıl bulaşır?

Koronaviruslerin kaynağı hayvanlardır (zoonotik).  İlk kaynak hayvanlar olmakla birlikte, sonrasında insandan insana geçen solunum yolu enfeksiyonuna neden olabilmektedir. 

Detaylı araştırmalar sonucunda, SARS-CoV'un misk kedilerinden, MERS-CoV'un ise tek hörgüçlü develerden insanlara bulaştığı ortaya çıkmıştır. Henüz insanlara bulaşmamış olan ancak hayvanlarda saptanan birçok Koronavirüs mevcuttur.

4. Yeni Koronavirus (2019-nCoV) nedir?

Yeni Koronavirus (2019-nCoV); daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir Koronavirus alt tipidir ve 7 Ocak 2020’de tanımlanmıştır.

5. Yeni Koronavirus (2019-nCoV) Hastalığı ilk olarak ne zaman bildirilmiştir?

Yeni Koronavirus (2019-nCoV) Hastalığı’nın ilk bildirimleri DSÖ tarafından, 31 Aralık 2019'da Çin'in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakaları olarak yapılmıştır.

6. Yeni Koronavirusun (2019-nCoV) kaynağı nedir?

Yeni Koronavirusun (2019-nCoV) kesin kaynağı bilinmemektedir. Erken dönemde bildirilen ilk olguların Çin’in Wuhan kentinin güneyindeki Wuhan Güney Çin Deniz Ürünleri Şehir Pazarı (evcil ve vahşi farklı hayvan türleri satılan bir balık ve canlı hayvan pazarı) çalışanlarında bildirilmesi, virüsün muhtemelen bir hayvan kaynağından ortaya çıktığını düşündürmektedir.

7. Yeni Koronavirusun (2019-nCoV) nasıl bulaşır?

Bulaşma şekli tam olarak bilinmemektedir. Hayvandan insana bulaşma yanında; insandan insana da bulaştığı anlaşılmıştır. Damlacık yoluyla bulaştığı varsayılmaktadır.

 8. Yeni Koronavirusun (2019-nCoV) kuluçka (inkübasyon) süresi ne kadardır?

 Virüsün kuluçka süresi net olarak bilinmemektedir. 2-14 gün arasında olduğu düşünülmektedir.

9. Yeni Koronavirusun (2019-nCoV) neden olduğu semptomlar ve komplikasyonlar nelerdir?

Asemptomatik (bulgusu olamayan) olguların olabileceği bildirilmekle birlikte, bunların oranı bilinmemektedir. En çok karşılaşılan semptomlar ateş, öksürük ve solunum sıkıntısıdır. Ancak şiddetli olgularda pnömoni, ağır akut solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği ve ölüm gelişebilmektedir.

10. Yeni Koronavirus (2019-nCoV) hastalığı kimlerde daha ağır seyretmektedir?

Eldeki veriler, yaşlı ve eşlik eden hastalığı olanlarda daha ağır seyrettiğini göstermektedir.

11. Türkiye’den bildirilen enfekte Yeni Koronavirus (2019-nCoV) vakası mevcut mudur? 

Yeni Koronavirus (2019-nCoV) enfeksiyonunun yoğun olarak görüldüğü bölgelerden ülkemize gelen ve herhangi bir solunum yolu semptomu gösteren kişiler, uygun şartlarda izole edilerek hastalık olasılığı açısından değerlendirilmekte ve solunum numunesi alınmaktadır. Bu kapsamda değerlendirilen vakalarda şu ana kadar Yeni Koronavirus (2019-nCoV) hastalığı saptanmamıştır.

12. Sağlık Bakanlığı’nın bu konuda yaptığı çalışmalar nelerdir?

Bakanlığımız tarafından hastalıkla ilgili dünyadaki gelişmeler ve hastalığın uluslararası yayılımı yakından takip edilmektedir. Hastalığın yayılımına yönelik ilk haberlerin alınmasının ardından hastalık yakından takip edilmeye başlanmıştır. Yeni Koronavirus (2019-nCoV) hastalığına yönelik Risk Değerlendirme ve Bilim Kurulu toplantıları yapılmıştır. Konunun tüm tarafları (THY, Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü, Kamu Hastaneleri Genel müdürlüğü, gibi tüm paydaşlar) sürece dahil edilerek takip ve toplantılar yapılmaya devam edilmektedir. 7/24 çalışma esasına göre ekip oluşturulmuştur. Ülkemizde, Dünya Sağlık Örgütünün önerileri ile paralel olarak gerekli önlemler alınmıştır. Havalimanları ve deniz giriş noktaları gibi Ülkemizin giriş noktalarında riskli bölgelerden gelebilecek hasta yolcuların tespitine yönelik önlemler alınmış ve hastalık şüphesi varlığında yapılması gerekenler belirlenmiştir. Hastalığa yönelik tanı, olası vakada uygulanacak prosedürler, korunma ve kontrol önlemleri ile ilgili bir rehber hazırlanmıştır. Tespit edilen vakalara yönelik yönetim algoritmaları oluşturulmuştur ve ilgili tarafların görev ve sorumlulukları tanımlanmıştır. Rehberde ayrıca vaka görülen ülkelere gidecek veya oralardan gelecek kişilerin yapması gerekenler de yer almaktadır. Sürekli güncellenen bu rehbere Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü’nün resmi web sitesinden ulaşılabilmektedir. Ayrıca olası vaka tanımına uyan kişilerden solunum yolu numunesi alınarak numune sonucu çıkana kadar sağlık tesisi koşullarında izole edilmektedir.

13. Yeni Koronavirus (2019-nCoV) aşısı var mıdır?

Hayır, henüz geliştirilmiş bir aşısı bulunmamaktadır.

14. Hastalığa Yakalanmamak İçin Öneriler Nelerdir?

Akut solunum yolu enfeksiyonlarının genel bulaşma riskini azaltmak için önerilen temel ilkeler Yeni Koronavirüs (2019-nCoV) için de geçerlidir. Bunlar;

• El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
• Eller yıkanmadan ağız, burun ve gözlerle temas edilmemelidir.
• Hasta insanlarla temastan kaçınmalıdır (mümkün ise en az 1 m uzakta bulunulmalı).
• Özellikle hasta insanlarla veya çevreleriyle doğrudan temas ettikten sonra eller sık sık yıkanmalıdır.
• Öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağızın tek kullanımlık kağıt mendil ile kapatılması, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek iç kısmının kullanılması, solunum hijyen önerilerine dikkat edilmesi, mümkünse kalabalık yerlere girilmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve yüzün kapatılması, mümkünse tıbbi maske kullanılması önerilmektedir.

15. Çin gibi hasta yoğunluğunun fazla olduğu ülkelere yolculuk yapmak zorunda olan kişiler hastalıktan korunmak için neler yapmalı?

Akut solunum yolu enfeksiyonlarının genel bulaşma riskini azaltmak için önerilen temel ilkeler Yeni Koronavirüs (2019-nCoV) için de geçerlidir. Bunlar;

• El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
• Eller yıkanmadan ağız, burun ve gözlerle temas edilmemelidir.
• Hasta insanlarla temastan kaçınmalıdır (mümkün ise en az 1 m uzakta bulunulmalı).
• Özellikle hasta insanlarla veya çevreleriyle doğrudan temas ettikten sonra eller sık sık yıkanmalıdır.
• Hastaların yoğun olarak bulunması nedeniyle mümkün ise sağlık merkezlerine gidilmemeli, sağlık kuruluşuna gidilmesi gereken durumlarda diğer hastalarla temas en aza indirilmelidir.
• Öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağızın tek kullanımlık kağıt mendil ile örtülmesi, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek içinin kullanılması, solunum hijyen önerilerine dikkat edilmesi, mümkünse kalabalık yerlere girilmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve yüzün kapatması, mümkünse tıbbi maske kullanması önerilmektedir.
• Çiğ veya az pişmiş hayvan ürünleri yemekten kaçınılmalıdır. İyi pişmiş yiyecekler tercih edilmelidir.
• Çiftlikler, canlı hayvan pazarları ve hayvanların kesilebileceği alanlar gibi yüksek riskli alanlardan kaçınılmalıdır.
• Seyahat sonrası herhangi bir solunum yolu semptomunuz olursa doktorunuza seyahat öykünüz hakkında bilgi veriniz.

16. Diğer ülkelere yolculuk yapacak kişiler hastalıktan korunmak için neler yapmalı?

Akut solunum yolu enfeksiyonlarının genel bulaşma riskini azaltmak için önerilen temel ilkeler Yeni Koronavirüs (2019-nCoV) için de geçerlidir. Bunlar;

• El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.
• Eller yıkanmadan ağız, burun ve gözlerle temas edilmemelidir.
• Hasta insanlarla temastan kaçınılmalıdır (mümkün ise en az 1 m uzakta bulunulmalı).
• Özellikle hasta insanlarla veya çevreleriyle doğrudan temas ettikten sonra eller sık sık yıkanmalıdır.
• Öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağızın tek kullanımlık kağıt mendil ile kapatılması, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek iç kısmının kullanılması, solunum hijyen önerilerine dikkat edilmesi, mümkünse kalabalık yerlere girilmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve yüzün kapatılması, mümkünse tıbbi maske kullanılması önerilmektedir.
• Çiğ tüketilen yiyecekler yerine pişmiş yiyecekler tercih edilmelidir.

17. Hastalık tanısı için Ülkemizde neler yapılmaktadır?

Güncellenen vaka tanımları doğrultusunda 2019-nCoV hastalığı olasılığı olan kişilerden numune alınmakta ve tanıyı teyit için gerekli incelemeler yapılmaktadır. Hastalık olasılığının düşünüldüğü kişilerden solunum yolu örneği alınarak Sağlık Bakanlığı laboratuvarlarında değerlendirilmektedir. Laboratuvarlarda solunum yolu numunelerinde önce panKoronavirüs testi yapılmakta, pozitif çıkan numunelerde sekans analizi yapılarak hastalığın tanısı net olarak konulabilmektedir.

18. Çin’den gelen paket ya da ürünlerden Koronavirus bulaşma riski var mıdır?

Genel olarak bu virüslerin yüzeylerde canlı kalabilme şansları çok düşük olduğu için paket veya kargo ile bulaşma olması beklenmemektedir.

19. Ülkemizde yeni Koronavirus hastalık riski var mı?

İçinde bulunduğumuz yüzyılda ulaşım olanaklarının artması ve vaka görülen ülkelerle olan ticari ve kültürel ilişkiler dikkate alındığında dünyadaki birçok ülke gibi ülkemizde de vakaların görülme ihtimali bulunmaktadır.

20. Çin’e seyahat kısıtlaması var mıdır?

Şu an için, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından Çin’e herhangi bir seyahat kısıtlaması olmamakla birlikte gerekli olmadıkça riskli bölgelere gidilmemesi önerisi bulunmaktadır. Öte yandan, Çin yönetimi, enfeksiyonun yayılımını engellemek için vakaların yoğun görüldüğü Wuhan bölgesine giriş çıkışı durdurmuştur. Bu nedenle Çin devleti tarafından yapılacak kısıtlamalar göz önünde bulundurularak seyahat planı yapılması önerilir.

Ayrıca Dışişleri Bakanlığımız resmi internet sayfasında 27 Ocak 2020 tarihli “Çin için Seyahat Uyarısı” duyurusu yer almaktadır.

21. Tur araçları nasıl temizlenmeli?

Bu araçların iyi havalandırılması ve standart genel temizliğin yapılması önerilmektedir. 

• Araçların, kullanım sırasında, sık olarak taze hava ile havalandırılması sağlanmalıdır. Araç klimatizasyonunda, havanın dışarıdan alınan hava ile ısıtılması ve soğutulması tercih edilmelidir. Araç içerisinde havanın araç içi dönüşümü kullanılmamalıdır.
• Araçların, standart genel temizliğinin mümkün ise her kullanım sonrasında yapılması önerilmektedir.
• Misafirlerin, kişisel eşyalarını, örneğin valizlerini taşıyan kişilerin, virüs uzun süre cansız yüzeylerde yaşayamayacağı için hastalık varlığında dahi bulaştırıcı olması (hastalık yayılımında risk yaratması) beklenmemektedir. Ancak, genel olarak bu tür işlemler sonrasında derhal eller yıkanmalı veya el antiseptiği ile el temizliği sağlanmalıdır.
• Hastalığın yoğun olduğu bölgelerden gelen misafirler bulunması durumunda, misafirler arasında ateşi, hapşırığı, öksürüğü olan olur ise, ona maske takılması ve sürücünün de kendini koruması için maske takması tercih edilir. 112 aranılarak bilgi verilmesi ve yönlendirilen sağlık kuruluşuna öncesinde haber verilerek gidilmesi sağlanmalıdır.

22. Otellerde alınması gereken önlemler nelerdir?

Virüs uzun süre cansız yüzeylerde yaşayamayacağı için konaklama tesislerinde standart temizlik önlemleri uygundur.

El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.

Öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağızın tek kullanımlık kağıt mendil ile kapatılması, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek iç kısmının kullanılması, solunum hijyen önerilerine dikkat edilmesi, mümkünse kalabalık yerlere girilmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve yüzün kapatması, mümkünse tıbbi maske kullanılması önerilmektedir. 

Virüs uzun süre cansız yüzeylerde yaşayamayacağı için hastanın valizlerini taşıyan kişilere bulaş beklenmemektedir.

Erişilebilir yerlere alkollü el antiseptiği konulması uygundur.

23. Havaalanı çalışanlarının alması gereken önlemler nelerdir?

Genel enfeksiyondan korunma önlemleri alınmalıdır.

El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.

Öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağızın tek kullanımlık kağıt mendil ile kapatılması, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek iç kısmının kullanılması, solunum hijyen önerilerine dikkat edilmesi, mümkünse kalabalık yerlere girilmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve yüzün kapatması, mümkünse tıbbi maske kullanılması önerilmektedir. 

Virüs uzun süre cansız yüzeylerde yaşayamayacağı için hastanın valizlerini taşıyan kişilere bulaş beklenmemektedir.

Erişilebilir yerlere alkollü el antiseptiği konulması uygundur.

24. Turistlerin geldiği restorantlarda, mağazalarda çalışanlar ne gibi önlemler almalıdır?

Genel enfeksiyondan korunma önlemleri alınmalıdır.

El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.

Öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağızın tek kullanımlık kağıt mendil ile kapatılması, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek iç kısmının kullanılması, solunum hijyen önerilerine dikkat edilmesi, mümkünse kalabalık yerlere girilmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve yüzün kapatılması, mümkünse tıbbi maske kullanılması önerilmektedir. 

Virüs uzun süre cansız yüzeylerde yaşayamayacağı için bulaş beklenmemektedir.

Sık el yıkama ve erişilebilir yerlere alkollü el antiseptiği konulması uygundur.

25. Turistlerle aynı oteli veya restoranı kullanan kişilerde risk var mıdır?

Genel enfeksiyondan korunma önlemleri alınmalıdır.

El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.

Eller yıkanmadan ağız, burun ve gözlerle temas edilmemelidir.

Öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağızın tek kullanımlık kağıt mendil ile kapatılması, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek iç kısmının kullanılması, solunum hijyen önerilerine dikkat edilmesi, mümkünse kalabalık yerlere girilmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve yüzün kapatılması, mümkünse tıbbi maske kullanılması önerilmektedir. 

Vaka olması durumunda yapılacak işlemler sağlık çalışanları tarafından planlanacaktır.

26. Genel enfeksiyondan korunma önlemleri nelerdir?

El hijyenine dikkat edilmelidir. Eller en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el dezenfektanı kullanılmalıdır. Antiseptik içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir.

Öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağızın tek kullanımlık kağıt mendil ile kapatılması, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek iç kısmının kullanılması, solunum hijyen önerilerine dikkat edilmesi, mümkünse kalabalık yerlere girilmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve yüzün kapatılması, mümkünse tıbbi maske kullanılması önerilmektedir. 

27- Yeni koronavirüsün önlenmesinde ve tedavisinde antibiyotikler etkili midir?

Hayır, antibiyotikler virüslere karşı değil, sadece bakterilere karşı etkilidir. Yeni koronavirüs (2019-nCoV) bir virüstür ve bu nedenle antibiyotikler bu hastalığı önlenmesi veya hastalığın tedavi edilmesinde  kullanılmamalıdır.Bununla birlikte, 2019-nCoV için hastaneye yatırılırsanız, size antibiyotik verilebilir çünkü bakteriyel koenfeksiyon mümkündür.

28-Yeni koronavirüsü önlemek veya tedavi etmek için spesifik ilaçlar var mı?

Bugüne kadar, yeni koronavirüsü (2019-nCoV) önlemek veya tedavi etmek için önerilen belirli bir ilaç mevcut değildir.

Bununla birlikte, virüs bulaşmış olanlar semptomları hafifletmek ve tedavi etmek için uygun bakım sağlanmalı ve ciddi hastalığı olanlara optimize edilmiş destekleyici bakım sunulmalıdır.

Bazı spesifik tedaviler araştırılmaktadır ve klinik deneylerle test edilecektir.

DSÖ, çeşitli ortaklarla araştırma ve geliştirme çabalarını hızlandırmaya yardımcı olmaktadır.

 

29-Evlerinizdeki evcil hayvanlar yeni koronavirüsü (2019-nCoV) yayabilir mi?

Şimdilik köpekler ya da kediler gibi evcil hayvanların yeni koronavirüs ile enfekte olabileceğine dair bir kanıt yok. Ancak hayvanlara temas ettikten sonra elinizi su ve sabunla yıkamanız her zaman iyi bir fikirdir. Bu sizi hayvanlardan insanlara geçen E.coli ve Salmonella gibi çeşitli bakteriyel hastalıklara karşı korur.

30-Yeni koronavirüs yaşlıları mı etkiliyor yoksa gençler de hastalanmaya müsait mi?

Her yaştan insana yeni koronavirüs (2019-nCoV) bulaşabilir. Yaşlı insanlar ve daha önceden tıbbi rahatsızlıkları olan insanlar (astım, diyabet, kalp hastalığı gibi) virüsle ciddi şekilde hastalanmaya karşı daha savunmasız görünüyor. DSÖ, her yaştan insana, örneğin iyi el ve iyi solunum hijyeni uygulayarak, kendilerini virüsten korumak için adımlar atmasını tavsiye ediyor.

 

 Kaynaklar:

https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/bulasici-hastaliklar/2019-n-cov/liste/2019-ncov-sik-sorulan-sorular.html

 https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters