Hastalık Salgını Haberi

21 Şubat 2020

4 Kasım 2019 - 14 Şubat 2020 tarihleri arasında Buliisa (3), Maracha (1) ve Moyo'da (4) dört ölüm vakası (% 50 CFR) dahil olmak üzere laboratuvarca doğrulanmış 8 vaka ulusal sürveyans sistemi yoluyla tespit edilmiştir.

10 Aralık 2019 tarihinde, Uganda Virüs Araştırma Enstitüsü (UVRI) Bölgesel Referans Laboratuvarı tarafından, ters transkriptaz polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) ile teyit edilen vakayla ilgili olarak Sağlık Bakanlığı bilgilendirilmiştir. Vaka, 37 yaşında Viral Kanamalı Ateşi (VKA) olduğundan şüphelenilen bir erkektir. Söz konusu vaka, Uganda'nın Buliisa bölgesi’de bulunan Kizikya cell ve Demokratik Cumhuriyeti Kongo (DKC) arasında süt ticareti öyküsü olan bir büyükbaş hayvan çiftçiliği işletmecisidir. 30 Ekim 2019'da, 5 gün süren ateş ve baş ağrısı semptomları ile hastaneye başvurmuştur. Vakada semptomlar kusma, karın ağrısı ve burun kanaması şeklinde kötüleşmiş ve vaka 4 Kasım 2019'da ölmüştür. Aralık ayında yapılan derinlemesine bir araştırma sırasında, aile üyeleri ve komşular da dahil olmak üzere yakın temaslılardan 8 örnek toplanmış ve  tahlilleri yapılmıştır. 22 Ocak 2020'de UVRI, Buliisa'da serolojik testle (IgM ve PRNT) teyit edilen ikinci bir vakanın indeks vakasıyla bağlantılı ve benzer bir mesleğe sahip olduğunu bildirmiştir. Araştırma sırasında toplanan diğer örnekler  için yapılan testler negatif sonuçlanmıştır. Uganda Virüs Araştırma Enstitüsü (UVRI), Buliisa'da serolojik testle (IgM ve PRNT) doğrulanan ikinci bir vakanın indeks (ilk) vakayla bağlantılı ve benzer bir mesleğe sahip olduğunu 22 Ocak 2020'de Sağlık Bakanlığına bildirmiştir.    

Batı Nil bölgesindeki Moyo bölgesinde Güney Sudan ile sınırı olan iki vaka daha tespit edilmiştir. Vakalar 18-21 yaşında, Uganda ve Güney Sudan arasında kereste ticareti yapan ve her iki ülkede de zaman geçiren kişilerdir. Her 2 vaka için de hastalık başlangıç tarihi 3 Ocak 2020 olup Moyo İlçesi'ndeki bir Sağlık Merkezine kabul edilmişlerdir. Daha sonra ateş, kusma, ishal, yorgunluk, baş ağrısı, karın ve eklem ağrıları, konfüzyon ve açıklanamayan kanama belirtileri ile tam teşekküllü bir hastaneye sevk edildiler. Vakalar 5 ve 6 Ocak 2020'de hastanede kötüleşmiş ve ölmüştür. Uganda Virüs Araştırma Enstitüsü – UVRI’de yapılan RT-PCR sonuçları ile sarıhumma enfeksiyonu doğrulanmıştır.

Daha sonra Moyo bölgesi, farklı bir köyde şüpheli ve doğrulanmış enfeksiyon kümesini bildirmiştir. Şüphelenilen kümedeki doğrulanan vaka, 22 Ocak'ta açıklanamayan kanama ve ateş gibi semptomları olan ve 23 Ocak 2020'de ölen 59 yaşında bir hastadır. Toplanan bir kan örneğinde, UVRI'de gerçekleştirilen RT-PCR testi sonucu sarıhumma için pozitif çıkmıştır. Söz konusu erkek vakanın ölümünden önce, Ocak ayının başlarında iki aile üyesi de benzer semptomlarla ölmüştür.

Uganda Hükümeti Sağlık Bakanı 23 Ocak 2020'de salgın görüldüğünü duyurmuştur. Söz konusu salgının ilan edilmesinin ardından Buliisa (1), Moyo (1) ve Maracha'da (1) üç vaka daha doğrulanmıştır. Bu vakaların ayrıntılı araştırmaları devam etmektedir.

Halk Sağlığı Yanıtı

Ulusal hızlı yanıt ekipleri, daha fazla araştırma yapmak ve salgın yanıtını başlatmak için Moyo ve Buliisa ilçelerine yerleştirilmiştir. Diğer yanıt faaliyetleri şunlardır: Kuzey-batı bölgesindeki tüm bölgelerde gelişmiş sürveyans ve aktif vaka bulma ve Buliisa ve Moyo'nun etkilenen bölgelerindeki entomolojik araştırmalar. Moyo bölgesindeki vakalara ilişkin olarak Güney Sudan ile sınır ötesi bildirim yapılmıştır. DKC ve Güney Sudan'da araştırmalar devam etmekte olup DSÖ Afrika Bölge Ofisi-AFRO koordinasyonu desteklemektedir.

Sağlık Bakanlığı, Sarıhumma Kontrolü için Uluslararası Aşı Sağlama Koordinasyon Grubu tarafından onaylanan reaktif bir kampanya planlamaktadır. Yaklaşık 1.7 milyon insanı hedef almakta olan söz konusu reaktif kampanya özellikle Buliisa, Koboko, Maracha, Moyo ve Yumbe bölgelerinde ülkenin kuzey-batı kesiminde hastalık iletiminin durdurulmasını ve salgının yayılma riskinin önlenmesini amaçlamaktadır. Sağlık Bakanlığı, ülke genelinde sürekli koruma sağlamak için, 2021'de rutin aşı programına sarıhumma aşılamasını almak ve ulusal düzeyde koruyucu kitle aşılama kampanyalarının uygulanması için hazırlanmaktadır.

DSÖ Risk Değerlendirmesi

Sarıhumma, enfekte sivrisinekler tarafından bulaştırılan akut viral hemorajik bir hastalıktır ve hızla yayılma ve ciddi halk sağlığı etkisine neden olma potansiyeline sahiptir. 2019, 2018, 2016 ve 2011 yıllarındaki salgın öyküsü olan Uganda, “Sarıhumma Salgınlarını Ortadan Kaldır” (EYE) girişiminde yüksek riskli bir ülke olarak sınıflandırılmıştır. Sarıhummanın salgın yayılımı, tahmini toplam nüfus bağışıklığı düşük (% 4.2) olduğundan ve mevcut salgından etkilenmeyen odak bölgelerindeki geçmiş reaktif aşılama aktivitelerine atfedilebildiğinden Uganda'da bir risk sözkonusudur.

Etkilenen bölgelerde ihmal edilebilir nüfus bağışıklığı nedeniyle, vakaların saptanması söz konusudur. Etkilenen bölgeler hem Demokratik Kongo Cumhuriyeti-DKC hem de Güney Sudan ile uluslararası sınırları paylaşmaktadır ve sık nüfus hareketleri ve yüksek ülkeler arası ilişkiyle dikkat çekicidir. Sınır ötesi bölgeler için nüfus bağışıklığı da düşüktür ve ülkeler arasındaki orman biyomu (canlı topluluğu) süreklidir ve bu da uluslararası yayılma riski olduğunu göstermektedir. Komşu ülkelerdeki vakaların olasılığı ve DKC ve Güney Sudan'a yayılma riski tamamen dışlanamayacağından, durumun aktif sınır ötesi koordinasyon ve bilgi paylaşımı ile yakından izlenmesi gerekmektedir.

DSÖ’nün Önerisi

Aşılama, sarıhummanın önlenmesi ve kontrolü için birincil araçtır ve ömür boyu bağışıklık sağlar. Kent merkezlerinde, hedefe yönelik vektör kontrol önlemleri de iletimin kesilmesine yardımcı olmaktadır. Ülke, rutin aşı programına sarıhumma aşılamasını dahil etmeyi  ve nüfus bağışıklığını hızla arttırmak için önleyici kitlesel aşılama faaliyetlerini tamamlamayı planlamaktadır. Nüfusun korunması için bu faaliyetlerin hızlandırılmış planlanması ve uygulanması, gelecekteki salgın riskinin önlenmesine yardımcı olacaktır.

DSÖ, sürekli veya periyodik virüsü iletimine dair kanıt olduğu için 9 ay ve üzeri uluslararası gezginler için sarıhummaya karşı aşı yapılmasını önermektedir. Sarıhumma aşısı güvenli, oldukça etkili ve ömür boyu koruma sağlayan bir aşıdır. Bununla birlikte, virüsünün bulaşma riskinin çok yüksek olabileceği salgınlar hariç, 6-8 aylık bebekler için aşılama önerilmez. Bu yaş grubundaki aşılamanın riskleri ve yararları aşılamadan önce dikkatle düşünülmelidir. Aşı hamilelik veya emzirme döneminde dikkatli kullanılmalıdır. Bununla birlikte, hamile veya emziren kadınlar, salgın hastalıklar sırasında veya bulaşma riski olan bir ülkeye veya bölgeye seyahat etmek kaçınılmazsa aşılanabilir. Uganda, giriş koşulu olarak, 1 yaş ve üstü gezginler için geçerli bir aşı sertifikası istemektedir.

Uluslararası Sağlık Tüzüğü’nün (2005) Üçüncü Baskısına göre, sarıhummaya karşı uluslararası aşı sertifikası, aşılamadan 10 gün sonra ve aşılanan kişinin ömrü boyunca geçerlidir. Tek bir DSÖ onaylı aşısı, sürekli bağışıklık ve hastalığa karşı yaşam boyu koruma sağlamak için yeterlidir. Aşı takviye dozu gerekli değildir ve giriş koşulu olarak uluslararası gezginler için koşul değildir.

DSÖ, Üye Devletleri, gezginleri aşılama dahil riskler ve önleyici tedbirler hakkında bilgilendirmek için gerekli tüm önlemleri almaya teşvik etmektedir. Genel bir önlem olarak, DSÖ ayrıca sivrisinek ısırıklarından kaçınılmasını önermektedir. Sarıhumma virüsünün bulaşması için en yüksek risk gündüz ve akşamın erken saatleridir. Gezginler belirtiler ve semptomlardan haberdar edilmeli ve enfeksiyonu düşündüren belirti ve semptomlar gelişirse acilen tıbbi yardım almaları konusunda bilgilendirilmelidir. Viremik geri dönen gezginler, yetkin bir vektörün bulunduğu alanlarda yerel iletim döngülerinin kurulması için bir risk oluşturabilirler.

DSÖ, söz konusu salgın hakkında mevcut bilgilere dayanarak Uganda'ya yönelik seyahat ve ticaret konusunda herhangi bir kısıtlama önermemektedir.

Daha fazla bilgi için:

• WHO yellow fever fact sheet
• WHO strategy for yellow fever epidemic preparedness and response
• WHO list of countries with vaccination requirements and recommendations for international travellers
• Global Strategy to Eliminate Yellow Fever Epidemics (EYE), document for SAGE – 26 September 2016
• A Global strategy to Eliminate Yellow Fever Epidemics (EYE) 2017-2026, WHO 2018
• WHO Database for pre-qualified vaccines
• Vaccine Position Papers
• International Travel and Health