BATI VE ORTA AFRİKA’DA SARIHUMMA

23 Aralık 2021 Perşembe

DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki dokuz ülkede 2021 yılının başından 20 Aralık tarihine kadar, 300 olası ve 88 laboratuvarca doğrulanmış YF vakası olmuştur.

23 Aralık 2021

2021 yılında DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki dokuz ülke (Kamerun, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti (CAR), Fildişi Sahili, Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DRC), Gana, Nijer, Nijerya ve Kongo Cumhuriyeti) hastalık için yüksek risk altında olan ve sarıhumma (YF) bulaşma ve salgın geçmişi olan bölgelerde laboratuvar tarafından doğrulanmış sarıhumma (YF) vakaları olduğunu bildirmiştir. Salgına bağlı vaka sayılarında artış görülmektedir ve acil müdahale gerektirmektedir.

2021 yılının başından 20 Aralık tarihine kadar, 300 olası ve 88 laboratuvarca doğrulanmış YF vakası olmuştur. Olası vakalar arasında altı ülkeden (Gana = 42; Kamerun = 8; Çad = 8; Nijerya = 4; Kongo = 2; DRC = 2),  66 ölüm vakası bildirilmiştir olası vakalar arasındaki toplam vaka ölüm oranı (CFR), Gana (%40) ve Kamerun (%21) örneğinde olduğu gibi ülkeler arasında görülen geniş varyasyonla bağlantılı olarak %22'dir.

Ekim ve Kasım 2021'de sırasıyla Gana ve Çad'da doğrulanmış aktif YF salgınları olduğu bildirilmiştir ve acil durum küresel YF aşı stoğundan aşı sağlanması için Uluslararası Koordinasyon Grubu'ndan (ICG) destek alınması gerekmiştir.

Etkilenen ülkeler arasından bazıları, düşük YF popülasyon bağışıklığına ek olarak hassas, çatışmadan etkilenen veya savunmasız (FCV) bir ortama sahip olarak sınıflandırılmıştır. Güvensizlik (Çad, Kamerun, CAR) veya yetersiz hizmet verilen (göçebe) topluluklar (Gana) nedeniyle şüpheli YF vakalarının araştırmalarındaki boşluklar veya gecikmeler, insan sağlığına zarar vermekte ve çoğalma ve yayılma riskinin ilerlemesine neden olmaktadır.

Bu durum aynı zamanda, zayıf YF sürveyansı, hazırlık ve müdahale sistemleri ve komşu ülkelere (örneğin Kamerun, Çad, CAR) önemli insan göçlerinin olduğu ulaşılması güç sağlık bölgelerinde vakaların doğrulandığı yerlerle de ilgilidir. Ek olarak, Abidjan, Fildişi Sahili gibi YF vakaları bildiren ve Aedes aegypti insan-sivrisinek-insan bulaşının (silvatik aracı olmadan) aracılık ettiği önemli bir amplifikasyon riski oluşturdukları için yüksek endişe duyulan büyük kentsel alanlar vardır. 2016 yılında Angola ve DRC'de görüldüğü gibi, kentsel YF salgınları uluslararası alanda hızla yayılarak hızla artabilir. Doğrulanmış ve olası vakaların vaka sayısı hızla gelişmektedir ve vakaların aşılama geçmişi de dahil olmak üzere mevcut epidemiyolojik ve klinik veriler bağlamında yorumlamanın karmaşıklığı nedeniyle takip edilmesi gereken zorluklar vardır.

Bu bölgelerdeki genel YF aşı kapsamı, toplum bağışıklığı sağlamak ve salgınları önlemek için yeterli değildir. DSÖ ve UNICEF'in 2020'de rutin YF aşılama kapsamına ilişkin tahminleri Afrika bölgesinde %44 idi ve bu oran, YF'ye karşı toplum bağışıklığı sağlamak için gereken %80 eşiğinden çok daha düşüktür. İlgili ülkelerdeki ulusal kapsama alanı Gana (%88) hariç %80'in altında görülmüştür: Kongo (%69), Fildişi Sahili (%69), Nijer (%67), Kamerun (%57), DRC (%56), Nijerya (%54), CAR (%41) ve Çad (%35). Bu düşük YF aşılama kapsamları, YF riskine açık bir popülasyonun varlığını ve devam eden bulaşma riskini göstermektedir.

Bu salgınlar, Afrika'nın Batı ve Orta bölgelerinde geniş bir coğrafi alanda meydana gelmektedir. Bu raporlar, YF virüsünün yeniden başladığını ve yoğun bir şekilde yayıldığını göstermektedir. Salgınlar, daha önce büyük ölçekli toplu aşılama kampanyaları yürüten, ancak rutin bağışıklama yoluyla ve/veya nüfus hareketlerine ikincil olarak (aşılama geçmişi olmayan yeni gelenler) sürekli nüfus bağışıklığının olmaması nedeniyle bağışıklıkta kalıcı ve büyüyen boşluklara sahip alanları içermektedir.

Örneğin, Kasım 2020'de Gine'de bildirilen  (PMVC'ler; 2005, 2010) ve Kasım 2020'de Senegal’de bildirilen (PMVC'ler 2007 plus reaktif kampanyalar; 2011, 2005, 2002) bir salgın dahil olmak üzere ülke çapında önleyici toplu aşılama kampanyaları (PMVC'ler) geçmişi olan ülkelerde 2020'nin sonlarında salgınlar tespit edilmiştir. 2021'de Gana'da yakın zamanda doğrulanan salgın, ülkenin PMVC'nin son aşamasını Kasım 2020'de tamamlamasına rağmen, göçebe topluluklar üzerinde bir etki yaratmıştır. Ülke çapında aşamalı PMVC'lerin devam ettiği ve henüz tamamlanmadığı (DRC, Nijerya) veya henüz başlatılmadığı (Çad, Nijer) bölgedeki diğer ortamlarda da şüpheli, olası ve/veya doğrulanmış vakaların salgınları ve vaka raporları ortaya çıkmaktadır ve bu durum yayılma riskini daha da artırmaktadır.

Artan riske katkıda bulunan bir diğer potansiyel faktör, olası vakaların araştırılmasındaki gecikmedir. Olası vakaların araştırılması, kısıtlı kaynaklar, kapasite ve lojistik zorluklar nedeniyle raporlama yapan ülkelerin çoğunda zorluklarla karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. YF'nin doğrulandığı dokuz ülkedeki sağlık sistemleri, COVID-19 pandemisi ve COVID-19 aşısının kullanıma sunulmasına ek olarak, dikkatleri YF hazırlık ve müdahale faaliyetlerinden başka yöne çeviren diğer birçok  akut halk sağlığı salgınları ile zorlanmıştır.

Doğrulanmış vakaların ve salgınların artış eğilimi ile birlikte geniş coğrafi kapsamdaki çok sayıda YF vakası ve salgınları, bölgede geniş bir alanda devam eden yoğun YF virüsü bulaşmasının bir göstergesidir ve YF yüksek riskli ülkelerde yaşayan veya riskli ülkeleri ziyaret eden tüm aşılanmamış kişiler için kalıcı ve artan riski göstermektedir.

2021'de olası ancak doğrulanmış YF vakası bildirmeyen ülkeler

Benin, Burkina Faso, Gabon, Mali, Togo ve Uganda'dan da olası YF vakaları bildirilmiştir. Eylül/Ekim aylarında toplanan örneklerle en son, Gabon'un Port-Gentil bölgesinde (Ogooué-Maritime eyaleti) iki vaka ve Togo'nun Plateaux bölgesi, Haho (Notse şehri) ve Ogou (Atakpame şehri) sağlık bölgelerinde iki vaka görülmüştür. Bu numuneler şu anda onay için bölgesel referans laboratuvarlarına gönderilmektedir.

DSÖ risk değerlendirmesi

Sarı humma (YF), enfekte sivrisinekler (Aedes sp. ve Haemogogus sp. dahil) tarafından bulaşan akut viral bir hastalıktır. Aedes sivrisineklerinin kentsel ortamlarda ve yoğun nüfuslu alanlarda hastalığın hızla yayılmasına neden olduğu durumlarda bulaş ile güçlenmektedir. Enfekte olan birçok kişi ciddi semptomlar yaşamazken, bir alt grup ciddi hastalık geliştirecektir. 3-6 günlük bir kuluçka döneminden sonra, vakalarda ateş, belirgin sırt ağrısı olan kas ağrısı, baş ağrısı, titreme, iştahsızlık, bulantı ve/veya kusma ile karakterize, 3-4 gün içinde düzelen “akut” fazlı bir hastalık gelişmektedir. Vakaların yaklaşık %15'i ilk remisyondan sonraki 24 saat içinde yüksek ateş, karın ağrısı olan veya olmayan sarılık ve kusma, hemoraji ve böbrek yetmezliğini içerebilen ikinci bir "toksik" faza girer, bu vakaların %50'si 10 ila 14 gün içinde ölmektedir. Enfeksiyondan korunmanın en önemli yolu aşıdır.

Bölgesel düzeyde yüksek riskli olarak değerlendirilmekte olup;

• Dokuz yüksek riskli ülkedeki aktif YF virüsü sirkülasyonu ("YF'nin şu anda veya geçmişte rapor edildiği, ayrıca vektörlerin ve hayvan rezervuarlarının mevcut olduğu" ülkeler veya bölgeler).

• Rutin bağışıklama kapsamına girmeyen virüse karşı savunmasız göçebe nüfus ve bölgesel olarak ve AFRO bölgesinin ötesine yayılma riski olan belgesiz sınır geçişleri dahil, artan nüfus hareketi;

• Bölgesel ve uluslararası yayılma için gerçek bir tehdit olan Abidjan, Fildişi Sahili veya Lagos, Nijerya gibi kentsel ortamlarda potansiyel salgın riski;

• Laboratuvar sonuçlarının nihai yorumlanmasını zorlaştıran, dolaşımdaki diğer flavivirüslerle belirgin çapraz reaktivite ile kentsel alana YF yayılma riskinin devam ettiğini vurgulayan karma, kentsel ve tarım / orman bölgelerinde (örn. Abidjan'ın merkezi, Fildişi Sahili) bulunan YF kümeleri;

• Etkilenen ülkeler, benzer ekosistemlere (orman ve çalılık arazi) ve YF virüsünün birincil vahşi konakçıları olan insan dışı primatlar (maymunlar) dahil çeşitli hayvanlara sahip savan bölgesinin bir parçasıdır. Ekosistem, YF'nin vektörü olan Aedes sivrisinek için de elverişlidir ve hem insanların hem de primatların silvatik ve kentsel döngülerini birbirine bağlayan savan iletim döngüsüne dahil olmuştur;

• Olası YF vakalarının araştırılmasını geciktiren, gerçek vaka sayısının ve salgınların ciddiyetinin muhtemelen olduğundan az tahmin edilmesine yol açan zayıf sağlık sistemleri ve çatışmalar nedeniyle etkilenen ülkelerde yetersiz YF sürveyansı;

• Daha önce YF aşılama kampanyaları olan ülkelerde rutin bağışıklama kapsamının azalması; son on yılda kapsamda düşüş eğilimi (2010'da ortalama %72 - 2020'de %65);

• Nijerya, DRC gibi ülkelerde ertelenen veya henüz planlanmayan (Etiyopya, Çad ve Nijer) YF önleyici aşı kampanyaları;

• Sürveyansı ve müdahaleyi engelleyebilecek eşzamanlı salgınlar (kolera, menenjit, sıtma, dolaşımdaki aşı kaynaklı poliovirüs tip 2 (cVDPV2), chikungunya, leishmaniasis, veba, Lassa ateşi vb.) ve COVID-19 pandemisi.

Bu aşamada Afrika bölgesi dışında mevcut salgınla ilgili herhangi bir vaka bildirilmediği için küresel düzeyde genel risk düşük kabul edilmektedir. Bununla birlikte, Afrika bölgesi dışında YF için uygun ekosistemler vardır ve zamanında tespit edilmezse potansiyel olarak daha da fazla bulaşma nedeniyle sürveyans ve bağışıklama kapasitelerinde zorluklar olabilir.

Asya'da 2 milyardan fazla birey, yetkin vektörler A. aegypti ve A. albopictus'un bulunduğu bölgelerde yaşamaktadır. Küresel hava yolculuğunun genişlemesi ve hızlı ekolojik ve demografik değişiklikler, YF'nin Asya'ya giriş riskini artırmaktadır. Endemik ülkelerle karşılıklı bağlantıya dayalı olarak, araştırmalar Çin, Hindistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan'ın YF'nin ülkeye gelmesi konusunda en büyük risk altında olduğunu göstermektedir; ancak, otokton bulaşma riski bilinmemektedir. Kentsel ortamlarda, viraemik gezginler tarafından Lagos (Nijerya), N'Djamena (Çad) veya Bangui (CAR) gibi büyük ölçüde korunmasız kentsel popülasyona getirilmesi ve uluslararası düzeyde hızlı amplifikasyon riski devam eden bir salgın riski vardır.

Halk sağlığı üzerindeki etkisi, devam eden salgınlar kontrol altına alınana, YF aşı kapsamı yüksek olana ve popülasyondaki bağışıklık açıkları kapatılana kadar devam edecektir. Vakaların yetersiz kapsam ve devam eden nüfus bağışıklığı açıklarına sahip ülkelere taşınması, Bölge için yüksek bir risk teşkil etmekte ve ortadan kaldırmak için harcanan muazzam çabaları tehlikeye atabilmektedir.

DSÖ tavsiyesi

YF vakaları ve salgınları bildiren ülkelerin tümü, Sarıhumma Salgını (EYE) Ortadan Kaldırma stratejisi için yüksek öncelikli ülkelerdir. Bu ülkeler sarıhumma aşısını 9 aylık olanlar için rutin aşılama programlarına dahil etmiştir ve ayrıca bu ülkeler yalnızca sarıhumma bulaşma riski olan ülkelerden 9 aylık ve üzeri tüm gelen yolcular için YF'ye karşı aşı kanıtı, Çad ve Nijerya hariç, gereklilikleri getirmiştir. Sarıhummanın önlenmesi ve kontrolü için aşılama birincil yoldur. Kent merkezlerinde, hedefe yönelik vektör kontrol önlemleri de bulaşı azaltmak için yardımcı olmaktadır. DSÖ ve ortakları, mevcut salgınları kontrol altına almak için bu müdahaleleri uygulamak için yerel makamları desteklemeye devam edecektir.

DSÖ, 9 aylıktan büyük tüm uluslararası yolcular için sarıhumma aşısını önermektedir. Etkilenen ülkeler ayrıca 9 aylık veya daha büyük yolcular için sarıhumma aşı sertifikası talep etmektedir.

DSÖ tarafından önerilen sarıhumma aşıları güvenli ve oldukça etkilidir ve enfeksiyona karşı ömür boyu koruma sağlamaktadır. UST (2005) uyarınca, DSÖ onaylı bir aşı ile aşılanmak  kişinin, Uluslararası Sarıhumma  Aşılama Sertifikası'nın geçerlilik süresini uzatır. Uluslararası seyahat edenlerden giriş koşulu olarak bir takviye dozu onaylanmış sarıhumma aşısı istenemez.

DSÖ, COVID-19 salgını sırasında bağışıklama faaliyetleri için yol gösterici ilkeler ve COVID-19 bağlamında toplu aşılama kampanyaları yürütmek için özel operasyonel kılavuz yayınlamıştır. Koşullar izin verdiğinde, EYE Stratejisi, DSÖ yönergelerine göre önleyici YF faaliyetlerinin hızla yeniden başlatılmasını destekleyecektir.

DSÖ, seyahat edenleri riskler ve aşılama dahil olmak üzere önleyici tedbirler hakkında iyi bilgilendirmek için Üye Devletlerini, gerekli tüm önlemleri almaya teşvik etmektedir. Seyahat edenler ayrıca sarıhumma semptomları ve belirtileri hakkında bilgilendirilmeli ve herhangi bir belirti gösterince acil tıbbi yardım almaları konusunda bilgilendirilmelidir. Seyahatten dönen enfekte (viraemik) gezginler, etken bir vektörün bulunduğu bölgelerde Sarıhumma bulaşma yerel döngülerinin kurulması için risk oluşturabilirler.

Sarıhumma bulaşma riski altındaki güncellenmiş alanlar ve uluslararası seyahat edenlerin aşılanmasına yönelik ilgili tavsiyeler DSÖ tarafından 1 Temmuz 2020'de güncellenmiştir; Gözden geçirilen risk altındaki alanların haritası ve sarıhumma aşısı önerileri, DSÖ Uluslararası Seyahat ve Sağlık web sitesinde mevcuttur.

DSÖ, bu salgınla ilgili mevcut bilgilere dayanarak bölgeye seyahat ve ticaret konusunda herhangi bir kısıtlama önermemektedir.

Daha fazla bilgi için lütfen bakınız:

Etiketler:
Sarıhumma

Kaynak: https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/yellow-fever---west-and-central-africa