25 Nisan 2022

Özet olarak salgın:

DSÖ, Uganda Sağlık Bakanlığı'ndan 6 Mart 2022'de dört şüpheli sarıhumma vakası bildirimi almıştır. 25 Nisan 2022 itibariyle, plak azaltma nötralizasyon testi ile toplam yedi şüpheli vaka sarıhumma antikorları için yapılan testleri pozitif sonuçlanmıştır. Bununla birlikte, daha ileri araştırmalar sonucunda , Central Region’un Wakiso bölgesinden bildirilen, laboratuvar tarafından doğrulanmış yalnızca bir sarıhumma vakası tespit etmiştir. Sağlık Bakanlığı bir salgın olduğunu ilan etmiş ve etkilenen bölgelere bir acili müdahale ekibi yerleştirilmiştir. Uganda'da yayılma potansiyeli ve komşu ülkelere yayılma riski nedeniyle DSÖ, salgın riskini ulusal ve bölgesel düzeyde yüksek olarak değerlendirmektedir.

Salgına genel bakış

6 Mart 2022'de Uganda Sağlık Bakanlığı (SB), 2 Ocak ve 18 Şubat 2022 tarihleri ​​arasında örneklerin toplandığı dört şüpheli vakayla ilgili olarak Araştırma Enstitüsü'nde (UVRI)  enzim bağlantılı immünosorbent testi (ELISA) ile ve plak azaltma nötralizasyon testi (PRNT) ile sarıhumma için yapılan testlerin pozitif  sonuçlandığını DSÖ’ye bildirmiştir. 25 Mart 2022 itibariyle, 1 – 13 Ekim 2021 tarihleri ​​arasında toplanan numunelerle birlikte üç yeni numunenin UVRI'da PRNT ile antikorlar için yapılan testin pozitif olduğu tespit edilmiştir. Yedi şüpheli vakanın tümü, Polimeraz Zincir Reaksiyonu ile yapılan testin sonucunda negatif çıkmıştır.

Vakalarda ateş, kusma, bulantı, ishal, yoğun yorgunluk, iştahsızlık, karın ağrısı, göğüs ağrısı, kas ağrısı, baş ağrısı ve boğaz ağrısı gibi semptomlar görülmüştür. Vakaların hiçbiri akut sarılığın şiddetli sarı humma semptomları ile başvurmamıştır.

Şüpheli vakaların çoğu, yaşları 15 ile 57 arasında değişen kadınlardan (n=6) oluşmuştur. Wakiso bölgesinden beş, Masaka ve Kasese bölgelerinden birer kişi bildirilmiştir.

Yedi şüpheli vakadan altısı için epidemiyolojik araştırmalar yapılmış olup bir vakayla ilgili soruşturma devam etmektedir. 25 Nisan 2022 itibariyle, incelenen altı vakadan beşinin yakın zamanda aşılanma öyküsü bulıunup sonuç olarak aşılama başarısızlığını gösteren kanıt bulunmadığından değerlendirme dışı bırakılmış ve bir vaka (Wakiso bölgesinden bildirildi) sarı humma olarak doğrulanmıştır.

Sarıhumma Epidemiyolojisi

Sarı humma, enfekte Aedes ve Haemagogus sivrisineklerinin ısırması yoluyla insanlara bulaşan bir arbovirüsün neden olduğu, salgına eğilimli sivrisinek kaynaklı aşı ile önlenebilir bir hastalıktır. Bir kez bulaştığında, sarı humma virüsü vücutta 3 ila 6 gün kuluçkada kalır. Enfeksiyonların çoğu asemptomatiktir, ancak semptomlar ortaya çıktığında en yaygın olanları ateş, belirgin sırt ağrısı olan kas ağrısı, baş ağrısı, iştahsızlık ve bulantı veya kusmadır. Çoğu durumda, semptomlar 3 ila 4 gün sonra kaybolur.

Bununla birlikte, hastaların küçük bir kısmında akut karaciğer ve böbrek yetmezliğinin neden olduğu yüksek dereceli ateş, kusma ile birlikte karın ağrısı, sarılık ve koyu renkli idrar gibi daha şiddetli semptomlar olabilir. Şiddetli semptomları olan hastaların yaklaşık yarısında 7-10 gün içinde ölüm meydana gelebilir. Şu anda sarı humma için spesifik bir anti-viral ilaç yoktur, ancak dehidratasyon, ateş ve karaciğer ve böbrek yetmezliğini tedavi etmek için özel bakım gibi erken destekleyici tedaviler, hayatta kalma oranlarını iyileştirebilir.

Küresel olarak 27’si Afrika'da ve 13’ü Orta ve Güney Amerika'da olmak üzere toplam kırk ülke sarıhumma için yüksek riskli olarak sınıflandırılmaktadır. Eylül 2021'den bu yana, DSÖ Afrika Bölgesindeki 13 ülke, komşu Kenya'da yakın soruşturma altında devam eden bir salgın da dahil olmak üzere olası ve doğrulanmış sarıhumma vakaları ve salgınları bildirmiştir. Bu salgınlar, Afrika'nın Batı, Orta ve Doğu bölgelerinin geniş coğrafi bölgelerinde meydana gelmektedir. Bunlar daha önce büyük ölçekli toplu aşılama kampanyaları yürüten, ancak rutin bağışıklama yoluyla ve/veya nüfus hareketleri (aşılama geçmişi olmayan yeni gelenler) nedeniyle sürekli nüfus bağışıklığının sürdürülememesi nedeniyle bağışıklıkta kalıcı ve büyüyen boşluklara sahip alanları etkilemiştir. Bu raporlar, sarıhumma virüsünün yeniden canlandığını ve yoğun bir şekilde yayıldığını göstermektedir.

Halk sağlığı yanıtı

Uganda Sağlık Bakanlığı ülkede sarıhumma salgını ilan ettikten sonra Halk Sağlığı Acil Operasyon merkezini faaliyete geçirmiştir. Ayrıca, salgının kapsamını belirlemek, risk altındaki nüfusu belirlemek, bir risk değerlendirmesi yapmak, risk iletişimi ve topluluk katılım faaliyetlerini başlatmak ve entegre vektör kontrol önlemlerini uygulamak için tüm vakaların rapor edildiği etkilenen bölgelere acil müdahale ekibi yerleştirmektedir.

Sarı humma aşısı Uganda’nın rutin aşı takvimine dahil edilmemiştir; bununla birlikte, ülkenin bunu 2022'nin ortalarında uygulamaya koyacağı ve ardından aşamalı toplu aşılama kampanyaları (PMVC'ler) gerçekleştireceği bir planı bulunmaktadır. Durumun evrimi ve müdahale planlaması beklenirken, devam eden araştırmalarda belirtilen alanlarda koruyucu sarıhumma aşısı için aşı sağlanması konusunda Uluslararası Koordinasyon Grubuna (ICG) bir talep sunulabilir.

DSÖ risk değerlendirmesi

Sarıhumma, Uganda’da endemiktir ve Sarıhumma Salgınlarını Ortadan Kaldırma (EYE) Stratejisinde yüksek riskli bir ülke olarak sınıflandırılmaktadır. Ülkenin 2020 (Buliisa, Maracha ve Moyo bölgeleri), 2019 (Masaka ve Koboko bölgeleri), 2016 (Masaka, Rukungiri ve Kalangala bölgeleri) ve 2010'da Kuzey Uganda'da on bölgenin etkilendiği salgın geçmişi vardır.

Doğrulanan vaka, daha çok Kampala metropol alanına yakın Wakiso bölgesinden bildirilmiştir. Bölge ayrıca uluslararası havalimanının bulunduğu Entebbe'yi de kapsamaktadır.

Uganda, sarıhumma aşısını rutin bağışıklamaya dahil etmemiştir ve tahmini genel nüfus bağışıklığı düşüktür (%4,2) ve ICG tarafından Yumbe, Moyo, Buliisa, Maracha, Koboko (2020), Masaka, ve Koboko (2019) dahil olmak üzere odak bölgelerde  ve sınırlı kapsamda Greater Kampala bölgesinde (2017), Masaka, Rukungiri ve Kalangala bölgelerinde (2016) desteklenen geçmişteki reaktif aşılama faaliyetlerine atfedilebilir.

Sarıhumma salgınının yayılımı Uganda'da bir risktir çünkü virüsün seyahat merkezleri olarak bilinen kalabalık kentsel alanlarda yayılması durumunda daha fazla artış olabilir. Bazı komşu ülkelerdeki düşük nüfus bağışıklığı ile birlikte sık nüfus hareketleri (örneğin, Uganda, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Güney Sudan arasında) nedeniyle daha fazla çoğalma ve uluslararası yayılma riski vardır.

Tekrarlayan salgınlar, büyük ölçüde aşılanmamış popülasyonda hem kırsal hem de yoğun yerleşim alanlarındaki sarıhummanın zoonotik yayılma riskinin devam ettiğini ve hastalık artışı riskini göstermektedir.

Sarıhumma aşısı oldukça etkili olmasına rağmen (aşılamadan sonraki 30 gün içinde %99 etkili), yeni vakaların oluşumu riski mevcuttur. Bu vakalar, aşı başarısızlığının olası nedenlerini belirlemek ve ele almak için araştırılmalıdır.

Yukarıda açıklanan senaryo dikkate alındığında, risk ulusal ve bölgesel düzeyde yüksek, küresel düzeyde ise düşük olarak değerlendirilmektedir.

DSÖ, epidemiyolojik durumu izlemeye ve mevcut en son bilgilere dayanarak risk değerlendirmesini incelemeye devam etmektedir.

DSÖ tavsiyesi

Sürveyans: DSÖ, komşu ülkelerde vaka görülme olasılığı, komşu ülke Kenya'da sarıhumma salgınının varlığı ve ileriye doğru yayılma riski nedeniyle aktif sınır ötesi koordinasyon ve bilgi paylaşımı ile durumun yakından izlenmesini önermektedir. Şüpheli vakaların araştırılması ve laboratuvar testleri ile gelişmiş sürveyans da tavsiye edilmektedir.

Aşılama: Sarıhummanın önlenmesi ve kontrolü için aşılama birincil yöntemdir. Aşılama yoluyla ülke çapında nüfus korumasının tamamlanması, gelecekteki salgın riskinin önlenmesine yardımcı olacaktır. DSÖ, Uganda Sağlık Bakanlığı'nın sarıhumma aşısını ulusal rutin bağışıklama takvimine dahil etme planını ve aşamalı toplu aşılama kampanyalarının aşağıdaki uygulamasını desteklemektedir.

Vektör kontrolü: Kent merkezlerinde, hedefe yönelik vektör kontrol önlemleri, yayılımı kesmek için de yararlıdır. Genel bir önlem olarak DSÖ, kovucuların ve böcek ilacı ile işlenmiş sivrisinek ağlarının kullanımı dahil olmak üzere sivrisinek ısırıklarından kaçınılmasını önermektedir. Sarıhumma virüsünün bulaşmasındaki en yüksek risk gündüz ve akşam erken saatlerindedir.

Risk iletişimi: DSÖ, Üye Devletlerini yolcuları riskler ve aşılama dahil önleyici tedbirler hakkında iyi bilgilendirmek için gerekli tüm önlemleri almaya teşvik etmektedir. Yolcular, sarı humma belirtileri ve semptomları konusunda bilgilendirilmeli ve sarı humma enfeksiyonunu düşündüren belirti ve semptomlar gösteriyorsa, hızla tıbbi yardım almaları konusunda bilgilendirilmelidir. Enfekte olmuş geri dönen yolcular, yetkin bir vektörün bulunduğu bölgelerde yerel sarıhumma bulaşma döngülerinin oluşması için bir risk oluşturabilir.

Uluslararası seyahat ve ticaret: DSÖ, Uganda'da herhangi bir seyahat veya ticaret kısıtlamasının uygulanmasını önermemektedir. Uganda'ya giriş yapan bir yaşından büyük uluslararası yolcular için ulusal makamlar tarafından sarıhumma aşısı istenmektedir.

UST (2005) üçüncü baskısına göre, sarıhummaya karşı uluslararası aşı sertifikası, aşılamadan 10 gün sonra geçerli olur ve aşılanan kişinin ömrü boyunca geçerliliği devam eder. Tek doz DSÖ onaylı sarıhumma aşısı, sarıhumma hastalığına karşı sürekli bağışıklık ve ömür boyu koruma sağlamak için yeterlidir. Giriş koşulu olarak uluslararası seyahat edenler için bir takviye aşı dozu gerekli değildir ve talep edilmemektedir.

Ayrıntılı bilgi için bakınız:

• WHO - Yellow fever Fact Sheet
• WHO - Yellow Fever - West and Central Africa
• World Health Organization (25 March 2022). Disease Outbreak News; Yellow Fever - Kenya
• WHO - A Global strategy to Eliminate Yellow Fever Epidemics (EYE) 2017-2026
• WHO - Vaccination requirements and recommendations for international travellers; and malaria situation per country – 2021 edition
• WHO - International Travel and Health website