10 Ekim 2022

Özet olarak mevcut durum

Dang humması, Nepal'de endemiktir. Ülke, 8 Ağustos ile 26 Ağustos tarihleri arasında   vakalarda artış yaşamaktadır. Ocak-28 Eylül 2022 tarihleri arasında,  yedi ili etkileyen toplam 28.109 doğrulanmış ve şüpheli dang vakası ve dang hummasına bağlı 38 doğrulanmış ölüm vakası kaydedilmiştir. Hastalığa neden olan serotip(ler) bilinmemektedir. Bu, ülke çapında her yıl bildirilen kümülatif vaka sayısı bakımından Nepal'deki en büyük dang humması salgınını temsil etmektedir.

Salgının tanımı

Ocak ve 28 Eylül 2022 tarihleri arasında, Nepal'in yedi vilayetinden 38 doğrulanmış ölüm  vakası (genel CFR %0,13) dahil olmak üzere toplam 28.109 şüpheli ve doğrulanmış dang humması vakası rapor edilmiş olup Nepal'deki 77 ilçenin tamamını etkilemektedir (Şekil 1). İkinci en kalabalık il olan Bagmati ilinde en çok vaka (%78,2) ve en çok ölüm vakası (%68,4) bildirilen yer olmuştur.

Sağlık ve Nüfus Bakanlığı Epidemiyoloji ve Hastalık Kontrol Birimi'ne (EDCD) göre, 2022 yılında en çok yeni vaka rapor eden yerler Katmandu (n=9528; %33,8), Lalitpur (n=6548; %23.2) ve Makwanpur (n=2776, %9.8) olmuştur.

Demografik veriler, vakaların %23'ü (n= 6734) için mevcut olup bunların %76'sı (5175/6734) 15-59 yaşları arasında kişilerden ve %54'ü ise  erkeklerden (n=3637) meydana gelmiştir. 28 Eylül itibariyle, 38 ölüm vakası doğrulanmış ve bunların her biri 15-59 yaş arasındaki erkekler olup vakaların her biri bildirilen ölümlerin %55'ini (n=21) oluşturmaktadır. 60 yaş üstü vakalar, bildirilen ölümlerin %39'unu (n=15) oluşturmaktadır.

Dang humması vakaları, yağmur mevsimine denk gelen Temmuz ayından bu yana artmıştır ve vakaların çoğu Eylül ayında rapor edilmiştir (%83.6; n=23 514).

Şekil 1. 1 Ocak-28 Eylül 2022 tarihleri arasında Nepal'in bölgelerinden bildirilen Dang humması vakalarının sayısı.

Şekil 2. 1 Ocak - 28 Eylül 2022 tarihleri arasında aylara göre Nepal'de bildirilen dang humması vakalarının sayısı

Hastalığın epidemiyolojisi

Dang, enfekte sivrisineklerin ısırması yoluyla insanlara bulaşan viral bir enfeksiyondur ve dünya çapında tropikal ve subtropikal iklimlerde, çoğunlukla kentsel ve yarı kentsel alanlarda bulunur. Hastalığı bulaştıran birincil vektörler Aedes aegypti sivrisinekleri ve daha az ölçüde Aedes albopictus'tur.

Dang virüsü (DENV) dört serotipe (DENV-1, DENV-2, DENV-3, DENV-4) sahiptir ve her birinin enfekte etmesi mümkündür. Bir serotiple enfeksiyon, homolog serotipe uzun süreli bağışıklık sağlarken diğer serotiplere bağışıklık sağlamaz; ardışık enfeksiyonlar, insanları şiddetli dang humması için daha büyük risk altına sokar. Birçok DENV enfeksiyonu sadece hafif hastalığa yol açar; vakaların %80'inden fazlası asemptomatiktir. DENV, akut grip benzeri bir hastalığa neden olabilir.

Dang humması için özel bir tedavi yoktur; ancak vakaların zamanında tespiti, şiddetli dang humması enfeksiyonunun herhangi bir uyarı işaretinin belirlenmesi ve uygun vaka yönetimi, hasta ölümünü önlemeye yönelik bakımın temel unsurlarıdır ve ciddi enfeksiyon ölüm oranlarını %1'in altına düşürebilir.

Halk sağlığı yanıtı

Sağlık ve Nüfus Bakanlığı'nın Epidemiyoloji ve Hastalık Kontrol Birimi, yanıtı yönetmek ve koordine etmek için aşağıdaki eylemleri başlatmıştır:

Genel yanıt: Sağlık ve Nüfus Bakanlığı (MoHP), DSÖ ve hastanelerle birlikte ülkedeki dang humması salgınına yönelik hazırlığı gözden geçirmek ve stratejik müdahalelerin haritasını çıkarmak için bir toplantı düzenlemiştir. Mevcut epidemiyolojiyi ve gereken müdahaleleri gözden geçirmek için SB'nin il, ilçe ve yerel düzeyde ile sanal toplantılar yapılmıştır. DSÖ, Dang Müdahalesini hızlandırmak için çok sektörlü katılım planını hazırlamış ve eylem planlarının gözden geçirilmesi ve uygulanması için EDCD'ye sunmuştur.

Vektör Kontrol önlemleri: DSÖ, vektör kontrol faaliyetleri için standart bir işletim prosedürünün geliştirilmesine yardımcı olmuştur. Dang hummasına müdahaleyi kolaylaştırmak ve Katmandu vadisindeki (Bagmati ilinde bulunan) ve Lumbini ilindeki yüksek riskli/yüksek vaka raporlama bölgelerinde vektör sürveyans faaliyetlerini güçlendirmek için teknik çalışma grubu toplantıları düzenlenmiştir. Lalitpur ve Katmandu dahil belediyelerde (ana üreme kaplarına öncelik verilerek) sivrisinekler için arama ve yok etme kampanyaları başlatılmıştır. Katmandu'daki yüksek vaka raporlama bölgelerinde vektör gözetimi ve örnek toplama başlatılmıştır.

Laboratuvar: DSÖ ve Devlet finansmanı yoluyla toplam 39.000 teşhis kiti sağlanmıştır. DSÖ, EDCD ve Ulusal Halk Sağlığı Laboratuvarı (NPHL) ile işbirliği içinde ülke çapında tanımlanmış on hastaneden serotiplendirme için örnek toplamayı kolaylaştırmıştır.

Klinik Yönetim: Eylül ayında dang humması vaka yönetimi, dang humması hastalarının sevki ve dang sürveyans sistemi için raporlama konularında toplam 200 doktor ve sağlık görevlisine eğitim verilmiştir. Bu eğitimde, Katmandu Vadisi'ndeki büyük hastanelerden 70 sağlık çalışanının (HCW) şahsen katılımını ve sanal olarak katılan tüm İllerden ek 130 sağlık çalışanının katılımı söz knusu olmuştur. Oryantasyon eğitiminin video kaydı, daha geniş kullanımı için EDCD tarafından dağıtılmıştır.

DSÖ risk değerlendirmesi

Nepal, 2004 yılında Hindistan'dan dönen bir gezginde ilk dang humması vakasını bildirmiştir. O zamandan beri, dang Nepal'de endemiktir. Ülke, dang hummasını yönetme konusunda uzmanlığa ve deneyime sahiptir, ancak DSÖ, aşağıdaki nedenlerden dolayı mevcut dang salgını için genel riski ulusal düzeyde yüksek olarak değerlendirmektedir:

• Dang humması ülkede nükseden olduğundan, nüfus yeniden enfeksiyon riski altında olabilir ve bu nedenle, zamanında ve doğru bir şekilde yönetilmezse ciddi komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Şu anda, muhtemelen ülkedeki sınırlı hastane kapasitesi ve sağlık hizmetlerine sınırlı erişim ve sağlık hizmetleri kullanımı nedeniyle ciddi dang humması vakaları ve vaka ölüm oranları artıyor gibi görünmektedir. Bu yıl Nepal'de Japon Ensefaliti ve Çalılık Ateşi gibi vektör kaynaklı diğer hastalıklarda ulusal sağlık sistemi kapasitesini etkileyen mevcut artışla birlikte, dang hummasından kaynaklanan ciddi sağlık etkileri riski yüksektir.
• Dang virüsü, yüksek morbidite ve mortalite ile sonuçlanan salgınlara neden olma potansiyeline sahiptir. Spesifik bir tedavi yoktur. Dang virüsü enfeksiyonunun erken tanınması ve uygun klinik yönetim, dang humması hastaları arasında hastalığın şiddetini ve mortaliteyi azaltabilir.
• Mevcut dolaşımdaki serotip bu aşamada bilinmemekle birlikte daha ileri laboratuvar testleri planlanmıştır. Bir serotiple enfeksiyon, homolog serotipe uzun süreli bağışıklık sağlar, ancak farklı bir DENV serotipiyle ikinci bir enfeksiyonda şiddetli dang humması riski yüksektir.
• Mevcut veriler, Dang humması vakalarının büyüklük olarak arttığını ve potansiyel olarak iklim değişiklikleri ve hızlı kentleşme nedeniyle Aedes sivrisineklerinin üremesi için tipik olarak uygun olan ova alanlarından daha yüksek rakımlara yayıldığını göstermektedir.

Bu salgın, salgını etkili bir şekilde kontrol etmek için Nepal'de daha iyi vektör sürveyansı, daha iyi vaka tespiti için geliştirilmiş laboratuvar kapasitesi ve akut ateşli hastalığın daha iyi sürveyansına duyulan ihtiyacın altını çizmektedir.

Nepal-Hindistan kara sınırında sık sık nüfus hareketleri yaşanmaktadır. Dang Humması, Nepal sınırını paylaşan kuzey Hindistan Devletleri de dahil olmak üzere Hindistan'ın birçok yerinde endemiktir. Nepal'deki yüksek insidans göz önüne alındığında, sonuçları vektörlerin yoğunluğu, dolaşımdaki serotipler ve komşu Hindistan'daki halk sağlığı tepkisi düzeyi gibi bir dizi faktöre bağlı olmasına rağmen, dang hummasının sınır ötesi Hindistan'daki eyaletlere yayılması mümkündür. Nepal popüler bir turizm merkezidir, bu nedenle Nepal, COVID-19'a yanıt olarak uygulanan uluslararası seyahat kısıtlamalarını gevşettiği için uluslararası gezginler arasında yayılma göz ardı edilemez.
 

DSÖ tavsiyesi

Sivrisinek vektörü üreme alanlarının insan yerleşimine yakınlığı, dang virüsü enfeksiyonu için önemli bir risk faktörüdür. Dang humması insandan insana yayılmasa da, Aedes türü sivrisinekler, dang ile enfekte olmuş bireyleri ısırdıktan sonra enfekte olabilir, böylece dang hummasını yayabilen ve vaka kümelerine yol açabilen bir bulaşma döngüsü oluşturur.

Dang hummasının önlenmesi ve kontrolü, etkili vektör kontrolüne bağlıdır. DSÖ, Aedes alt türleri (dang vektörü) dahil olmak üzere sivrisinek vektörlerini kontrol etmek için Entegre Vektör Yönetimi (IVM) olarak bilinen stratejik bir yaklaşımı desteklemektedir. Potansiyel üreme alanlarını ortadan kaldırmak, vektör popülasyonlarını azaltmak ve bireysel maruziyeti en aza indirmek için IVM geliştirilmelidir. Bu, larvalar ve yetişkinler için vektör kontrol stratejilerini (yani, çevre yönetimi ve kaynak azaltma ve kimyasal kontrol önlemleri) ve ayrıca insanları ve haneleri korumaya yönelik stratejileri içermelidir.

Vektör kontrol faaliyetleri, insan-vektör teması riskinin olduğu tüm alanlara (ikamet yeri, işyerleri, okullar ve hastaneler ve Katmandu Vadisi'ndeki şantiyeler) odaklanmalıdır. Vektör kontrol faaliyetleri, ev tipi su saklama kaplarının haftalık olarak kapatılmasını, boşaltılmasını ve temizlenmesini içerebilir. Böcek ilacı spreyi ile alanların ilaçlanması, acil bir önlem olarak kullanılabilir. Açık kaplarda su depolamak için uygun larvisitler/böcek öldürücülerin klorlanması ve uygulanması da dikkate alınmalıdır.

Açık hava etkinlikleri sırasında kişisel koruyucu önlemler, açıkta kalan cilde veya giysilere kovucuların uygulanmasını ve uzun kollu gömlek ve pantolonların giyilmesini içerir. İç mekanlarda ayrıca koruma, ev tipi böcek ilacı aerosol ürünlerinin veya sivrisinek bobinlerinin kullanımını içerebilir. Pencere ve kapı perdelerinin yanı sıra klima da sivrisineklerin eve girme olasılığını azaltabilir. Böcek ilacı ile işlenmiş cibinlikler, gün boyunca uyurken sivrisinek ısırıklarına karşı insanlara iyi koruma sağlamaktadır. Aedes sivrisinekleri şafakta ve alacakaranlıkta aktif olduklarından, özellikle günün bu saatlerinde kişisel koruyucu önlemler alınması önerilir.

Dang humması enfeksiyonu için spesifik bir tedavi yoktur, ancak uyarı semptomlarının erken tespiti ve uygun klinik tedaviye zamanında erişim (uygun bir sağlık kuruluşuna sevk dahil) ciddi dang humması komplikasyonları ve ölüm riskini azaltır. Vektör ve insan vakası sürveyansı, etkilenen tüm alanlarda ve ülke genelinde geliştirilmeye devam edilmelidir. Mümkün olduğunda, dang virüsünün teyidi ve alt tiplendirilmesi için bir örnek sevk mekanizmasının güçlendirilmesi için kaynaklar tahsis edilmelidir.

DSÖ, söz konusu durumla ilgili olarak mevcut bilgilere dayanarak Nepal'e yönelik herhangi bir genel seyahat veya ticaret kısıtlamasına gidilmesini önermemektedir.

Daha fazla bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

• WHO factsheet: Dengue and severe dengue
• WHO Q&A: Dengue and severe dengue
• WHO Health topics: Dengue and severe dengue
• WHO Dengue control strategies
• Global Strategy for dengue prevention and control, 2012–2020
• Strong country capacity, improved tools and community engagement critical to enhancing dengue prevention and control