Pakistan’da Dang humması

13 Ekim 2022

Özet olarak mevcut durum

 Pakistan'da,1 Ocak ve 27 Eylül 2022 arasında, toplam 25.932 doğrulanmış dang humması vakası ve 62 ölüm vakası (CFR %0,25) rapor edilmiş olup, bu vakaların %74'ü yalnızca Eylül ayında rapor edilmiştir. Vakalardaki mevcut artış, Haziran 2022'nin ortalarında başlayan benzeri görülmemiş sel felaketini takip etmektedir. Ulusal sağlık sistemi kapasitesini etkileyen mevcut sel krizi ve artan insani durumla birlikte, dang humması ve diğer eşzamanlı hastalık salgınlarından kaynaklanan ciddi sağlık etkileri riski yüksektir. Pakistan ve komşu ülkeler (özellikle Afganistan ve İran ) arasındaki yüksek nüfus hareketi, dang hummasının uluslararası yayılımının göz ardı edilemeyeceği anlamına gelmektedir.

Salgının tanımı

Dang humması, mevsimsel zirvelerle yıl boyunca bulaşma yaşayan Pakistan'a özgüdür. Bununla birlikte, Haziran ortasında başlayan ülke tarihinin en kötü selinin tetiklediği, rapor edilen dang humması vakalarının sayısı 2022'de (Ocak ve Eylül ayları arasında), önceki dört yılın aynı dönemine kıyasla önemli ölçüde daha yüksektir. İslamabad Ulusal Sağlık Enstitüsü'ne göre, 1 Ocak ile 27 Eylül 2022 arasında, ulusal olarak toplam 25.932 doğrulanmış dang humması vakası ve 62 ölüm vakası bildirilmiştir. Bu vakaların dörtte üçü (%74) yalnızca Eylül ayında rapor edilmiştir.

22 Eylül itibariyle, vakaların illere göre dağılımı, toplam vakaların %83'ü (n=21 777) için mevcut olmuş olup bunların %32'si (n=6888) Sindh'den, %29'u (n=6255) Pencap'tan  (İslamabad Başkent Bölgesi dahil), %25’i (n=5506) Hayber Pakhtunkhwa'dan ve %14’ü (n=3128) Belucistan'dan  bildirilmiştir (Şekil 1).

Şekil 1. Pakistan'da 1 Ocak - 22 Eylül 2022 tarihleri arasında teyit edilen dang humması vakalarının eyaletlere göre dağılımı.

Hastalığın epidemiyolojisi

Dang humması, dört tip dang virüsünün (DENV 1, DENV 2, DENV 3, DENV 4) neden olduğu sivrisinekler tarafından bulaşan viral bir enfeksiyondur. Bir serotiple enfeksiyon, homolog serotipe uzun süreli bağışıklık sağlar, ancak diğer serotiplere değil; ardışık enfeksiyonlar insanları şiddetli dang humması riskine sokar. DENV, akut grip benzeri bir hastalığa neden olabilir, birçok DENV enfeksiyonu yalnızca hafif hastalığa yol açar; vakaların %80'inden fazlası asemptomatiktir.

Dang humması için spesifik bir tedavi yoktur, ancak vakaların zamanında tespiti, şiddetli dang enfeksiyonunun herhangi bir uyarı semptomlarının belirlenmesi ve uygun vaka yönetimi, hasta ölümünü önlemenin temel unsurlarıdır ve ciddi enfeksiyon ölüm oranlarını %1'in altına düşürebilir.

Dang humması mevsimsel salgınlar ve ülkenin farklı bölgelerinde dört serotipin dolaşımı ile Pakistan'da endemiktir. Aedes aegypti ve Aedes albopictus, kentsel ve kentsel çevre ortamları için yaygın olarak uyarlanmış vektörlerdir. Dang humması ülkede nükseden olduğundan, nüfus yeniden enfeksiyon riski altında olabilir ve bu nedenle, zamanında ve doğru bir şekilde yönetilmezse ciddi komplikasyonlar ortaya çıkabilir.

Halk sağlığı yanıtı

Sağlık Bakanlığı, Küresel Fon ile işbirliği içinde, Entegre Vektör Yönetiminin bir parçası olarak aşağıdakileri içeren vektör sürveyans ve kontrol faaliyetlerini yürütmektedir:

• Sağlık Bakanlığı başkanlığında haftalık teknik komite toplantıları.
• Tüm sağlık tesislerinde 'dang sayaçlarının' aktivasyonu; şüpheli dang vakalarını almak için tahsis edilen acil servislerde belirlenmiş alanlar.
• Lahor ve diğer ilçelerde vektör gözetim faaliyetlerinin geliştirilmesi.
• Günlük durum analizi de dahil olmak üzere vektör gözetim faaliyetlerini desteklemek için ek ekiplerin sağlanması.

DSÖ, aşağıdakileri içeren destek sağlamaktadır:

• DSÖ temsilcisinin ziyaretleri ve toplantıları dahil olmak üzere sağlık yetkilileri için çok sayıda üst düzey toplantıda koordinasyon.
• Ülkedeki tüm illerde laboratuvar ve hastane temelli hastalık sürveyansının güçlendirilmesine başlanmıştır.
• Dang humması vaka yönetimi konusunda ülkedeki tüm illerden seçilmiş sağlık hizmeti sunucularına eğitim verilmektedir.
• Ev ziyaretleri sırasında kaynak azaltma da dahil olmak üzere vektör gözetimi ve vektör kontrolü eğitimleri devam etmektedir.
• Dang humması ve sıtma, akut sulu ishal, chikungunya, hepatit A ve E dahil olmak üzere diğer hastalıklar için 230.000 hızlı tanı testinin (RDT) sağlanması.

DSÖ risk değerlendirmesi

Pakistan, anormal bir muson yağmuru ve benzeri görülmemiş seller yaşamaktadır. Ülkenin üçte biri ve tahminen 33 milyon insan felaket ilan edilen 84 ilçede etkilenmiştir. 2 milyondan fazla ev yıkılmış ve tahminen 1.460 sağlık tesisinin de hasar gördüğü bildirilmiştir. 7,9 milyon kişinin yerinden edildiği, 12.900 kişinin yaralandığı ve 1.600 kişinin öldüğü bildirilmektedir. Şiddetli yağışlar ve seller milyonlarca insanı sağlık ve tıbbi tedaviye erişiminden mahrum bırakmıştır.

Ulusal sağlık sistemi kapasitesini etkileyen mevcut sel kriziyle birlikte, dang hummasından kaynaklanan ciddi sağlık etkileri riski yüksektir. Şu anda, gelişmiş vektör sürveyansına, daha iyi tespit için geliştirilmiş laboratuvar kapasitesine, sağlık hizmeti sağlayıcılarının vaka yönetimi konusunda duyarlı hale getirilmesine (şiddetli dang hummasının uyarı işaretleri dahil) ve hastalık yükünü ve mevsimsellik modellerini daha iyi tanımlamak için akut ateşli hastalığın iyileştirilmiş sürveyansına ihtiyaç vardır.

Durgun su sivrisineklerin üremesi için uygun yaşam alanları sağladığından, selden sonra vektör kaynaklı salgınlar – dang humması dahil – iyi bilinen bir olgudur. Gecikme süresi genellikle dang humması vakalarının ortaya çıkmasından yaklaşık 3-4 hafta öncedir.

Pakistan'da akut sulu ishal, dang humması, sıtma, kızamık, çocuk felci ve COVID-19 dahil olmak üzere devam eden hastalık salgınları, özellikle ülke içinde yerinden edilmiş kişiler ve mülteci kamplarında ve su ve sanitasyon tesislerinin hasar gördüğü yerlerde daha da ağırlaşıyor.

Dang humması, dünyadaki en hızlı yayılan sivrisinek kaynaklı virüs enfeksiyonudur. Pakistan - özellikle Hayber Pakhtunkhwa eyaleti - ile sınır ülkeler, özellikle İran ve Afganistan arasında yüksek nüfus hareketleri yaşanmaktadır. Hayber-Pahtunhva ili aynı zamanda 1.200.000 Afgan mülteciye de ev sahipliği yapmakta olup bunların 800.000'i resmen sel felaketi olarak bildirilen ilçelerde yaşamkatadır. Pakistan'dan sınır ülkelere dang humması bulaşması göz ardı edilemez.

DSÖ tavsiyesi

Sivrisinek vektörü üreme alanlarının insan yerleşimine yakınlığı, dang virüsü enfeksiyonu için önemli bir risk faktörüdür. Dang humması enfeksiyonu için spesifik bir tedavi yoktur, ancak erken teşhis ve uygun sağlık hizmetlerine erişim mortaliteyi azaltmaktadır. Ayrıca, dang hummasının önlenmesi ve kontrolü, etkili vektör sürveyansı ve kontrolüne bağlıdır.

DSÖ, Aedes spp. (dang vektörü) dahil olmak üzere sivrisinek aktivitesini ve popülasyonunu kontrol etmek için Entegre Vektör Yönetimi (IVM) olarak bilinen stratejik yaklaşımı desteklemektedir.

Potansiyel üreme alanlarını ortadan kaldırmak, vektör popülasyonlarını azaltmak ve bireysel maruziyeti en aza indirmek için IVM faaliyetleri geliştirilmelidir. Bu, larvalar ve yetişkinler için vektör kontrol stratejilerini (yani çevre yönetimi ve kaynak azaltma ve kimyasal kontrol önlemleri) ve ayrıca insanları ve haneleri korumaya yönelik stratejileri içermelidir. Vektör kontrol faaliyetleri insan-vektör temasının olduğu tüm alanlara (ikamet yeri, işyerleri, okullar ve hastaneler) odaklanmalıdır.

Vektör kontrol faaliyetleri, ev tipi su saklama kaplarının haftalık olarak kapatılmasını, boşaltılmasını ve temizlenmesini içerebilir. Ek olarak, bu, içme suyunun klorlanmasını ve açık kaplarda su depolamak için uygun larvasit/böcek öldürücülerin uygulanmasını içerebilir.

İç mekanda ısırmanın meydana geldiği durumlarda, cilde sivrisinek kovucu losyon veya sprey uygulanması, ev tipi böcek ilacı aerosol ürünleri, sivrisinek bobinleri veya diğer böcek ilacı buharlaştırıcıların kullanılması tavsiye edilmektedir. Pencere ve kapı perdeleri ve klima gibi ev eşyaları da ısırıkları azaltabilmekteir. Aedes spp sivrisinekleri (bulaşma için birincil vektör), şafakta ve alacakaranlıkta en yüksek aktiviteye sahip gündüz ısıranları olduğundan, cilt maruziyetini en aza indirmek için giysi kullanımı gibi kişisel koruyucu önlemler tavsiye edilmektedir. Açık hava etkinlikleri sırasında, açıkta kalan cilde veya giysilere sivrisinek kovucular uygulanabilir. Böcek ilacı ile işlenmiş sineklikler/cibinlikler, dışarıda veya gün içinde uyuyan kişilere (örneğin bebekler, yatağa bağımlı insanlar ve gece çalışanları) ve geceleri sivrisinek ısırıklarını önlemek için iyi koruma sağlar.

Ayrıca, vektör ve insan vakası sürveyansı, etkilenen tüm alanlarda ve ülke genelinde geliştirilmeye devam edilmelidir. Nüfus arasında dang humması bulaşma riskini azaltmaya yönelik önemli halk sağlığı mesajlarının verilmeye devam edilmesi beklenmektedir.

DSÖ, bu etkinlik için mevcut bilgilere dayanarak Pakistan'a yönelik herhangi bir genel seyahat veya ticaret kısıtlamasına gidilmesini önermemektedir.

Daha fazla bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

• WHO dengue factsheet: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dengue-and-severe-dengue
• WHO Q&A: Dengue and severe dengue: https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/dengue-and-severe-dengue
• WHO Health topics: Dengue and severe denguehttps://www.who.int/health-topics/dengue-and-severe-dengue#tab=tab_1
• UN OCHA PAKISTAN: Monsoon Floods Situation Report No. 6 As of 16 September 2022:https://reliefweb.int/report/pakistan/pakistan-2022-monsoon-floods-situation-report-no-6-16-september-2022