20 Ekim 2020

Özet Olarak Durum

Moritanya'nın 15 vilayetinin (bölgesinin) dokuzundan 23 ölüm dahil olmak üzere, çoğunlukla hayvan yetiştiricileri arasında toplam 47 doğrulanmış Rift Vadisi humması (RVF) vakası, 30 Ağustos ve 17 Ekim 2022 tarihleri arasında, bildirilmiştir. Hayvanlarda (küçük geviş getiren hayvanlar, develer ve sığırlar) RVH'ye neden olan virüsün dolaşımı, Moritanya'nın sekiz vilayetinde doğrulanmıştır. Dokuzu üç komşu ülke olan Mali, Senegal ve Cezayir ile sınırlarını paylaşan toplam 12 vilayette doğrulanmış insan veya hayvan vakaları bildirmiştir. Salgın yanıtını yönetmek için Tek Sağlık (One Health) yaklaşımı kullanılmaktadır.

Moritanya'da 1987, 2010, 2012, 2015 ve 2020 yıllarında daha önce de salgınlar yaşanmış olup ülkede sürekli bir RVF virüsü dolaşımı olmuştur. Velâyetlerin çoğunda vektörün yayılması, hayvan yoğunluğu ve komşu ülkelere yüksek insan nüfusu ve hayvan hareketi göz önüne alındığında, salgının bölgesel yayılması göz ardı edilemez.

Salgının Tanımı

Moritanya Sağlık Bakanlığı (SB), 29 Ağustos'ta Ulusal Halk Sağlığı Araştırma Enstitüsü'nde polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile bir vakanın laboratuvar tarafından doğrulanmasının ardından bir Rift Vadisi Humması (RVF) salgını olduğunu 30 Ağustos 2022'de DSÖ'ye bildirmiştir. Vaka, Hodh El Gharbi Vilayeti’nde (bölge olarak da bilinir) yer alan Tintane moughataa (ilçe olarak da bilinir),  hayvan yetiştiricisi olan 25 yaşında bir erkektir. Ağır trombositopenisi olan hemorajik sendrom (burun kanaması) ile 25 Ağustos'ta bir sağlık ocağına başvurmuş ve ertesi gün bölge hastanesine nakledilmiş ve iki gün sonra 29 Ağustos'ta hayatını kaybetmiştir.

Moritanya'nın 15 vilayetinin dokuzundan, 17 Ekim 2022 itibariyle,  23 ölüm (CFR %49) dahil olmak üzere toplam 47 doğrulanmış vaka rapor edilmiştir (Çoğunlukla hayvan yetiştiricileri arasında). Teyit edilen 47 vaka arasında kadınlardan daha fazla erkek bulunmaktadır (E:K vakalarının cinsiyet oranı = 4.4:1). Vakaların ortanca yaşı 22 olup, 3 ile 70 arasında değişmektedir. 23 ölüm vakasının neredeyse tamamı hastanelerde meydana gelmiş olup vakalarda şiddetli trombositopeni ve hemorajik sendromla ilişkili ateşi (peteşi, hematemez, diş eti iltihabı) içeren semptomlar görülmüştür.

Şekil 1. Moritanya'da 30 Ağustos - 17 Ekim 2022 tarihleri arasında Rift Vadisi humması (n=47) ve etkilenen dokuz vilayetten ölüm vakalarının (n=23)  ve doğrulanmış insan vakalarının coğrafi dağılımı.

Tablo 1. Moritanya’da 30 Ağustos - 17 Ekim 2022 tarihleri arasında etkilenen dokuz vilayet başına insanda görülen doğrulanmış Rift Vadisi humması vakaları ve ölüm vakalarının sayısı.

Şekil 2. Moritanya’da 30 Ağustos - 17 Ekim 2022 tarihleri arasında doğrulama tarihine göre Rift Vadisi humması vakaları (n=47) ve ölüm vakaları (n=23),.

Hayvanlarda Görülen Rift Vadisi Humması

Dokuz vilayette, 17 Ekim 2022 itibariyle,  insanda görülen RVF vakaları rapor edilirken, 12 vilayette doğrulanmış ve hayvanlarda görülen şüpheli vakalar rapor edilmiştir (sekiz doğrulanmış; dördü şüpheli) (Tablo 2).

Hodh El Gharbi Vilayeti’nde yer alan Aioun Moughataa’da hayvan ölümleri ve düşükleri bildiren koruyucu sürü takibi kaynaklı potansiyel hayvan RVF vakaları uyarıları olmuştur. Hayvan popülasyonlarında RVF salgını daha sonra Hodh El Gharbi'de ve ilave yedi vilayette tanımlanmıştır: Adrar, Assaba, Guidimakha, Hodh Echargui, Tagant, Tiris Zemmour ve Trarza. Hayvansal kaynaklı toplam 1.148 örnek (sığır, deve ve küçükbaş hayvanlar) 18 Ağustos - 10 Ekim 2022 tarihleri arasında analiz edilmiştir. Toplam pozitif çıkan test oranı  %24.1 (277/1148) olmuştur. Hayvan grubuna göre test pozitifliği: sığırlarda ELISA IgM ile %5,2’si (5/96) pozitif; develerde RT-PCR ile %25.8’i (113/438) pozitif; Küçük geviş getiren hayvanlarda ELISA IgM ile  %25.9'u (159/614) pozitif çıkmıştır.

Tablo 2. Moritanya’da, 18 Ağustos - 10 Ekim 2022 tarihleri arasında, vakaların rapor edildiği 12 vilayetle ilgili olarak RVF için test edilen hayvan sayısı (sığır, deve ve küçük geviş getiren hayvanlar),

Rift Vadisi Humması’nın Epidemiyolojisi

RVF, Sahra altı Afrika'da sığır, koyun, keçi ve deve gibi evcilleştirilmiş hayvanlarda en sık görülen viral bir hastalıktır. RVF öncelikle hayvanları etkiler, ancak insanları enfekte etme kapasitesine de sahiptir.

Bazı insan enfeksiyonları, enfekte sivrisineklerin ısırmasından kaynaklanırken, insan enfeksiyonlarının çoğu, enfekte hayvanların kan veya organları ile temastan kaynaklanır. Çobanlar, çiftçiler, mezbaha çalışanları ve veteriner hekimler gibi meslek grupları daha yüksek enfeksiyon riski altındadır.

İnsanlar ayrıca, enfekte hayvanların pastörize edilmemiş veya pişmemiş sütlerini yutarak da enfekte olabilirler. RVF'nin insandan insana geçişi belgelenmemiştir.

RVF genellikle hayvanlarda ciddi hastalığa neden olmasına rağmen, insanlarda hastalık, hafif grip benzeri hastalıktan ölümcül olabilen şiddetli hemorajik ateşe kadar değişir. RVF'li çoğu insanda ya semptom yoktur ya da hafif bir hastalık (ateş, halsizlik, sırt ağrısı ve baş dönmesi) vardır. Bununla birlikte, RVF'li kişilerin küçük bir yüzdesi (%8-10), göz hastalığı, kanama ve ensefalit (beynin şişmesi) dahil olmak üzere ciddi semptomlar geliştirir.

Moritanya'da Eylül-Kasım 2020 arasında rapor edilen 78 insan vakasını ve 25 ölüm vakasının (CFR %32)[1] görüldüğü bir RVF salgını meydana gelmiştir. Toplam 186 hayvanda RVF vakası rapor edilmiştir: 94 deve, 89 küçükbaş hayvan ve üç sığır.

Halk sağlığı yanıtı

Ulusal düzeyde koordineli bir müdahale için Tek Sağlık (One Health) teknik komitesinin kurulması da dahil olmak üzere, salgın müdahalesini yönetmek için Tek Sağlık (One Health) yaklaşımı kullanılmaktadır. Etkilenen vilayetlerde insan sağlığı ve hayvan sağlığı sektörlerini bir araya getiren koordinasyon toplantıları haftalık olarak yapılmaktadır.

Aşağıdaki öncelikli faaliyetler uygulanmaktadır:

• Sağlık Bakanlığı koordinasyonunda bu salgının yönetimi için Tek Sağlık (One Health) teknik komitesinin günlük toplantılarının düzenlenmesi.

• Derinlemesine epidemiyolojik ve entomolojik araştırmaların organizasyonu.

• Düzenli durum raporlarının geliştirilmesi.

• Etkilenen toplulukların, özellikle risk altındaki popülasyonların (hayvan yetiştiricileri ve kasaplar), önleyici tedbirler ve sürülerdeki düşükler ve ölümler veya bir kişide hemorajik sendromun ortaya çıkması ve aktif arama bulgusu durumunda yapılması gerekenler konusunda duyarlı hale getirilmesi.

• Etkilenen bölgelerdeki sağlık tesislerine ilaç ve kişisel koruyucu ekipman (KKD) sağlamak.

• Etkilenen bölgelerdeki sağlık tesislerinin teşhis ve yönetim kapasitelerinin güçlendirilmesi.

• Ortakların maddi ve finansal destek kaynakları için seferber edilmesi.

DSÖ risk değerlendirmesi

Moritanya'da RVF olağandışı değildir. Ülke daha önce 1987, 2010, 2012, 2015 ve 2020'de salgınlar yaşamıştır. Bulaşma, taşıyıcı sivrisinek ısırıkları, kontamine kan veya dokularla temas ve hayvanların kesilmesi sırasında gerçekleşebilir. Birçok bölgeden hayvanlarda virüs dolaşımının doğrulanması, vilayetlerin çoğunluğu, insanlarda hastalığı büyütme konusunda önemli bir risk arz etmektedir.

Güvencesiz çevre koşulları, etkilenen bölgelerdeki yetersiz temizlik hizmetleri ve yüksek hayvan yoğunluğu, vektörlerin çoğalmasına ve virüsün yayılmasına katkıda bulunmaktadır. Bu yıl kaydedilen bol yağış ve bu vilayetlerin çoğunda sel, atık lastiklerin, kullanılmış konteynırların ve çöplerin boşaltılmasıyla birleştiğinde, vektör üreme alanlarının çoğalmasını artırmaktadır.

Bölgesel düzeyde yayılma riski orta düzeydedir. Moritanya tarımsal-pastoral bir ülkedir ve hayvanların su ve mera arayışındaki hareketi, hastalığın yayılma riskini artırmaktadır. Tekrarlayan sınır ötesi pastoral hareketler, hastalığın bölgesel olarak komşu ülkelere yayılma riskini artırmaktadır. Moritanya'nın 15 vilayetinden 14'ü ya doğrulanmış insan, teyit edilmiş hayvan ya da şüpheli hayvan vakaları bildirmiştir [2], bunlardan dokuzu Mali, Senegal veya Cezayir ile sınır komşusudur; özellikle, Mali sınırındaki vilayetler olan Assaba, Adrar, Hodh El Chargui, Hodh El Gharbi, Guidimakha ve Tiris Zemmour; Senegal sınırındaki vilayetler Brakna, Gorgal, Guidimakha ve Trarza vilayetleri, Cezayir ile sınır olan vilayetler Tiris Zemmour vilâyetleri. Ayrıca RVH, sınırlarda sığırların aşı kontrolüne tabi hastalıklar arasında yer almamaktadır; ve yaylacılık - çobanların bakımı altında hayvancılığın ve hayvancılığın hareketi ile karakterize edilen bir uygulama - Moritanya'da ve sınırların ötesinde Mali ve Senegal'e kadar sık ​​görülür. Alt bölgedeki bazı ülkelerdeki hayvan pazarları Moritanya'dan tedarik edilmektedir.

Küresel riskin düşük olduğu tahmin edilmektedir.

DSÖ tavsiyesi

Rift Vadisi Humması (RVF), başta sığır, koyun, deve ve keçiler olmak üzere başlıca evcil hayvanları etkileyen bir zoonozdur. İnsan vakaları genellikle, virüsün sivrisinek vektörleri tarafından yerel olarak bulaşmasına elverişli bir ortamda, çiftlik hayvanlarındaki salgınlara yakın bir yerde meydana gelir. İnsan enfeksiyonlarının çoğu, enfekte hayvanların kan veya organları ile doğrudan veya dolaylı temastan kaynaklanır. Hasta hayvanlar veya hastalar ile bunların ürünleri ve laboratuvar numuneleri ile temas halindeyken önlem alınmalıdır. RVF'nin insandan insana geçişi belgelenmemiştir.

Halk sağlığı mesajları. RVF bulaşması için risk faktörleri ve vektör kontrolü ve sivrisinek ısırıklarına karşı koruma gibi koruyucu önlemler hakkında bilgilendirme kampanyaları, insanlar arasındaki enfeksiyon ve ölümlerin sayısını azaltmak için gereklidir. Riski azaltmayı amaçlayan halk sağlığı mesajları aşağıdakilere odaklanmalıdır:

• El hijyeni uygulamak, hasta hayvanları veya dokularıyla temas ederken veya hayvanlar kesilirken eldiven ve diğer uygun KKD'leri kullanmak da dahil olmak üzere daha güvenli hayvancılık ve kesim uygulamaları yoluyla hayvandan insana bulaşma riskini azaltın.
• Güvenli olmayan taze kan, çiğ süt veya hayvan dokuları tüketiminden hayvandan insana bulaşma riskini azaltın. Epizootik bölgelerde tüm hayvansal ürünler (kan, et ve süt) tüketilmeden önce dikkatlice pişirilmelidir.
• Vektör kontrol faaliyetlerinin uygulanması (örneğin üreme alanlarındaki larvaların yok edilmesi) ve böcek ilacı ile işlenmiş cibinlik ve kovucuların kullanılması.
• Açık renkli giysiler (uzun kollu gömlekler ve pantolonlar) giyin ve vektör türlerinin en sık aktif olduğu/ısırdığı zamanlarda açık hava aktivitelerinden kaçının.
• Virüsün enfekte bölgelerden enfekte olmayan bölgelere yayılmasını azaltmak için çiftlik hayvanlarının hareketini kısıtlayın veya yasaklayın.

Hayvanların aşılanması. Bir salgından önce uygulandığında, rutin hayvan aşılaması RVF epizootiklerini önleyebilir. Bir epizootik sırasında aşı kampanyaları önerilmez, çünkü bu, virülent yeniden sınıflandırmalar oluşturma riskini temsil eder. Hayvanlarda RVF epizootikleri insan vakalarından önce geldiğinden, veterinerlik ve insan halk sağlığı yetkililerine erken uyarı sağlamak için aktif bir hayvan sağlığı sürveyans sisteminin kurulması esastır.

Sağlık çalışanları. RVF'nin insandan insana bulaşması gözlemlenmemiş olsa da, enfekte hastalardan kontamine kan veya doku ile temas yoluyla virüsün sağlık personeline bulaşmasına dair teorik bir risk vardır. Bu nedenle, şüpheli veya doğrulanmış RVF vakalarıyla karşılaşan sağlık çalışanları, hastalarından alınan numuneleri kullanırken standart önlemler almalıdır.

DSÖ, bu olayla ilgili şu anda mevcut olan bilgilere dayanarak Moritanya’ya veya etkilenen bölgelere yönelik herhangi bir seyahat veya ticaret kısıtlaması getirilmesini önermemektedir.

Rift Vadisi Ateşi hakkında daha fazla bilgi için lütfen aşağıdaki bağlantılara bakınız:

• World Health Organization, Rift Valley Fever:https://www.who.int/health-topics/rift-valley-fever#tab=tab_1
• World Organization for Animal Health, Rift Valley Fever :https://www.woah.org/en/disease/rift-valley-fever/ 
• WHO fact sheet, Rift Valley fever:https://www.who.int/fr/news-room/fact-sheets/detail/rift-valley-fever
• Disease Outbreak News, Rift Valley fever in Mauritania, published on 13 November 2020:https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/rift-valley-fever-mauritania

[1] Barry, Yahya, et al. "Rift Valley fever, Mauritania, 2020: Lessons from a one health approach."One Health15 (2022): 100413.

[2] Fourteen wilayas have reported either confirmed human, confirmed animal or suspected animal cases. Twelve wilayas reported both confirmed human and animal cases, while two wilayas have reported suspected animal cases only (Tiris Zemmour and Trarza). Nine wilayas reported confirmed human cases (Adrar, Assaba, Dakhlet Nouadhibou, Hodh Echargui, Hodh El Gharbi, Nouakchott Nord, Nouakchott Oest, Nouakchott Sud and Tagant), eight reported confirmed animal cases (Adrar, Assaba, Guidimakha, Hodh Echargui, Hodh El Gharbi, Tagant, Tiris Zemmour and Trarza). Among these, five wilayas overlap in reporting both confirmed human and confirmed animal cases.