AFRİKA BÖLGESİ’NDE SARIHUMMA

03 Ocak 2023 Salı

1 Ocak 2021'den 7 Aralık 2022'ye kadar, DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki 13 ülkeden DSÖ'ye 40 ölüm vakası (Vaka Ölüm Oranı %9) dahil toplam 203 doğrulanmış ve 252 olası vaka bildirilmiştir.

3 Ocak 2023

Özet olarak salgın

Bu güncelleme, son hastalık salgını haberinin 2 Eylül 2022'de yayınlanmasından bu yana DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki sarıhumma durumuna ilişkindir.

1 Ocak 2021'den 7 Aralık 2022'ye kadar, DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki 13 ülkeden DSÖ'ye 40 ölüm vakası (Vaka Ölüm Oranı %9) dahil toplam 203 doğrulanmış ve 252 olası vaka bildirilmiştir.

Sarıhummanın daha fazla yayılması ve çoğalması için risk faktörleri arasında düşük nüfus bağışıklığı, nüfus hareketleri, viral bulaşma dinamikleri ve Aedes sivrisineklerinin yayılmasına katkıda bulunan iklim ve çevresel faktörler yer alır. Yakın tarihli Reaktif Aşılama Kampanyaları, nüfusun bağışıklığını artırmış ve hedef ülkelerde sarıhumma yayılma riskinin azaltılmasına katkıda bulunmuş olabilir, bu da 2022'de bildirilen doğrulanmış vakalarda kademeli bir düşüş eğilimine yol açmış olabilir. Ancak, söz konusu ülkeler yüksek risk altındadır.

 

Salgının tanımı

2022'de DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki 12 ülke doğrulanmış sarı humma vakaları bildirmiştir (Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Fildişi Sahili, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gana, Kenya, Nijer, Nijerya, Kongo, Sierra Leone ve Uganda). Bu ülkelerden sekizinde 2021'den itibaren hastalık yayılmaya devam etmekte olup  (Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Fildişi Sahili, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gana, Nijerya ve Kongo Cumhuriyeti) dört ülkede yeni teyit edilmiş vakalar bildirilmektedir (Kenya, Nijer, Sierra Leone ve Uganda). Bir ülke, Gabon, 2021'de izole bir doğrulanmış vaka bildirmiş ancak ülkede 2022'de başka vaka kaydedilmemiştir.

2021'den bu yana, 40 ölüm vakası ve %9’luk Vaka Ölüm Oranı- CFR ile toplam 203 doğrulanmış ve 252 olası vaka bildirilmiştir. Bunlardan, doğrulanmış vakalar arasında 23 ölüm vakası bildirilmiştir (doğrulanmış vakalar arasında CFR %11) (Tablo 1). 2021'de doğrulanmış vakalar arasındaki yüksek genel CFR (17 ölüm, %11) 2022'de de devam etmiştir (altı ölüm, %12).

Doğrulanmış vakalar arasında erkek/kadın oranı 2021 ve 2022'de önemli ölçüde aynı kalmıştır (sırasıyla 1,3 ve 1,6). 2021'de teyit edilen vakalar arasında en çok etkilenen yaş grubu 10 yaş ve altı olmuş olup bu arada 2022'de en çok etkilenen grup 20 ila 30 yaş arası olmuştur. Genel olarak, doğrulanmış vakaların yaklaşık %71'i 30 yaş ve altıdır ve 10 yaş ve altı çocuklar orantısız bir şekilde etkilenmektedir.

DSÖ/UNICEF Ulusal Bağışıklama Kapsamı Tahminlerine (WUENIC) göre, 2021'de Afrika Bölgesinde çocukluk çağı aşıları için sarı hummaya karşı rutin bağışıklama kapsamı %48 olmuş ve bu, sarıhummaya karşı nüfus bağışıklığı sağlamak için gereken %80 eşiğinin çok altında kalmıştır ki bu da sarı humma riski taşıyan ve sürekli bulaşma riski taşıyan altta yatan duyarlı bir popülasyonun varlığını göstermektedir.  2021 için ülkeye özgü aşılama kapsamı tahminleri Kamerun'da %54, Orta Afrika Cumhuriyeti'nde %41, Çad'da %45, Kongo’da %67, Fildişi Sahili'nde %65, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde %56, Gabon'da %64, Gana'da %94, Kenya'da %7, Nijer'de %80 (2021'de alt ulusal giriş dört ilçeyle sınırlı), Nijerya'da %63 ve Sierra Leone'de %852dir. Uganda kısa bir süre önce Rutin Bağışıklama programına Sarıhummayı dahil etmiştir.

EYE Stratejisi aracılığıyla desteklenen geçmişteki ve devam etmekte olan Önleyici Kitlesel Aşılama Kampanyaları (PMVC) ve Reaktif Aşılama Kampanyaları (RVC) yoluyla artan nüfus bağışıklığı, hedeflenen ülkelerde sarı humma yayılma riskinin azaltılmasına katkıda bulunan uygulayıcı ülkelerde nüfus bağışıklığını hızla artırmıştır. Bu, 2022'de bildirilen doğrulanmış vakalardaki kademeli düşüş eğilimine katkıda bulunabilir, ancak virüs bulaşma dinamiklerinde de tahmin edilmesi zor farklılıklar olduğu unutulmamalıdır.

 

Şekil 1. DSÖ Afrika Bölgesi'nde rapor veren 13 ülkede (1 Ocak 2021 - 7 Aralık 2022) semptomların başladığı haftaya göre olası ve doğrulanmış sarıhumma vakalarının sayısı

 

 

Şekil 2. 1 Ocak 2021 ile 7 Aralık 2022 tarihleri arasında DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki 13 ülkede bildirilen olası ve doğrulanmış sarıhumma vakalarının dağılımı

Tablo 1. 1 Ocak 2021 - 7 Aralık 2022 tarihleri arasında DSÖ Afrika Bölgesi'nde bildirilen olası ve doğrulanmış sarıhumma vakalarının ve ölümlerin ülkelere göre sınıflandırılması

Sarıhumma Epidemiyolojisi

Sarı humma, enfekte Aedes ve Haemagogus sivrisineklerinin ısırıkları yoluyla insanlara bulaşan bir arbovirüsün neden olduğu, salgına yatkın, aşıyla önlenebilir bir hastalıktır. Kuluçka süresi 3 ila 6 gün arasında değişir. Pek çok insan semptomlar yaşamaz, ancak ortaya çıktıklarında en yaygın olan semptomlar ateş, belirgin sırt ağrısıyla birlikte kas ağrısı, baş ağrısı, iştahsızlık ve mide bulantısı veya kusmadır. Çoğu durumda, semptomlar 3 ila 4 gün sonra kaybolur. Vakaların küçük bir yüzdesi, karaciğeri ve böbrekleri etkileyen sistemik enfeksiyonla toksik bir aşamaya ilerler. Bu kişilerde akut karaciğer ve böbrek yetmezliğinin neden olduğu yüksek dereceli ateş, kusma ile karın ağrısı, sarılık ve koyu renkli idrar gibi daha şiddetli semptomlar olabilir. Kanama ağızdan, burundan, gözlerden veya mideden oluşabilir. Şiddetli semptomları olan vakaların yaklaşık yarısında ölüm 7-10 gün içinde gerçekleşebilir.

 

Sarı humma, güvenli ve uygun fiyatlı etkili bir aşı ile önlenir. Sarı humma hastalığına karşı sürekli bağışıklık ve ömür boyu koruma sağlamak için tek bir sarı humma aşısı dozu yeterlidir. Aşının takviye dozu gerekli değildir. Aşı, aşılanan kişilerin %80-100'ü için 10 gün içinde, aşılanan kişilerin %99'undan fazlası için 30 gün içinde etkili bağışıklık sağlar.

 

Halk sağlığı yanıtı

Sürveyans ve Laboratuvar.

  • DSÖ, saha araştırmalarının yürütülmesinde ve sarı humma vakalarının epidemiyolojik sınıflandırmasının belirlenmesinde ulusal sağlık yetkililerine destek sağlamaktadır. En az 10 ülkeden toplam 51 personel, doğrulanmış veya olası sarı humma vakalarını araştırmak üzere eğitilmiştir. Ayrıca, vaka inceleme raporları gözden geçirilmiş ve saha ekiplerine hastalığa maruz kalma ve hastalık yayılma riskini değerlendirmek için geri bildirim sağlanmıştır.
  • EYE Stratejisinin desteğiyle, sarıhumma örneklerinin bölgesel referans laboratuvarlarına uluslararası sevkiyatının yanı sıra laboratuvar testleri ve kapasite geliştirmeyi kolaylaştıracak yenilikçi bir program başlatılmıştır. DSÖ, periyodik akreditasyon ziyaretleri ve kapasite geliştirme dahil olmak üzere sarıhummanın laboratuvar tanısında ülkeleri desteklemek için devam eden faaliyetlerde bulunmaktadır.

 

Reaktif aşılama

  • Mevcut salgının başlangıcından bu yana (2021 - 7 Aralık 2022), beş ülkede toplam 4.385.320 kişi aşılanmıştır: ICG destekli müdahale kapsamında Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Gana ve Kenya . Kamerun (bir talep), Orta Afrika Cumhuriyeti (iki talep), Çad (iki talep), Gana (iki talep), Kenya (bir talep) ve Nijer (bir talep) için aşılama kampanyalarına yönelik dokuz ICG talebi onaylanmıştır.
  • Orta Afrika Cumhuriyeti'ndeki Kembe Satema'da 2-19 Kasım 2022 tarihleri arasında yürütülen reaktif kampanyanın kapsama oranı  %101,7 olmuştur. Orta Afrika Cumhuriyeti Bambari'de 23 Kasım 2022'de sona eren kampanya, ön sonuçlara göre aşılama kapsama oranı %87,7 olmuştur.
  • Nijer'de yaklaşık 1,1 milyon insanı koruması beklenen ICG destekli bir Reaktif aşılama Kampanyası-RVC'den nihai sonuçlar beklenmektedir.

 

Önleyici toplu kampanya aşılaması

  • Öncelikli ülkelerin çoğu sarıhummaya karşı bir Koruyucu Toplu Aşılama Kampanyası-PMVC yürütmüştür veya devam etmektedir. Gabon, Kenya ve Nijer PMVC'leri planlamamış olup EYE Stratejisine öncelikli ülkeler olarak dahil edilmiştir. 2022'de yürütülen PMVC'lerle yaklaşık 50 milyon insanın korunması beklenmektedir.
  • Çad: Ülke, Ocak 2023'te sunulmak üzere bir PMVC başvurusu hazırlamıştır. PMVC için öncelikli alanların planlanması konusunda bilgi vermek üzere 18 Ekim 2022'den beri EYE Stratejisi tarafından desteklenen haftalık risk analizi oturumları düzenlenmektedir.
  • Kongo Cum. Kampanyanın nihai raporu ve zorunlu Kampanya Sonrası Kapsam Anketi (PCCS) beklemededir.
  • Demokratik Kongo Cumhuriyeti: Bas-Uele, Equateur, Haut-Uele, Mongala, Nord-Ubangi, Sud-Ubangi, Tshopo ve Tshuapa dahil olmak üzere sekiz eyalet 2021'de önleyici kampanyalar düzenlemiştir. Maniema, Sankuru ve Sud Kivu dahil olmak üzere üç ilin Kasım 2022'nin sonundan Ocak 2023'e kadar önleyici kampanyalar yürütmesi planlanmıştır.
  • Nijerya: Ülke, PMVC'lerin son aşamalarına girmiştir. Yalnızca 2022'de Adamawa, Borno (özel yaklaşım), Enugu, Gombe, Kano ve Ogun Eyaletlerinde kampanyalar düzenlenmiştir. Bayelsa Eyaleti'nin 2023'ün başlarında yapılması planlanmaktadır. Ülkenin 2024 yılına kadar ülke çapındaki PMVC'leri tamamlaması beklenmektedir.
  • Uganda: Ülke, 2022 Ekim ayının sonlarında sarıhumma aşısını rutin bağışıklama kapsamına almıştır. Ayrıca PMVC için 13 milyon aşı dozundan 10'u alınmıştır, geri kalanının 2022 Kasım ayının sonunda olması beklenmekte olup ancak henüz alınmamıştır. PMVC, Ocak 2023'ün sonları için planlanmıştır.

 

Uluslararası Yayılmanın Önlenmesi ve Giriş Noktaları (PoE)

  • Teyit edilmiş vakaları bildiren 13 ülkenin tamamı, giriş koşulu olarak sarı hummaya karşı aşılama kanıtı gerekliliklerini uygulamıştır. Seyahatin menşei ne olursa olsun, on ülke herhangi bir yolcu için sarıhumma aşısı kanıtı (Aşı Kartı) talep etmektedir; oysa üç ülke (Çad, Kenya ve Nijerya), DSÖ Sekreterliği tarafından belirlendiği üzere sarıhumma bulaşma riski bulunan ülkelerden gelen yolcular için sarıhumma aşısı kanıtı (Aşı Kartı) talep etmektedir.

DSÖ risk değerlendirmesi

26 Ağustos 2022 ile 29 Kasım 2022 arasında, on ülkeden bildirilen 22 ek doğrulanmış sarıhumma vakası olmuştur. Bununla birlikte, vakaların retrospektif sınıflandırmasına göre, yalnızca yedi yeni doğrulanmış vaka ve bir ölüm vakası görülmüştür. Burkina Faso, Senegal ve Togo'nun da dahil olduğu ülkeler, daha sonra göz ardı edilen olası vakaları bildirmişlerdir bu da gelişmiş sürveyansın uygulandığını göstermektedir.  Bununla birlikte, son teyitlerin birçoğu, orantısız bir şekilde etkilenen çocuklar da dahil olmak üzere, ulaşılması zor ve yetersiz hizmet alan popülasyonlardan, altta yatan bağışıklığın çok az olduğu veya hiç olmadığı yerlerden geldiği için, hala kalıcı sarıhumma virüsü dolaşımı vardır (örn. Kamerun ve Uganda'daki kentsel alanların yakınında; Kenya’nın Isiolo ilçesi gibi sarı humma aşısı geçmişi olmayan bölgeler).

DSÖ Afrika bölgesindeki mevcut sarı humma durumuna bağlı olarak, bölgesel düzeydeki risk, 12 Aralık 2022'de (Kasım 2021 ve Haziran 2022'de yüksek) aşağıdaki nedenlerle yeniden ‘orta’ olarak değerlendirilmiştir:

1. Devam eden ve yeni önleyici aşılama kampanyalarının yanı sıra etkilenen ülkelerde düzenlenen ve beş ülkede dört milyondan fazla kişinin aşılandığı reaktif kampanyalar olduğundan, bildirilen vaka sayısındaki azalma ve artan nüfus bağışıklığı (Gana, Kamerun, Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Kenya) ve EYE Stratejisi tarafından desteklenen 2021-2022'de (Nijerya, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Kongo Cumhuriyeti) PMVC'ler sırasında yaklaşık 50 milyon kişi aşılanmıştır.

2. Bazı yüksek riskli bölgelerde sarı humma virüsü dolaşımı devam etmektedir, en yeni vakalar ve rutin aşılamadaki boşluklar, atlanan özel popülasyonlar (örn. göçebe veya çobanlar ve diğer mobil nüfus), güvenlik ve erişim zorlukları olan bölgelerden rapor edilmektedir.

3. Teyit edilen vakaların çoğu 2021'in son çeyreğinde bildirilmiş olup son teyitlerin birçoğu kentsel alanlardan ve/veya altta yatan bağışıklığın çok az olduğu veya hiç olmadığı yerlerden gelmiştir (ör. Kamerun ve Uganda'daki kentsel alanların yakınında; Sarıhumma aşısı geçmişi olmayan alanlar);

4. Vaka sınıflandırmaları ve yanıt operasyonları bir sorun olmaya devam etmektedir;

5. Tespit ve soruşturmada gecikmeler; önceden planlanan PMVC'nin uygulanmasındaki gecikmeler, sarıhummadan etkilenen ülkelerde daha fazla dikkat çeken COVID-19 ve Mpox'un birbiriyle yarışan salgınları ve pandemileri ve etkilenen bölgelerde (Orta Afrika Cumhuriyeti, Kamerun'un uzak Kuzeyi, Doğu - Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Kuzey Nijerya), nüfus hareketi, yeni sarı humma bulaşmasına yol açabilecek riskler sunmaktadır.

Bu aşamada Afrika bölgesi dışında bu mevcut salgınla ilgili hiçbir vaka bildirilmediğinden, genel küresel risk düşük olmaya devam etmektedirr. Bununla birlikte, Afrika bölgesi dışında, özellikle DSÖ Doğu Akdeniz Bölgesi'ndeki komşu ülkelerde sarıhumma için elverişli ekosistemler bulunmaktadır. Zamanında tespit edilmezse, viremik gezginler yoluyla potansiyel daha fazla bulaşmanın artması ve yetkin vektörün varlığı nedeniyle sürveyans ve bağışıklama kapasitelerinde zorluklar olabilir.

Halk sağlığı üzerindeki etki, devam eden salgınlar kontrol altına alınana, aşılama kapsamı yüksek olana ve popülasyondaki bağışıklık açıkları kapatılana kadar devam edecektir. Vakaların yetersiz kapsama alanı ve devam eden nüfus bağışıklığı boşlukları olan ülkelere ithal edilmesi yüksek bir risk teşkil eder ve ortadan kaldırmak için harcanan muazzam çabaları tehlikeye atabilir.

DSÖ tavsiyesi

Aedes sivrisineğinin (günlük besleyici) kentsel ortamlarda ve yoğun nüfuslu bölgelerde mevcut olduğu ve hastalığın hızla yayılmasına neden olan durumlarda bulaşma artabilir.

Sürveyans: DSÖ, komşu ülkelerde vaka görülme olasılığı, komşu ülke Kenya'da sarıhumma salgınının varlığı ve ileriye doğru yayılma riski nedeniyle aktif sınır ötesi koordinasyon ve bilgi paylaşımı ile durumun yakından izlenmesini önermektedir. Şüpheli vakaların araştırılması ve laboratuvar testleri ile gelişmiş sürveyans da tavsiye edilmektedir.

Aşılama: Aşılama, sarı hummanın önlenmesi ve kontrolü için birincil araçtır. DSÖ tarafından onaylanan sarı humma aşıları güvenlidir, oldukça etkilidir ve enfeksiyona karşı ömür boyu koruma sağlar.

Sarı humma vakaları ve salgınları bildiren ülkelerin tümü, EYE Stratejisi için yüksek öncelikli ülkelerdir. EYE Stratejisi, tüm yüksek riskli ülkelerin sarı humma aşısını 9 aylık olanlar için rutin aşılama (RI) programlarına dahil etmelerini tavsiye eder (Etiyopya, Güney Sudan bunu henüz UR'ye sokmamıştır). Nüfusu korumak için risk analizinin ve aşılama faaliyetlerinin kapsamının gözden geçirilmesi, gelecekteki salgın riskinin önlenmesine yardımcı olabilir (örn. Kenya).

Yüksek riskli bölgelerdeki popülasyonları uzun vadede korumak için, Önleyici Kitlesel Aşılama Kampanyalarının (PMVC'ler) yaygınlaştırılmasına devam edilmesi ve Rutin Bağışıklamanın (RI) desteklenmesi ve Uluslararası Sağlık uygulamalarının güçlendirilmesi için adımlar atılması önemlidir. Yönetmelikler (UST 2005) ve EYE hedefleriyle uyumlu hızlı tespit için sürveyansı destekler.

DSÖ, DSÖ Sekreterliği tarafından sarıhumma bulaşma riski altında olduğu belirlenen bölgelere giden 9 aylık ve daha büyük tüm uluslararası gezginler için aşı önermektedir ve ek alanlar için uluslararası gezginlerin aşılanması tavsiyesi, her bir gezginin maruz kalma olasılığının değerlendirilmesine tabidir.

Sarı humma aşısı güvenlidir, oldukça etkilidir ve tek bir doz ömür boyu koruma sağlar. Sarıhumma virüsü bulaşma riskinin çok yüksek olabileceği salgın dönemler dışında, 9 aydan küçük bebeklere sarıhumma aşısı önerilmemektedir. Bu yaş grubunda aşılamanın riskleri ve yararları aşılanmadan önce dikkatle değerlendirilmelidir. Aşı hamilelik veya emzirme döneminde dikkatli kullanılmalıdır. Bununla birlikte, hamile veya emziren kadınlar salgın sırasında veya bulaşma riski olan bir ülke veya bölgeye seyahatin kaçınılmaz olduğu durumlarda aşılanabilirler.

Vektör kontrolü: Kent merkezlerinde, hedefe yönelik vektör kontrol önlemleri, yayılımı kesmek için de yararlıdır. Genel bir önlem olarak DSÖ, kovucuların ve böcek ilacı ile işlenmiş sivrisinek ağlarının kullanımı dahil olmak üzere sivrisinek ısırıklarından kaçınılmasını önermektedir. Sarıhumma virüsünün bulaşmasındaki en yüksek risk gündüz ve akşam erken saatlerindedir.

Risk iletişimi: DSÖ, Üye Devletlerini yolcuları riskler ve aşılama dahil önleyici tedbirler hakkında iyi bilgilendirmek için gerekli tüm önlemleri almaya teşvik etmektedir. Yolcular, sarı humma belirtileri ve semptomları konusunda bilgilendirilmeli ve sarı humma enfeksiyonunu düşündüren belirti ve semptomlar gösteriyorsa, hızla tıbbi yardım almaları konusunda bilgilendirilmelidir. Enfekte olmuş geri dönen yolcular, yetkin bir vektörün bulunduğu bölgelerde yerel sarıhumma bulaşma döngülerinin oluşması için bir risk oluşturabilir.

Uluslararası seyahat ve ticaret: DSÖ, Afrika Bölgesin’e yönelik herhangi bir seyahat veya ticaret kısıtlamasının uygulanmasını önermemektedir.

Sarıhumma bulaşması için risk altındaki güncellenmiş alanlar ve uluslararası gezginlerin aşılanmasına ilişkin ilgili tavsiyeler, 1 Temmuz 2020'de DSÖ tarafından güncellenmiştir; Revize edilmiş risk altındaki alanların haritası ve sarıhumma aşılama tavsiyeleri DSÖ Uluslararası Seyahat ve Sağlık web sitesinde mevcuttur.

Ayrıntılı bilgi için bakınız:

Etiketler:
Sarıhumma

Kaynak: https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON431