4 Mayıs 2023

Özet olarak durum

Kızamık, Etiyopya'da her yıl bildirilen vakalarla endemiktir. 12 Ağustos 2021 ile 1 Mayıs 2023 arasında, ulusal olarak %1,1 Vaka Ölüm Oranı (CFR) ile laboratuvarca doğrulanmış 16.814 kızamık vakası ve 182 ölüm bildirilmiştir.

2021'den itibaren, yıllık doğrulanmış kızamık vakası sayısı önemli ölçüde artarak 2021'de 1.953'ten 2022'de 9.291'e (%˃375) ve 1 Mayıs itibarıyla 2023'te 6.933'e yükselmiştir. Böylece 2021 ile 2022 yılları arasında doğrulanmış kızamık vakalarında neredeyse beş kat artış olmuştur.

Düşük nüfus bağışıklığı, eşzamanlı salgın hastalıklar, çatışma, zorla yerinden edilme ve çocukluk aşılarını aksatan diğer insani krizlerle birleştiğinde artışları açıklayabilecek bazı faktörlerdir.

Kızamık, kızamık virüsünün neden olduğu oldukça bulaşıcı bir hastalıktır ve normalde doğrudan temas ve hava yoluyla geçer. Virüs solunum yollarını enfekte eder, ardından tüm vücuda yayılır. Özellikle küçük çocuklar gibi savunmasız kişiler arasında önemli hastalık ve ölümle sonuçlanan büyük salgınlara yol açabilir. 2022'de tüm vakaların %45'ini 5 yaşın altındaki çocuklar oluşturmuştur.

Kızamık için spesifik bir antiviral tedavi yoktur, ancak önleme ve kontrol için etkili ve güvenli bir aşı mevcuttur. Kızamık dolaşımını durdurmak için nüfusun %95'inin aşılanması gerekmektedir.

Durumun tanımlanması

12 Ağustos 2021'den bu yana, Etiyopya'daki 13 Bölgesel Sağlık Bürosunun tamamı, ev sahibi topluluklarda, yerinden edilmiş topluluklarda veya mültecilerde şüpheli kızamık vakalarına ilişkin raporlar almıştır. O zamandan beri ve 1 Mayıs 2023 itibariyle, ulusal düzeyde CFR'si %1,1 olan laboratuvarca doğrulanmış 16.814 kızamık vakası ve 182 ölüm bildirilmiştir.

2021'den itibaren, yıllık doğrulanmış kızamık vakası sayısı önemli ölçüde artarak 2021'de 1.953'ten 2022'de 9.291'e (+%375) ve 1 Mayıs itibarıyla 2023'te şimdiye kadar 6.933'e yükselmiştir. Böylece 2021 ile 2022 yılları arasında doğrulanmış kızamık vakalarında yaklaşık beş kat artış olmuştur.

Afar, Amhara, Harari, Oromia, Southern Nations, Nationalities and Peoples Region (SNNPR), South West Ethiopia Peoples’ Region (SWEPR), Tigray ve Somali dahil olmak üzere sekiz bölgeden 44 woredas/bölgede aktif kızamık salgınları rapor edilmiştir. 2021'de kızamıktan etkilenen woredas sayısı 52 (ülkedeki 1.080 woredas'ın %5'i) ve 2022'de 125 olmuştur (%12).

1 Ocak - 2 Nisan 2023 arasında, Somali bölgesi laboratuvarca doğrulanmış 56 ve epidemiyolojik olarak bağlantılı 364 kızamık vakası bildirmiştir. 2022'de ülke çapında kızamık insidansı oranı bir milyon nüfus başına 82 vaka olarak gerçekleşmiştir. Bildirilen en yüksek oranlar, bir milyon nüfus başına 540 vaka bildiren Somali bölgesinden gelmiştir. Kuzey Etiyopya'daki (Tigray) krizle ilgili raporlama eksikliği, kızamık durumunun yeterli bir şekilde değerlendirilmesini engellemektedir.

Teyit edilen kızamık vakalarının yalnızca %36'sı bir doz veya daha fazla kızamık içeren aşı (MCV) ile aşılanmıştır. DSÖ UNICEF Ulusal Bağışıklama Kapsamı Tahminlerine (WUENIC) göre düşük nüfus bağışıklığı (2021'de MCV1 ve MCV2 kapsamı sırasıyla %54 ve %46 olarak tahmin edilmiştir), eşzamanlı salgın hastalıklar, çatışma, zorla yerinden edilme ve çocukluk dönemini kesintiye uğratan diğer insani krizlerle birlikte aşılar, hastalığın yayılmasının artması için belirlenen risk faktörlerinden bazılarıdır.

Ayrıca, kültürel inançlar, yetersiz farkındalık ve davranışsal özellikler, erken tedavi arayışına ve hastalık yönetimi için diğer yönetim stratejilerinden yararlanmaya engel olabilir.

Ülke, yüksek yetersiz beslenme oranları (kızamık SIA'ları sırasında yapılan beslenme taraması, taranan 15.000'den fazla çocuğa dayalı olarak çocukların %0,6'sının ciddi akut yetersiz beslenmeye sahip olduğunu ve %4,7'sinin küresel akut yetersiz beslenmeye (GAM) sahip olduğunu göstermiştir) dahil olmak üzere durumu daha da kötüleştirebilecek çeşitli zorluklarla karşı karşıya olup çatışmalardan etkilenen bölgelerde sağlık hizmetlerine erişim eksikliği ciddi hastalık riskini artırıyor, yerinden edilme ve kalabalık koşullar kötü hijyen ve sanitasyona erişim ve uygulamalar kişilerarası yayılma riskini artırmaktadır. IGAD İklim Tahmin ve Uygulama Merkezi (ICPAC) ve Greater Horn of Africa Ulusal Meteoroloji ve Hidroloji Hizmetleri (NMHSs) tarafından yapılan son tahminlere göre  SNNPR, Oromia, Somali, Afar ve SWEPR gibi kuraklıktan etkilenen bazı bölgelerde de seller rapor edilmiş olup hazırlık planlarına göre yaklaşık 1,7 milyon insan sel riski altındadır, bu da yerinden edilme, aşılamanın aksaması ve insanların kalabalık yerleşim yerlerine taşınması riski gibi kızamık dolaşım riskini artırmaktadır.

Şekil 1. Etiyopya'da semptomların başladığı haftaya göre bildirilen toplam kızamık vakası sayısı (12 Ağustos 2021 – 1 Mayıs 2023)

Şekil 2. Etiyopya'da 12 Ağustos 2021'den 30 Nisan 2023'e kadar aktif kızamık salgınları bildiren Woredas

Not: Aktif salgın: Bir ay içinde bildirilen üç veya daha fazla kızamık IgM+ vakası.   Kontrol altına alınmış salgın: Bildirilen son vakanın başlangıcından sonraki son 30 gün içinde yeni vaka bildirilmedi.

Hastalığın Epidemiyolojisi

Kızamık, paramiksovirüs ailesindeki bir virüsten kaynaklanır. Virüs solunum yollarını enfekte eder, ardından tüm vücuda yayılır. Kızamık bir insan hastalığıdır ve hayvanlarda ortaya çıktığı bilinmemektedir. Özellikle savunmasız insanlar arasında önemli morbidite ve mortalite ile büyük salgınlara yol açabilir. Küçük ve yetersiz beslenen çocuklar, hamile kadınlar ve HIV'li, kanserli veya bağışıklık bastırıcılarla tedavi edilenler dahil bağışıklığı baskılanmış kişiler arasında kızamık, kulak enfeksiyonu, şiddetli ishal, körlük, ensefalit, zatürree ve ölüm gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir.

Bulaşma, öncelikle kişiden kişiye, enfekte bir kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında hızla dağılan havadaki solunum damlacıkları yoluyla olur. Bulaşma, enfekte sekresyonlarla doğrudan temas yoluyla da gerçekleşebilir. Asemptomatik maruz kalan bağışık kişilerden bulaşma gösterilmemiştir. Virüs, havada veya enfekte yüzeylerde iki saate kadar aktif ve bulaşıcı kalır. Bir hasta, karakteristik morbilliform döküntünün başlamasından dört gün öncesinden, ortaya çıkmasından dört veya beş gün sonrasına kadar bulaşıcıdır. Kızamık için özel bir antiviral tedavi yoktur; çoğu insan 2-3 hafta içinde iyileşir.

Önleme ve kontrol için etkili ve güvenli bir aşı mevcuttur. Kızamık aşısının ilk dozu (MCV1) dokuz aylıkken, kızamık aşısının ikinci dozu (MCV2) ise 15 aylıkken yapılır. Kızamık dolaşımını durdurmak için MCV1 ve MCV2'nin popülasyonun %95'ini kapsaması gerekir.

Aşılama kapsamının düşük olduğu bölgelerde, salgınlar tipik olarak her iki ila üç yılda bir ortaya çıkar ve genellikle iki ila üç ay sürer. Ancak süreleri popülasyon büyüklüğüne, kalabalıklaşmaya ve popülasyonun bağışıklık durumuna göre değişir.

Halk sağlığı müdahalesi

Ülkede salgını kontrol altına almak için aşağıdaki önlemler alınmıştır:

• 22-31 Aralık 2022 tarihleri arasında ülke çapında kızamığa karşı koruyucu ek aşılama faaliyetleri (SIA), çatışmadan etkilenen bölgeler hariç tüm bölgelerde (Tigray'de tüm weedalar, Oromia'da 12 ilçe ve Benishangul Gumuz'da yedi ilçe) gerçekleştirilmiştir.
• 15 471 740 hedeften 5 yaş altı toplam 14.579.818 çocuk aşılanmış ve %94,2 kapsama oranı elde edilmiştir.
• Şubat 2022'den başlayarak, 9 ila 23 aylık çocukları hedefleyen bir kızamık aşısı kampanyası başlatılmıştır. Bu kampanya, Amhara, Oromia, SNNPR ve Somali Bölgelerinde yüksek riskli veya çatışmalardan etkilenmiş 55 weedada yürütülmüştür. Kampanya, A vitamini takviyesi ve diğer rutin bağışıklama çabalarıyla entegre edilmiştir.
• Kapasite geliştirme ve ilaç ve malzeme temini dahil olmak üzere vaka yönetimini iyileştirmeye yönelik destek.
• Sağlık yayımı çalışanları tarafından aktif vaka araştırması, temel neden analizleri ve etkilenen woredaslarda ayrıntılı araştırmalar dahil olmak üzere sürveyans faaliyetlerinin yoğunlaştırılması.
• Sosyal yardım hizmetleri aracılığıyla rutin aşılamanın yoğunlaştırılması.
• Ön saflarda müdahale ekipleri için eğitim.
• Topluluk katılımı ve risk iletişimi faaliyetleri, yerel olarak uyarlanmış bir yaklaşımla yürütülmektedir.

DSÖ risk değerlendirmesi

Kızamık, endemik bölgelerde mevsimsel olarak ortaya çıkan oldukça bulaşıcı bir hastalıktır. Kızamık, gelişmekte olan birçok ülkede, özellikle Afrika ve Asya'nın bazı bölgelerinde hala yaygındır. Kızamık ölümlerinin %95'inden fazlası, kişi başına düşen gelirin düşük olduğu ve sağlık altyapısının zayıf olduğu ülkelerde meydana gelmektedir. Kızamık, güvenli ve etkili bir aşı bulunmasına rağmen, dünya çapında küçük çocuklar arasında önemli bir ölüm nedeni olmaya devam etmektedir.

Etiyopya'nın ulusal çocukluk aşılama kapsamını artırma çabalarında karşılaştığı çeşitli zorluklar vardır: çatışma, nüfus hareketi ve ulusal düzeyde yetersiz aşı stoğu. Bu zorlukların salgınları körüklemesi ve vaka sayısını artırması beklenmektedir.

Ulusal düzeydeki genel risk, aşağıdaki faktörler nedeniyle yüksek olarak değerlendirilmektedir:

1. 1 Mayıs 2023 itibarıyla 13 bölgenin 8'indeki 44 woredasta aktif salgınlar: Afar, Amhara, Harari Oromia, SNNPR, SWEPR, Tigray ve Somali;
2. Yetersiz bağışıklama kapsamı ve düşük nüfus bağışıklığı,
3. Zayıf sürveyans sistemleri, vakaların geç tespit edilmesine ve özellikle topluluk düzeyinde yetersiz salgın araştırmalarına neden olur. Ayrıca, aktif sürveyans tutarsız bir şekilde uygulanmaktadır ve bu da muhtemelen vakaların ve ölümlerin eksik raporlanmasına neden olmaktadır;
4. Etkilenen toplumda yetersiz sağlık bilinci, yetersiz sağlığın teşviki ve yetersiz sağlık arama davranışı ile sonuçlanmaktadır;
5. Karmaşık vakaları ele almada yetersiz vaka yönetimi becerileri, özellikle uzak bölgelerden gelen hastalar için ulaşım eksikliği ile ilişkili sevk zorluklarıyla daha da şiddetlenmektedir;
6. Eşzamanlı hastalık salgınları (örneğin, kolera, boğmaca, dolaşımdaki aşıdan türetilen çocuk felci virüsü), kızamık bulaşmasına yanıt vermek için genel kapasiteyi ve kaynakları sınırlamıştır;
7. Yaygın çatışma, yerinden edilme ve şiddetli ve uzun süreli kuraklıktan kaynaklanan eşzamanlı karmaşık insani durumlar;
8. Oromia, Benishangul Gumuz, Tigray, Afar ve Amhara'nın batı kesimlerinde yetersiz yol ağı ve güvensizlik nedeniyle malzemeye erişim ve tedarik zorluğu;
9. COVID-19 salgınının sağlık sistemi üzerindeki etkisi.

Bölgesel düzeyde, aşağıdaki faktörler nedeniyle genel risk orta olarak değerlendirilir:

• Afrika Boynuzu'nda devam eden şiddetli kuraklık;
• Devam eden nüfus hareketi;
• Bölgedeki birçok ülkede çatışma ve güvensizlik;
• Zayıf sınır ötesi gözetim;
• Bölgedeki sağlık sistemlerinin savunmasızlığı;
• Komşu ülkelerde devam eden salgınlar ve yetersiz aşılama kapsamı.

Risk, küresel düzeyde düşük olarak değerlendirilmiştir.

DSÖ tavsiyesi

Hastalık yükünü ve bulaşmayı azaltmak için temel halk sağlığı stratejileri arasında, rutin aşılama faaliyetlerinin (PIRI) periyodik olarak yoğunlaştırılması ve yüksek hastalık ve ölüm oranlarına sahip ülkelerde toplu aşılama kampanyaları ile birlikte çocukların kızamığa karşı rutin olarak aşılanması yer alır.

Kızamığın spesifik bir tedavisi yoktur. Kızamık vaka yönetimi, destekleyici bakımın yanı sıra kızamık komplikasyonlarının ve ikincil enfeksiyonların önlenmesi ve tedavisine odaklanır. Kızamık oldukça bulaşıcı olduğundan, virüsün daha fazla yayılmasını önlemek için hasta izolasyonu önemlidir.

Dehidrasyonu önlemek için gerektiğinde oral rehidrasyon tuzları kullanılmalıdır. Kızamık teşhisi konan tüm çocuklar, önceki A vitamini dozlarının zamanlamasına bakılmaksızın, 24 saat arayla verilen iki doz A vitamini takviyesi almalıdır; 6 aylıktan küçük bebeklere 50.000 IU, 6-11 aylık bebeklere 100.000 IU ve 12 aylık çocuklara 200.000 IU verilmelidir. Bu tedavi, iyi beslenmiş çocuklarda bile ortaya çıkan akut kızamık vakalarında düşük A vitamini seviyelerini geri kazandırır ve göz hasarını ve körlüğü önlemeye yardımcı olabilir. A vitamini takviyelerinin de kızamık ölümlerinin sayısını azalttığı gösterilmiştir.

Kızamığa bağlı ishal, kusma ve iştahsızlık nedeniyle yetersiz beslenme riskini azaltmak için beslenme desteği önerilir. Uygun durumlarda emzirme teşvik edilmelidir.

Aşılanmamış veya yeterince aşılanmamış kişilerde, hastalığa karşı korunmak için kızamık aşısı, kızamık virüsüne maruz kaldıktan sonraki 72 saat içinde uygulanabilir. Hastalık daha sonra gelişirse, semptomlar genellikle daha az şiddetlidir ve hastalık süresi kısalabilir.

DSÖ, Etiyopya'ya yönelik seyahat veya ticaret konusunda herhangi bir kısıtlama yapılmasını  önermemektedir.

Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

• WHO fact sheets on Measles
• Measles & Rubella Initiative
• WHO Immunization dashboard
• WHO/UNICEF estimates of national immunization coverage: https://cdn.who.int/media/docs/default-source/country-profiles/immunization/2022-country-profiles/immunization_eth_2022.pdf?sfvrsn=a0687920_3&download=true
• Epidemiology and prevention of vaccine preventable diseases: https://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/meas.html#print(link is external)
• WHO Guide for clinical case management and infection prevention and control during a measles outbreak https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/measles