DSÖ’NÜN AMERİKA BÖLGESİ’NDE DANG (DENGUE) HUMMASI

19 Temmuz 2023 Çarşamba

2023'ün başından bu yana, DSÖ Amerika Bölgesi'nde, bu yıl şimdiye kadar bildirilen üç milyona yakın şüpheli ve doğrulanmış dang humması vakasıyla, 2022 yılının tamamı için kaydedilen 2,8 milyon dang humması vakasını geride bırakan, önemli büyüklükte dang humması salgınları kaydedilmiştir.

19 Temmuz 2023

 

Özet Olarak Durum

2023'ün başından bu yana, DSÖ Amerika Bölgesi'nde, bu yıl şimdiye kadar bildirilen üç milyona yakın şüpheli ve doğrulanmış dang humması vakasıyla, 2022 yılının tamamı için kaydedilen 2,8 milyon dang humması vakasını geride bırakan, önemli büyüklükte dang humması salgınları kaydedilmiştir. 1 Temmuz 2023'e kadar bildirilen toplam dang humması vakası sayısının (2.997.097 vaka), %45'i laboratuvar tarafından doğrulanmış olup %0,13'ü şiddetli dang humması olarak sınıflandırılmıştır. Bugüne kadarki en yüksek dang humması vakası 2023'te Brezilya, Peru ve Bolivya'da görülmüştür. Ayrıca, aynı dönemde Bölge'de Vaka Ölüm Oranı (CFR) %0,04 olan 1302 ölüm bildirilmiştir.

Arboviral Hastalıkların (IMS-Arbovirüs) Önlenmesi ve Kontrolü için Entegre Yönetim Stratejisinin uygulanmasının bir parçası olarak DSÖ, sağlık ve sürveyans kapasitesini güçlendirmek için Üye Devletlerle aktif olarak çalışmaktadır.

DSÖ, Aedes spp. sivrisineklerinin (özellikle Aedes aegypti) yaygın dağılımı, devam eden ciddi hastalık ve ölüm riski ve risk grupları ve sağlık çalışanları da dahil olmak üzere tüm nüfusun uyarı işaretlerinden haberdar olmayabileceği tarihi bulaşma alanlarının dışına yayılması nedeniyle bölgesel düzeyde dang humması riskini yüksek olarak değerlendirmiştir.

 

DSÖ, mevcut bilgilere dayanarak, Amerika'da mevcut dang humması salgınlarını yaşayan ülkeler için herhangi bir seyahat ve/veya ticaret kısıtlaması önermemektedir.

 

Durumun Tanımlanması

Dang humması, her 3 ila 5 yılda bir döngüsel olarak ortaya çıkan salgınlarla, Amerika Bölgesi'nde en fazla sayıda vakaya neden olan arbovirüstür. 2023'ün ilk yarısında, Güney Amerika'da önemli boyutta dang humması salgınları kaydedilmiştir. 2023'ün epidemiyolojik 1. haftası ile 26’ncı EH arasında, Amerika Bölgesi'nde %0,04'lük bir CFR'ye sahip 1302 ölüm dahil olmak üzere toplam 2.997.097 dang humması vakası rapor edilmiştir ve kümülatif insidans oranı 100.000 nüfus başına 305 vakadır. 2023'ün 26'ncı EH’sine kadar toplam dang humması vakası sayısının 1.348.234'ü (%45) laboratuvar tarafından doğrulanmış ve 3907'si (%0,13) şiddetli dang humması olarak sınıflandırılmıştır.(1) En yüksek dang vakası sayısı 2.376.522 vaka ile Brezilya'da gözlenmiş olup onu 188.326 vaka ile Peru ve 133.779 vaka ile Bolivya takip etmiştir.

En yüksek kümülatif insidans oranları şu alt bölgelerde gözlemlenmiştir: 100.000 kişi başına 862 vaka ile Southern Cone (2), 100.000 kişi başına 268 vaka ile And Alt Bölgesi (3) ve 100.000 kişi başına 59 vaka ile Orta Amerika Kıstağı ve Meksika (4).

En fazla şiddetli dang humması vakası şu ülkelerde gözlemlenmiştir: 1249 vaka ile Brezilya, 701 vaka ile Peru, 683 vaka ile Kolombiya, 591 vaka ile Bolivya ve 141 vaka ile Meksika.

Dört dang virüsü serotipinin tümü (DENV1, DENV2, DENV3 ve DENV4) Amerika Bölgesi'nde mevcuttur. 2023'te 26’ncı EH’ye kadar (1 Temmuz'da sona eriyor), Brezilya, Kolombiya, Kosta Rika, Guatemala, Honduras, Meksika ve Venezuela'da dört serotipin hepsinin eşzamanlı dolaşımı tespit edilmiştir; Arjantin, Panama, Peru ve Porto Riko'da DENV1, DENV2 ve DENV3 serotipleri dolaşımdayken ve Nikaragua'da DENV1, DENV3 ve DENV4 serotipleri dolaşımdadır.

2022'de, Amerika Bölgesi'nde 2.811.433 dang humması vakası rapor edilmiştir, kaydedilen en yüksek üçüncü yıl, yalnızca 2016 ve 2019'u geride bırakmıştır. 2019'da, 28.203 ağır vaka ve 1.823 ölüm dahil olmak üzere Amerika Bölgesi için 3,1 milyondan fazla vaka ile en yüksek tarihsel dang vakası sayısı kaydedilmiştir.

12 Haziran - 1 Temmuz 2023 arasında, Southern Cone/ Güney Koni ve And alt bölgesindeki bazı ülkelerde, başta Güney Koni olmak üzere, kontrol önlemlerinin uygulanması ve sıcaklık ve iklimdeki değişiklik dahil olmak üzere birçok faktör nedeniyle vaka sayısında düşüş görülmektedir. Orta Amerika ve Karayipler'deki bazı ülkelerden gelen verilerin bildiriminde de gecikme var. Bunlar, vakalarda düşüşe ve aşağıdaki epidemiyolojik eğride gözlenen düşüş eğilimine neden olmuştur.

Şekil 1. Amerika Bölgesi'nde 2022, 2023'teki dang humması vakalarının sayısı (26’ncı EH’ye kadar) ve son 5 yılın ortalaması

Kaynak: Bölge ülkeleri ve bölgelerinin Sağlık Bakanlıkları ve Enstitüleri tarafından Amerika için Sağlık Bilgi Platformuna (PLISA, PAHO/WHO) girilen veriler. Şu adresten erişilebilir: https://opendata.paho.org/en. 11 Temmuz 2023 tarihinde erişildi.

Şekil 2. 01 Temmuz 2023 itibarıyla Amerika Bölgesi'nde en çok etkilenen ülkelerde** dang hummasından 100.0000 nüfus başına kümülatif insidans (B) ve şüpheli vakalar (A)

** Vakaların %99'unu Amerika Bölgesi'nde bildiren ülkeler

Kaynak: Bölge ülkeleri ve bölgelerinin Sağlık Bakanlıkları ve Enstitüleri tarafından Amerika için Sağlık Bilgi Platformuna (PLISA, PAHO/WHO) girilen veriler. 11 Temmuz 2023 tarihinde erişildi

Şekil 3. 2023’ün 26’ncı EH’si itibarıyla Amerika Bölgesinde dang hummasından ölümler (A) ve Vaka Ölüm Oranları-CFR (B)

Kaynak: Bölge ülkeleri ve bölgelerinin Sağlık Bakanlıkları ve Enstitüleri tarafından Amerika için Sağlık Bilgi Platformuna (PLISA, PAHO/WHO) girilen veriler.

Seçilen Ülkelere Göre Genel Bakış

Dang humması Güney Amerika, Orta Amerika ve Karayipler'deki çoğu ülkede endemik olmasına rağmen, bu sezonda dang vakalarında son beş yılda kaydedilen ortalama vaka sayısının üzerinde ve tarihi bulaşma alanlarının ötesinde bir artış gözlemlenmiştir. Aşağıda, PAHO/WHO'ya bildirilen Amerika Bölgesi'ndeki en çok etkilenen ülkelerde (5) dang hummasının epidemiyolojik durumunun bir özeti bulunmaktadır.

Arjantin (6)

Arjantin UST Ulusal Odak Noktasına göre, 2023'ün26'ncı EH’sine kadar (01 Temmuz'da sona eren hafta), 126.431 dang humması vakası rapor edilmiştir, söz konusu vakaların 118.089'u yerli, 1.398'i importe ve 6.944'ü soruşturulan vakalardır. Vakaların yüzde elli üçü laboratuvar tarafından doğrulanmış olup 304'ü (%0,24) şiddetli dang humması olarak sınıflandırılmıştır. Bu dönemde %0,05'lik bir CFR ile toplam 65 ölüm rapor edilmiştir. 2019/2020 sezonunda ülkede kaydedilen son epidemiyolojik dang humması salgınıyla karşılaştırıldığında (2020 yılında 59.264 vaka), 2022/2023 döneminde vaka sayısında %47'lik bir artış vardır (2023 yılında 126.431 vaka).

Brezilya

2023'ün 26'ncı EH’sine kadar, bildirilen 2.376.522 dang humması vakasından 1.051.773'ü (%44,2) laboratuvar tarafından doğrulanmış olup 1.249'u (%0,05) ciddi dang humması olarak sınıflandırılmıştır. 2023'ün 26'ncı EH’sine kadar kayıtlı vakalar, 2022'nin aynı dönemine göre %13, son beş yılın ortalamasına göre ise %73 artış göstermektedir. Aynı dönemde, %0,03 CFR ile toplam 769 ölüm bildirilmiştir.

Bolivya

2023'ün 25'inci EH’sine kadar, bildirilen 133.779 dang humması vakasından 22.761'i (%17) laboratuvar tarafından doğrulanmış olup 591'i (%0.44) ciddi dang humması olarak sınıflandırılmıştır. 2023'ün EW 25'ine kayıtlı vakalar, 2022'nin aynı döneminde bildirilen vakalardan 16 kat, son beş yılın ortalamasına göre ise beş kat daha fazladır. Aynı dönemde, %0,06 CFR ile 77 ölüm bildirilmiştir.

Kolombiya

2023'ün 25'inci EH’sine kadar, bildirilen 50.818 dang humması vakasından 25.958'i (%51) laboratuvar tarafından doğrulanmış olup 683'ü (%1.34) ciddi dang humması olarak sınıflandırılmıştır. 2023'ün 25'inci EH’sinde kayıtlı vakalar, 2022'nin aynı döneminde bildirilen vakalardan %66 ve son beş yılın ortalamasına göre %47 daha yüksektir. Aynı dönemde, %0,06 CFR ile 29 ölüm bildirilmiştir.

Kosta Rika

2023'ün 25'inci EH’sine kadar, bildirilen 2712 dang humması vakasından 254'ü (%9,3) laboratuvar tarafından doğrulanmış olup ciddi dang vakası yoktur. 2023'ün 25'inci EH’sine kadar kayıtlı vaka sayısı, 2022'nin aynı dönemine göre %16, son beş yılın ortalamasına göre ise %19 daha yüksektir. Aynı dönemde herhangi bir ölüm bildirilmemiştir.

Guatemala

2023'ün 24'üncü EH’sine kadar bildirilen 4529 dang humması vakasından 699'u (%15) laboratuvar tarafından doğrulanmış olup altısı (%0,13) ciddi dang humması olarak sınıflandırılmıştır. 2023'ün 24'üncü EH’sine kadar kayıtlı vaka sayısı 2022'nin aynı dönemine göre %80, son beş yılın ortalamasına göre ise %45 daha yüksektir. Aynı dönemde, %0,11 CFR ile beş ölüm bildirilmiştir.

Meksika (7)

Meksika UST Ulusal Odak Noktasına göre, 2023'ün 26'ncı EH’sine kadar, bildirilen 31.549 dang humması vakasından 4400'ü (%14) laboratuvar tarafından doğrulanmış olup 141'i (%2) şiddetli dang humması olarak sınıflandırılmıştır. 2023'ün 26'ncı EH’sine kadar kaydedilen vakalar, 2022'nin aynı dönemine göre 2,5 kat, son beş yılın ortalamasına göre ise %58 daha yüksektir. Aynı dönemde, %0,02 CFR ile beş ölüm bildirilmiştir.

Nikaragua

2023'ün 25'inci EH’sine kadar, bildirilen 56.780 şüpheli dang humması vakasından 1016'sı (%1.8) laboratuvar tarafından doğrulanmış olup 10'u (%0.02) şiddetli dang humması olarak sınıflandırılmıştır. 2023'ün 25'inci EH’sine kadar kaydedilen vakalar, 2022'nin aynı dönemine göre 2,7 kat, son beş yılın ortalamasına göre ise 2,1 kat daha fazladır. Aynı dönemde, %0,002 CFR ile bir ölüm bildirilmiştir.

Panama (8)

2023'ün 24'üncü EH’sine kadar bildirilen 3176 dang humması vakasından 2161'i (%68) laboratuvar tarafından doğrulanmış olup yedisi (%0,22) ciddi dang humması olarak sınıflandırılmıştır. 2023'ün 24'üncü EH’sine kadar kayıtlı vaka sayısı, 2022'nin aynı dönemine göre %54, son beş yılın ortalamasına göre ise %63 daha yüksektir. Aynı dönemde herhangi bir ölüm bildirilmemiştir.

Peru (9)

2023'ün 26'ncı EH’sine kadar, bildirilen 188.326 dang humması vakasından 105.215'i (%55.9) laboratuvar tarafından doğrulanmış olup 701'i (%0.37) ciddi dang humması olarak sınıflandırılmıştır. 2023'ün 26'ncı EH’sine kadar kaydedilen vakalar, 2022'nin aynı döneminde bildirilen vakalardan 3,1 kat daha fazladır. Aynı dönemde, şüpheli ve doğrulanmış vakalar arasında %0,17'lik CFR ile toplam 325 ölüm bildirilmiştir.

Hastalığın Epidemiyolojisi

Dang, sivrisineklerden insanlara yayılan viral bir enfeksiyondur. Tropikal ve subtropikal iklimlerde daha sık görülür. Dang humması olan çoğu insanda semptom görülmez. Ancak semptom görülenlerde en yaygın semptomlar yüksek ateş, baş ağrısı, vücut ağrıları, mide bulantısı ve kızarıklıktır. Çoğu insan 1-2 hafta içinde iyileşir, ancak bazı insanlar plazma sızıntısı, şiddetli kanama, organ bozukluğu ve ölüm nedeniyle şok veya solunum sıkıntısı içeren ciddi dang hummasına yakalanır.

Şiddetli vakalarda, dang ölümcül olabilir. Özellikle gündüzleri sivrisinek ısırıklarından kaçınarak dang humması riskinden kaçınılabilir. Şu anda dang için spesifik bir tedavi yoktur, bu nedenle vaka yönetimi, Asetaminofen ile ağrı semptomlarının yönetilmesine odaklanır. Şiddetli vakalardan bazıları ikincil enfeksiyonlardır (insanların başka bir serotip ile ikinci kez enfekte olması).

DSÖ'ye bildirilen vakaların 2000'de 505.430 vakadan 2019'da dünya çapında 5.2 milyona çıkmasıyla, dang humması insidansı son yıllarda dünya çapında çarpıcı bir şekilde artmıştır. Vakaların büyük çoğunluğu asemptomatik veya hafiftir ve kendi kendine iyileşir ve bu nedenle dang humması vakalarının gerçek sayıları eksik rapor edilmektedir. Birçok vaka, diğer ateşli hastalıklar olarak da yanlış teşhis edilmektedir.

Hastalık şu anda DSÖ’nün Afrika, Amerika, Doğu Akdeniz, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik Bölgelerindeki 100'den fazla ülkede endemiktir. Amerika, Güney-Doğu Asya ve Batı Pasifik bölgeleri en ciddi şekilde etkilenmekte olup Asya, küresel hastalık yükünün yaklaşık %70'ini temsil etmektedir.

Küresel olarak şimdiye kadar bildirilen en fazla dang humması vakası sayısı 2019'da gerçekleşmiştir. Tüm bölgeler etkilenmiş ve ilk kez Afganistan'da dang humması vakası kaydedilmiştir. Amerika Bölgesi 3,1 milyon vaka bildirmiş olup 25.000'den fazlası ciddi olarak sınıflandırılmıştır. Bangladeş (101.000), Malezya (131.000), Filipinler (420.000) ve Vietnam'da (320.000) çok sayıda vaka bildirilmiştir.

Halk Sağlığı Yanıtı

Sağlık Bakanlığı (SB) yanıtı:

  • Ulusal ve bölgesel sağlık yetkilileri ile düzenli toplantılar. Bazı ülkeler, uygun bir salgın yanıtı için Acil Durum Merkezi Operasyonları (EOC) uygulamıştır.
  • Vakaların erken tespiti için güçlendirilmiş sürveyans faaliyetleri.
  • Etkilenen alanlarda güçlendirilmiş vektör kontrol faaliyetleri.
  • Laboratuvar ağının güçlendirilmesi.
  • Şiddetli dang humması uyarı işaretlerinin tespiti konusunda eğitimli sağlık uzmanları.
  • Sağlık çalışanları arasında (bilgi notları ve sürveyans araçları paylaşarak) ve risk iletişimi mesajlarını kullanarak yerel nüfusa kolaylaştırılmış farkındalık artırma.
  • Bazı ülkelerde, yerel düzeyde klinik eğitim yürütmekten sorumlu olan Sağlık Bakanlıklarının yönetimi altında arboviral hastalıklar konusunda ulusal klinik uzmanlar ağları vardır.

DSÖ Yanıtı:

  • Arboviral Hastalıkların (IMS-Arbovirüs) Önlenmesi ve Kontrolü için Entegre Yönetim Stratejisinin uygulanmasının bir parçası olarak DSÖ, sağlık ve sürveyans kapasitelerini güçlendirebilmeleri için Üye Devletlerle aktif olarak çalışmaktadır.
  • DSÖ, sağlık hizmetlerinin organizasyonu da dahil olmak üzere, Üye Devletleri olası salgınlara karşı hazırlık ve yanıt konusunda desteklemektedir.
  • DSÖ, yayın kılavuzları ve epidemiyolojik sürveyans materyallerinin sağlanması ve ulusal makamlara teknik yardım yoluyla Üye Devletler tarafından etkili entegre vektör sürveyansı ve kontrolünün uygulanmasını desteklemektedir.
  • DSÖ, bölge genelinde zamanında ve doğru teşhis ve vaka tespiti sağlamak için laboratuvar kapasitesinin artırılmasını desteklemektedir.
  • DSÖ, vaka yönetimi önerileri ve klinik bakım eğitimi yoluyla sağlık çalışanlarının kapasite geliştirmesini desteklemektedir.
  • DSÖ uzmanları, yüksek şiddette salgınlar yaşayan ülkelere gönderilmektedir.
  • 2020'de DSÖ, Bolivya, Kolombiya, Şili, Ekvador, Peru ve Venezuela'da arboviral hastalıkların önlenmesi ve kontrolüne yönelik ulusal teknik kapasiteleri güçlendirmek için And Sağlık Örgütü-Hipólito Unanue Anlaşması (ORAS-CONHU) ile bir işbirliği başlatmıştır. Bu işbirliği, DSÖ tarafından onaylanan Arboviral Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü için Entegre Yönetim Stratejisi çerçevesine giriyor.
  • Dang humması ve diğer arbovirüslerin epidemiyolojik sürveyansını güçlendiren, farklı epidemiyolojik analizlerin, durum odalarının ve epidemiyolojik bültenlerin otomatik olarak üretilmesine izin veren, DSÖ ve Üye Devletler arasında işbirlikçi sürveyans çabası olarak sanal işbirliği alanları (VCS) oluşturulmuştur.
  • DSÖ ayrıca risk değerlendirmesi ve risk iletişimi konusunda tavsiyelerde bulunmaktadır.

DSÖ Risk Değerlendirmesi

Bu enfeksiyona neden olan virüs, Aedes spp. Sivrisineklerinin coğrafi olarak geniş yayılımı nedeniyle, her 3 ila 5 yılda bir döngüsel olarak meydana gelen salgınlarla, Amerika bölgesinde onlarca yıldır (10) dolaşımdadır. Bölgede daha önce birkaç dang humması vakası belgelenmiştir.

Bu arbovirüs, enfekte gezginler (ithal vakalar) tarafından taşınabilir ve vektörlerin ve duyarlı bir popülasyonun varlığında yeni yerel bulaşma alanları oluşturabilir. Arbovirüs olduklarından, Aedes aegypti'nin bulunduğu bölgelerde yaşayan tüm popülasyonlar risk altındadır, ancak etkileri, arboviral hastalık programlarının salgınlara yanıt vermek için yeterli kaynağa sahip olmadığı en savunmasız insanları büyük ölçüde etkiler.

Mevcut yüksek bulaşma senaryosunun sonuçları, koordineli bir halk sağlığı yanıtı ve klinik yönetim için mevcut kapasiteler, güney yarımkürede arbovirüs sezonunun erken başlaması, yüksek sivrisinek yoğunlukları ve güney yarımkürede iklim değişikliği ve El Nino fenomeninin olası etkisi, COVID-19 salgını sırasında vektör sürveyans ve kontrol faaliyetlerinin eksikliği ve bölgedeki arbovirüslere karşı duyarlı nüfusun yüksek oranı dahil olmak üzere çeşitli faktörlere bağlıdır.

Dang için mevcut yüksek bulaşma senaryosu, devam eden diğer salgınlar ve acil durumlar bağlamında ortaya çıkmaktadır.

Eşzamanlı acil durumların sinerjik etkileri, aşağıdaki etkenler dahil ama bunlarla sınırlı olamamak üzere, sisteminin bir arboviral hastalık salgınına yanıt verme kapasitesini engelleyebilir:

  1. dang humması semptomlarının spesifik olmayabileceği ve potansiyel olarak yetersiz vaka yönetimine yol açabilecek chikungunya, Zika ve kızamık dahil diğer enfeksiyonlara benzeyebileceği göz önüne alındığında yanlış teşhis;
  2. yüksek vaka yükü nedeniyle bazı bölgelerde aşırı dolup taşan sağlık tesisleri ve aynı zamanda diğer bulaşıcı hastalık salgınları ve
  3. COVID-19 salgınının arboviral hastalık programlarına yönelik mevcut kaynakların azalması üzerindeki etkileri ve vektör kontrolü ve sağlık çalışanlarının kapasite geliştirme ve eğitimi ile vektör kontrol faaliyetlerini gerçekleştirmek için ekipman ve böcek ilaçlarının bakımı ve tedariki ihtiyacı.

Dang, Güney Amerika'nın çoğu ülkesinde endemiktir. Bununla birlikte, 2023 yılının ilk yarısında dang humması salgınlarının tespit edildiği mevsimsel dönemde, son beş yılda kaydedilen ortalama vaka sayısının üzerinde seviyelerde vaka sayısında artış ve dang hummasının tarihi bulaşma alanlarının dışına yayılması olmuştur.

Aedes spp. Sivrisinekler, Amerika Bölgesi'nde coğrafi olarak geniş çapta yayaılım göstermektedir bu nedenle, dang hummasının uluslararası yayılımı muhtemeldir. Ek olarak, 2023'ün ikinci yarısında Bölgedeki bazı ülkelerde, özellikle Orta Amerika ve Karayipler'de, büyüklüğüne ve dang endemik bölgeleri üzerindeki etkisine bağlı olarak, hastalığın insidansını artırabilecek ve etkilenen bölgelerdeki sağlık sistemleri için ek bir arboviral hastalık yükü oluşturabilecek yağış artışı olması beklenmektedir.

Vektörün coğrafi olarak geniş yayılımı (özellikle Aedes aegypti), ciddi hastalık ve hatta ölüm riskinin devam etmesi ve risk grupları ve sağlık çalışanları da dahil olmak üzere tüm nüfusun uyarı işaretlerinden haberdar olamayabileceği tarihi bulaşma alanlarının dışına yayılması nedeniyle bölgesel düzeyde risk yüksek olarak değerlendirilmektedir.

Dolaşımda olan dang virüsü serotipine ilişkin bilgiler sınırlıdır. Bu bölgelerdeki nüfusun büyük bir kısmının, salgınlara yol açabilecek dolaşımdaki mevcut virüse karşı bağışık olmaması beklenmektedir. Ayrıca, bu bölgelerdeki insanlar uyarı işaretlerinden haberdar olmayabilir ve söz konusu nüfus sağlık hizmetine başvurmayı geciktirebilir.

Bazı bölgelerde, sınırlı coğrafi erişime sahip tıbbi tesislerin eksikliği, insanların temel sağlık hizmetlerine erişimini zorlaştırmaktadır. Özellikle bu bölgelerde insanlar kendi kendilerini tedavi etme eğilimindedir ve dang humması vakalarında ibuprofen, asetilsalisilik asit (aspirin) ve diğer non-steroidal antiinflamatuar ilaçlar, gastriti veya kanamayı ağırlaştırabilecekleri ve ölüm riskini artırabilecekleri için kontrendikedir.

Bölgedeki Üye Devletler tarafından bildirilen diğer zorluklar arasında, bunlarla sınırlı olmamak üzere, önleme ve kontrol için birkaç temel malzemenin stoklarının olmaması, laboratuvar teşhisi için reaktif ve sarf malzemelerinin bulunmaması ve saha ekiplerinin ve sağlık çalışanlarının yeniden eğitilmesi ihtiyacı yer almaktadır. Ayrıca Orta Amerika ve kuzey yarımkürede yılın ikinci yarısında vektör faaliyetine uygun hava koşulları nedeniyle önümüzdeki aylarda daha yüksek bulaşma oranları beklenmektedir.

DSÖ Tavsiyesi

Dang hastalığına, Flaviviridae ailesinden bir RNA virüsü olan dang virüsü (DENV) sebep olur. Virüsün dört farklı ancak yakından ilişkili serotipi vardır (DENV-1, DENV-2, DENV-3 ve DENV-4) - enfeksiyondan iyileşme, bu serotipe karşı ömür boyu bağışıklık sağlar. Çoğu dang humması vakası hafif olmasına rağmen, birden fazla serotip tarafından ardışık enfeksiyon, plazma sızıntısına bağlı şok veya solunum sıkıntısı, şiddetli kanama, organ bozukluğu ve ölümü içeren ciddi dang gelişme riskini artırır.

Önleme çabaları büyük ölçüde Aedes türü sivrisineklerin (bölgedeki en yetkin vektör) sürveyansı ve kontrolüne odaklanmıştır. Özellikle DENV'nin yıl boyunca endemik olduğu bölgelerde vektör sürveyansı ve kontrolünü sürdürmek zor olabileceğinden, ciddi hastalık ilerlemesinin erken tespiti ve uygun tıbbi yardıma erişim, ciddi vaka oranlarını ve dolayısıyla vaka ölüm oranlarını düşürmenin anahtarıdır. Kişisel koruma ve kaynak azaltma önlemleri, topluluklar tarafından hem çalışma veya çalışma yerlerinde hem de evlerde sürdürülmelidir. Chikungunya ve dang için spesifik bir antiviral tedavi mevcut değildir. Klinik yönetim, sıvılar ve ateş düşürücüler dahil olmak üzere destekleyici bakıma dayanır; iyileşme bağışıklık sağlayabilir (dang humması vakalarında söz konusu spesifik serotip için). Bu arbovirüslerin semptomları çakışabileceğinden, klinik-epidemiyolojik teşhis zor olabilir ve dang humması ve Zika virüslerinin immünoglobulin M ve G antikorlarının (IgM ve IgG) çapraz reaktivitesi vardır, bu da doğru teşhisi engeller, bu da yetersiz vaka yönetimine yol açabilir ve etkili epidemiyolojik sürveyansı tehlikeye atabileceğinden RT-PCR ile moleküler tanı önerilmektedir.

Amerika'daki Üye Devletlerin son derece uyanık olmaları ve arbovirüsleri önleme, erken tespit etme, teşhis etme ve kontrol etme eylemlerini yoğunlaştırmaya hazır olmaları çok önemlidir ki buna sağlık çalışanlarının vakaların ve bu hastalıkların olası komplikasyonlarının tespiti, şiddetli hastalık için risk gruplarının belirlenmesi, uygun klinik yönetim ve gelecekteki ölümleri önlemek için vakaların takibi konularında eğitim ve uyarılar dahildir. 2023'ün ikinci yarısında dang humması vakalarında artış beklenmektedir. Hedefli entegre vektör sürveyansı, dang humması vektöründe insektisit direncinin izlenmesi ve kontrol önlemleri, bulaşma oranlarını azaltmada yardımcı olur. Genel bir önlem olarak DSÖ, böcek kovucularının kullanımı da dahil olmak üzere sivrisinek ısırıklarından kaçınılmasını önermektedir. Dang hummasının bulaşması için en yüksek risk gündüz ve akşamın erken saatleridir.

DSÖ, tüm Üye Devletlere aşağıdakileri güçlendirmenin önemini yineler:

1) vakaları zamanında tanımak ve doğrulamak için laboratuvar kapasiteleri;

2) vakaları hızlı bir şekilde tespit etme ve yönetme sağlık hizmetleri kapasiteleri ve

3) insidans üzerindeki eğilimleri hızla tespit etme ve kontrol önlemlerini uygulama konusundaki sürveyans kapasiteleri. Komşu ülkelerde vaka olasılığı nedeniyle aktif sınır ötesi koordinasyon ve bilgi paylaşımı ile bölgedeki durumun yakından izlenmesi önemlidir.

DSÖ, mevcut bilgilere dayanarak, Amerika Bölgesinde mevcut dang humması salgınlarını yaşayan ülkeler için herhangi bir seyahat ve/veya ticaret kısıtlaması önermemektedir.

 

Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

[1] Argentina, Brasil, Chile Paraguay y Uruguay.

[2] Bolivia,Colombia, Ecuador,Perú y Venezuela.

[3] Belice, Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Honduras, México, Nicaragua y Panamá.

[4] Data entered into the Health Information Platform for the Americas (PLISA, PAHO/WHO) by the Ministries and Institutes of Health of the countries and territories of the Region. Available from: https://opendata.paho.org/en. Accessed 11 July 2023.

[5] Countries which reported 99% of cases in the Region of the Americas

[6] Information provided by the Argentina IHR National Focal Point (NFP).

[7] Information provided by the Mexico IHR NFP.

[8] Information provided by the Panama IHR National Focal Point (NFP).

[9] Information provided by the Peru IHR National Focal Point (NFP).

[10] Dengue incidence has increased in the Americas over the past four decades, from 1.5 million cumulative cases in the 1980s to 16.2 million in the decade 2010-2019.

Etiketler:
Dang Humması

Kaynak: https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2023-DON475