29 Ağustos 2023

Özet olarak salgın

13 Eylül 2022 ile 12 Ağustos 2023 tarihleri arasında, Suudi Arabistan Krallığı Sağlık Bakanlığı (KSA) tarafından DSÖ'ye iki ölüm dahil laboratuvarca doğrulanmış üç Orta Doğu solunum sendromu koronavirüsü (MERS-CoV) vakası bildirilmiştir. Üç vakanın yakın temaslıları Sağlık Bakanlığı tarafından takip edilmiş olup, ikincil vaka tespit edilmemiştir. Bu vakaların bildirilmesi, MERS-CoV'un Orta Doğu da dahil olmak üzere tek hörgüçlü develerde dolaştığı ülkelerde hastalık bir tehdit oluşturmaya devam ederken, MERS-CoV hakkında küresel farkındalık ihtiyacını bir kez daha ortaya koymaktadır.

Salgının tanımı

13 Eylül 2022 ile 12 Ağustos 2023 tarihleri arasında Suudi Arabistan Sağlık Bakanlığı, iki ölümle birlikte üç yeni Ortadoğu solunum sendromu koronavirüsü (MERS-CoV) vakasını bildirmiştir. Vakalar Riyad, Asser ve Mekke bölgelerinden bildirilmiştir (Şekil 1). Vakaların laboratuvar doğrulaması gerçek zamanlı polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) ile gerçekleştirilmiştir.

Vakaların üçü de ateş, öksürük, nefes darlığı şikayetleriyle başvuran ve yandaş hastalıkları bulunan, sağlık çalışanı olmayan kişilerden oluşmuştur. Üç vakadan ikisinde tek hörgüçlü develerle temas öyküsü var olup her üç vakanın da semptomların başlamasından önceki 14 gün içinde çiğ deve sütü tüketme öyküsü bildidirlmiştir. Her üç vaka da erkek olup sırasıyla 42, 83 ve 85 yaşlarında kişilerdir (Tablo 1).

2012 yılında Suudi Arabistan'da MERS-CoV'un ilk raporundan bu yana, altı DSÖ bölgesinin tamamında 27 ülkeden insan enfeksiyonları rapor edilmiştir. Bildirilen 2605 vakadan MERS-CoV vakalarının çoğunluğu (2196; %84) yeni bildirilen vakalar da dahil olmak üzere Suudi Arabistan'dan rapor edilmiştir. 27 ülkeden bildirilen 937 ölümden, yeni bildirilen ölümler de dahil olmak üzere toplam 856 (%91) ölüm Suudi Arabistan’dan rapor edilmiştir (Şekil 2).

Şekil 1. Suudi Arabistan’da 13 Eylül 2022 ile 12 Ağustos tarihleri arasın görülen MERS-CoV vakalarının şehir ve bölgeye göre coğrafi dağılımı (n=3).

Tablo 1. 13 Eylül 2022 – 12 Ağustos 2023 tarihleri arasında bildirilen MERS-CoV vakaları

Şekil 2: Suudi Arabistan'da 2012'den 12 Ağustos 2023'e kadar rapor edilen MERS-CoV vakalarının ve ölüm vakalarının grafiği

MERS-CoV Epidemiyolojisi

Orta Doğu solunum sendromu (MERS), Orta Doğu solunum sendromu koronavirüsünün (MERS-CoV) neden olduğu viral bir solunum yolu enfeksiyonudur. MERS hastalarının yaklaşık %36'sı ölmüştür; ancak bu, gerçek ölüm oranı için fazla bir tahmin olabilir; çünkü hafif MERS-CoV vakaları mevcut sürveyans sistemleri tarafından gözden kaçırılabilir ve vaka ölüm oranı (CFR) yalnızca Laboratuvar tarafından doğrulanmış vakalar üzerinden hesaplanmıştır.

İnsanlara, virüsün doğal konakçısı ve zoonotik kaynağı olan tek hörgüçlü develerle doğrudan veya dolaylı temas yoluyla MERS-CoV bulaşır. MERS-CoV, insanlar arasında bulaşma yeteneğini göstermiştir. Şu ana kadar yakın temaslılar arasında ve sağlık bakım ortamlarında insandan insana sürekli olmayan bulaşma meydana gelmiş olup, sağlık ortamı dışında insandan insana bulaşma sınırlı olmuştur.

MERS-CoV enfeksiyonları, semptom göstermeme (asemptomatik) veya hafif solunum semptomları ile ciddi akut solunum yolu hastalığı ve ölüm arasında değişmektedir. MERS hastalığının tipik belirtileri ateş, öksürük ve nefes darlığıdır. Pnömoni yaygın bir bulgudur ancak her zaman mevcut değildir. İshal dahil gastrointestinal semptomlar da rapor edilmiştir. Şiddetli hastalık, yoğun bakım ünitesinde mekanik ventilasyon ve destek gerektiren solunum yetmezliğine neden olabilir. Virüs yaşlılarda, bağışıklık sistemi zayıf olanlarda ve böbrek hastalığı, kanser, kronik akciğer hastalığı ve diyabet gibi eşlik eden hastalıkları veya kronik hastalıkları olan kişilerde daha ciddi hastalıklara neden oluyor gibi görünmektedir.

MERS-CoV'ye özgü çeşitli aşılar ve tedaviler geliştirme aşamasında olmasına rağmen şu anda herhangi bir aşı veya spesifik tedavi mevcut değildir. Tedavi destekleyicidir ve hastanın klinik durumuna ve semptomlarına dayanır.

Halk sağlığı yanıtı

Her üç vaka için de yakın temaslıların takibi yapılmış olup, ikincil vaka tespit edilmemiştir.

Develerle temas halinde olduğu bildirilen iki vaka için Tarım Bakanlığı'na bilgi verilmiş ve develer üzerinde inceleme yapılmıştır. Hayvanlarda MERS-CoV için herhangi bir tedavi mevcut değildir. Belirlenen pozitif develer, RT-PCR testi negatif olana kadar izole edilmiştir.

DSÖ risk değerlendirmesi

13 Eylül 2012'den 12 Ağustos 2023'e kadar, küresel olarak Dünya Sağlık Örgütü'ne bildirilen, laboratuvarca doğrulanmış MERS-CoV enfeksiyonu vakalarının toplam sayısı 2605'tir ve bunların 937'si (CFR %36) hastalıkla ilişkili ölümlerdir. Bu vakaların çoğunluğu Arap Yarımadası'ndaki ülkelerde meydana gellmiş olup bunlara Suudi Arabistan'da 856 bağlantılı ölümle (CFR %39) 2.196 vaka da dahildir. Mayıs 2015'te Orta Doğu dışında Güney Kore’de büyük bir salgın meydana gelmiş olup bu salgın sırasında laboratuvar tarafından doğrulanmış 186 vaka (Güney Kore’de 185 ve Çin'de 1) ve 38 ölüm bildirilmiştir. Bu salgındaki endeks vakanın Orta Doğu'ya seyahat öyküsünün olduğu görülmüştür. Küresel sayı, UST (2005) kapsamında DSÖ'ye veya doğrudan Sağlık Bakanlıkları tarafından bildirilen laboratuvarca doğrulanmış vakaların toplam sayısını yansıtmaktadır. Toplam ölüm sayısı, DSÖ'nün etkilenen Üye Devletlerle takip yoluyla bugüne kadar haberdar olduğu ölümleri içermektedir.

DSÖ, Orta Doğu'dan ve/veya MERS-CoV'un tek hörgüçlü develerde dolaştığı diğer ülkelerden yeni MERS-CoV enfeksiyonu vakalarının rapor edilmesini ve vakaların, tek hörgüçlü hayvanlar veya ürünleriyle temas yoluyla (örneğin çiğ deve sütü tüketimi) veya sağlık hizmeti ortamında virüse maruz kalan kişiler tarafından diğer ülkelere ihraç edilmesi beklemektedir. DSÖ epidemiyolojik durumu izlemeye devam etmekte ve mevcut en son bilgilere dayanarak risk değerlendirmesi yapmaktadır.

DSÖ'ye bildirilen MERS vakalarının sayısı, COVID-19 salgınının başlangıcından bu yana önemli ölçüde azalmıştır. Bu muhtemelen, COVID-19 için epidemiyolojik sürveyans faaliyetlerine öncelik verilmesinin ve her iki hastalığın benzer klinik tablosunun, MERS CoV vakalarının test edilmesinde ve tespitinde azalmaya yol açmasının bir sonucudur. Suudi Arabistan Sağlık Bakanlığı, COVID-19 salgını sırasında MERS-CoV'un daha iyi tespit edilmesi için test kapasitelerini iyileştirmek için çalışmaktadır. Ayrıca, SARS-CoV-2’nindaha fazla bulaşmasını azaltmak için COVID-19 salgını sırasında alınan önlemler (ör. maske takma, el hijyeni, fiziksel mesafe, kapalı alanların havalandırmasının iyileştirilmesi, solunum görgü kuralları, evde kalma talimatları, hareket kabiliyetinin azaltılması) MERS-CoV'un insandan insana bulaşma olasılıklarını da muhtemelen azalmıştır.

DSÖ tavsiyesi

Mevcut duruma ve mevcut bilgilere dayanarak DSÖ, tüm Üye Devletler tarafından MERS-CoV dahil olmak üzere akut solunum yolu enfeksiyonları için güçlü sürveyansın önemini ve olağandışı kalıpları dikkatlice araştırmanın önemini yeniden vurgulamaktadır.

MERS-CoV'nin sağlık hizmetleri ortamlarında insandan insana bulaşması, MERS-CoV enfeksiyonunun erken semptomlarının tanınmasındaki gecikmeler, şüpheli vakaların yavaş önceliklendirilmesi ve enfeksiyon, önleme ve kontrol (IPC) önlemlerinin uygulanmasındaki gecikmelerle ilişkilendirilmiştir. Bu nedenle IPC önlemleri, sağlık tesislerinde insanlar arasında MERS-CoV'nin olası yayılmasını önlemek için kritik öneme sahiptir. Sağlık çalışanları, sağlık hizmeti ortamlarındaki her etkileşimde, tüm hastalarla tutarlı bir şekilde standart önlemleri her zaman uygulamalıdır. Akut solunum yolu enfeksiyonu semptomları olan hastalara bakım verilirken standart önlemlere damlacık önlemleri eklenmelidir; olası veya doğrulanmış MERS-CoV enfeksiyonu vakalarına bakım yapılırken temas önlemleri ve göz koruması eklenmelidir; aerosol üreten prosedürler gerçekleştirilirken veya aerosol üreten prosedürlerin yürütüldüğü ortamlarda hava yoluyla bulaşmaya karşı önlemler uygulanmalıdır. Vakaların erken tespiti, vaka yönetimi ve izolasyonu, temaslıların takibi ve karantinaya alınması, sağlık hizmeti ortamında uygun IPC önlemleri ve halk sağlığı farkındalığı ile birlikte MERS-CoV'nin insandan insana bulaşmasını önleyebilir.

MERS-CoV'nin diyabet, böbrek yetmezliği, kronik akciğer hastalığı ve bağışıklığı baskılanmış kişiler gibi altta yatan kronik tıbbi durumları olan kişilerde daha ciddi hastalığa neden olduğu görülmektedir. Bu nedenle, altta yatan bu tıbbi durumları olan kişiler, virüsün dolaşımda olabileceği çiftlikleri, pazarları, yarış pistlerini veya mezbahaları ziyaret ederken hayvanlarla, özellikle tek hörgüçlülerle yakın temastan kaçınmalıdır. Hayvanlara dokunmadan önce ve sonra düzenli olarak el yıkamak ve hasta hayvanlarla temastan kaçınmak gibi genel hijyen önlemlerine uyulmalıdır.

Gıda hijyen kurallarına uyulmalıdır. İnsanlar çiğ deve sütü, deve idrarı içmekten veya iyice pişmemiş et yemekten kaçınmalıdır. Süt ve et de dahil olmak üzere çiğ veya az pişmiş hayvansal ürünlerin tüketimi, insanlarda hastalığa neden olabilecek patojenlerin neden olduğu enfeksiyona yakalanma riski yüksektir. Pişirme veya pastörizasyon yoluyla uygun şekilde işlenen hayvansal ürünlerin tüketimi güvenlidir. Bu işlemlerden geçmiş gıdalar, pişmemiş/güvenli olmayan gıdalarla çapraz bulaşmayı önlemek için dikkatli bir şekilde kullanılmalıdır. Deve eti ve deve sütü pişirme, pastörizasyon veya diğer ısıl işlemlerden sonra da tüketilmeye devam edilebilecek besleyici ürünlerdir.

DSÖ, bu olayla ilgili olarak giriş noktalarında özel tarama yapılmasını önermediği gibi, şu anda herhangi bir seyahat veya ticaret kısıtlamasının uygulanmasını da önermemektedir.

Ayrıntılı bilgi için bakınız:

• MERS Fact sheet
• Middle East Respiratory Syndrome Overview
• MERS global summary and assessment of risk
• WHO EPI-WIN Update 88: MERS-CoV, a circulating coronavirus with epidemic and pandemic potential - Pandemic preparedness, prevention and response with a One Health approach
• WHO EPI-WIN webinar: MERS-CoV, a circulating coronavirus with epidemic and pandemic potential - Pandemic preparedness, prevention and response with a One Health approach 
• WHO-EMRO MERS monthly bulletin
• Middle East Respiratory Syndrome Outbreak Toolbox 
• MERS outbreak in the Republic of Korea, 2015 
• Disease Outbreak News
• Korea Disease control and Prevention agency, Middle East Respiratory Syndrome (MERS) outbreak in 2015:
• Five keys to safer food manual.