DEMOKRATİK KONGO CUMHURİYETİ’NDE MAYMUN ÇİÇEK HASTALIĞI-MPOX

23 Kasım 2023 Perşembe

Mpox, başta Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin kuzey ve orta bölgeleri olmak üzere Batı, Orta ve Doğu Afrika'nın yoğun ormanlık bölgelerinde endemik olarak görülen monkeypox virüsünün (MPXV) neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin 26 ilinden 11'i Mpox için endemik olarak tanımlanmıştır, ancak son yıllarda toplam Mpox vaka sayısı ve Mpox bildiren il sayısı artmakta olup Kasım 2023 itibariyle 22 ile ulaşmıştır.

23 Kasım 2023

Özet olarak durum

Mpox, başta Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin kuzey ve orta bölgeleri olmak üzere Batı, Orta ve Doğu Afrika'nın yoğun ormanlık bölgelerinde endemik olarak görülen monkeypox virüsünün (MPXV) neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin 26 ilinden 11'i Mpox için endemik olarak tanımlanmıştır, ancak son yıllarda toplam Mpox vaka sayısı ve Mpox bildiren il sayısı artmakta olup Kasım 2023 itibariyle 22 ile ulaşmıştır. MPXV'nin bilinen iki Türü vardır: daha önce Kongo Havzası Türü olarak bilinen Tür I; ve daha önce Batı Afrika Türü olarak adlandırılan Tür II; Tür II'nin ayrıca iki alt Türü vardır: Tür IIa ve Tür IIb. 2018'den önce, Afrika kıtası dışında çok az vaka bildirilmiştir: Endemik ülkelerden dönen sekiz uluslararası yolcu ve importe edilen hayvanlarla ilgili bir salgın. 2022'den bu yana, Tür IIb MPXV salgını küresel olarak devam etmekte ve Afrika kıtası dışında daha önce hiç Mpox bildirmemiş birçok ülkeyi etkilemektedir. Bu salgının yayılması esas olarak erkeklerle seks yapan erkekler arasında cinsel temas yoluyla bulaşmadan kaynaklanmıştır. Demokratik Kongo Cumhuriyeti bugüne kadar küresel salgın sırasında Tür IIb MPXV ile bağlantılı Mpox vakaları bildirmemiştir; ülkede sadece MPXV Tür I tespit edilmiştir. Nisan 2023'ten önce, Tür I MPXV'nin cinsel yolla bulaştığına dair resmi olarak belgelenmiş hiçbir vaka küresel olarak kaydedilmemiştir. Bilinen ilk vakalar, Belçika'da ikamet eden ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile bağlantıları olan bir erkeğin Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ne yaptığı bir ziyaret sırasında Kwango eyaletinin Kenge kentinde Tür I testinin pozitif çıkmasıyla bildirilmiştir. Daha sonra, bu vakanın Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki cinsel temaslıları da yakın ilişkili viral sekanslarla Tür I MPXV için pozitif test yapmıştır. Bu, bildirilen Tür I MPXV enfeksiyonunun bir küme içinde cinsel yolla bulaşmayla bağlantılı olduğu ilk durumdur. Ülkedeki bir başka salgın da seks işçileri arasında birden fazla Mpox vakası ile rapor edilmektedir. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde, yakın temas yoluyla insandan insana Mpox bulaşması, 1970'lerden bu yana, çoğunlukla zoonotik bulaşmaya bağlı olduğu varsayılan küçük ev veya topluluk salgınlarında bildirilmiştir. Teşhise zamanında erişimin olmaması, vakaların bulaşıcı hayvanlarla herhangi bir temasla ilişkilendirilmesindeki zorluklar ve yıllar boyunca epidemiyolojik ve temaslı izleme araştırmalarının tamamlanmaması nedeniyle, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde MPXV Tür I bulaşmasının dinamikleri iyi anlaşılamamıştır. Cinsel yolla bulaşmanın bu yeni özellikleri ve bilinmeyen bulaşma şekilleri, ülkedeki salgının devam eden hızlı genişlemesine ilişkin ek endişeler doğurmaktadır. 2022'de başlayan küresel Mpox salgınında, insanlar arasında Tür IIb MPXV bulaşması çoğu DSÖ bölgesinde devam etmektedir. Buna ek olarak, Tür I MPXV topluluk salgınları üç ülkede (Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti) düzenli olarak ve diğerlerinde (örneğin Sudan, Güney Sudan) sporadik olarak meydana gelmektedir. Doğu, Batı ve Orta Afrika'daki bu coğrafi bölgelerin bazılarında hayvanlardan insanlara bulaşmanın da gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Virüsün doğal rezervuarı bilinmemektedir; sincaplar ve maymunlar gibi çeşitli küçük memelilerin duyarlı olduğu bilinmekle birlikte, nadiren salgınlarla ilişkilendirilmişlerdir.

Durumun tanımı

1 Ocak - 12 Kasım 2023 tarihleri arasında, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki 26 ilin 22'sinden (%85) 156 sağlık bölgesinde 581 şüpheli Mpox ölümü (vaka ölüm oranı: %4,6) dahil olmak üzere toplam 12.569 şüpheli Mpox vakası bildirilmiştir. Bu, Kinşasa, Lualaba ve Güney Kivu dahil olmak üzere daha önce Mpox bildirilmemiş coğrafi bölgelerdeki yeni vakalarla birlikte şimdiye kadar bildirilen en yüksek yıllık vaka sayısıdır. Şüpheli vakalardan 1.106'sı gerçek zamanlı polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) ile test edilmiş ve 714'ünde test sonuçları MPXV için pozitif çıkmıştır (pozitiflik oranı %65).

Endemik illere seyahat geçmişi olan vakalar, salgından etkilenmeyen illerde insandan insana bulaşma zincirlerini yönlendirmektedir (Şekil 1 ve 2).

Şekil 1: Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde şüpheli Mpox vakalarının illere göre coğrafi dağılımı, 1 Ocak - 4 Kasım 2023 (Epidemijolojik hafta 1 - 44)

Şekil 2: Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde doğrulanmış Mpox vakalarının illere göre coğrafi dağılımı, , 1 Ocak - 7 Ekim 2023 (Epidemiyolojik hafta 1 ila 40)

Cinsel yolla bulaşan ilk MPXV Tür I vakaları:

Cinsel yolla bulaşan şüpheli Mpox vakalarının ilk grubu Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin Kwango eyaletinin Kenge kentinde tespit edilmiştir. Beşi erkek ve biri kadın olmak üzere altı doğrulanmış vaka tespit edilmiş olup, doğrulanmış vakalar arasında ölüm vakası bulunmamaktadır. Bilinen ilk vaka, Belçika'da ikamet eden ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile bağlantıları olan bir erkek olup 15 Mart 2023 tarihinde Kinşasa'ya gelmiş ve aynı gün anal kaşıntı ve rahatsızlık hissetmeye başlamıştır. 16 Mart 2023 tarihinde, Belçika'dan geldikten bir gün sonra, Kenge kasabasına (Kinşasa'ya 260 km uzaklıkta) gitmiştir. 17 Mart'ta anal lezyonu ve cinsel organında ağrılı kabarcık oluşmuş ve gövdesinde ve kalçalarında başka deri lezyonları gelişmiştir. 23 Mart'ta Mpox'tan şüphelenen bir doktora başvurmuş ve 24 Mart'ta kan örneği, orofarengeal, rektal ve vezikül sürüntüleri alınmıştır. Kinşasa'daki Ulusal Biyomedikal Araştırma Enstitüsü'nde (INRB) biyolojik örneklerin RT-PCR testi pozitif çıkmış ve sonuç 10 Nisan'da Sağlık Bakanlığı ile paylaşılmıştır. Numunenin genomik dizilimi, Tür I MPXV olduğunu doğrulamıştır.

Kişi kendisini diğer erkeklerle cinsel ilişkiye giren bir erkek olarak tanımlamıştır. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki seyahati sırasında, erkeklerle seks yapan erkeklerin faaliyet gösterdiği bilinen kulüpleri gizlice ziyaret etmiş ve birkaç cinsel temasta bulunmuştur. Ülkeye vardığı gün semptomlar göstermiştir ve Mpox kuluçka döneminin genellikle bir günden fazla olması nedeniyle mevcut bilgiler maruziyetin Demokratik Kongo Cumhuriyeti dışında gerçekleştiğini düşündürmektedir. Bununla birlikte, virüsün genetik analizi, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde dolaşan diğer suşlara benzer bir Tür I suşu ile enfeksiyonu doğrulamıştır. Hastanın teyit edilmiş Mpox'lu başka bir kişiye maruz kaldığı rapor edilmemiş olsa da, epidemiyolojik araştırmaya göre Mpox'a maruz kalma muhtemelen Belçika'da gerçekleşmiştir.

Bu ilk vakanın ardından yapılan epidemiyolojik incelemede, zaman içinde Mpox belirti ve semptomları açısından izlenen çok sayıda cinsel ve cinsel olmayan temaslı tespit edilmiştir.  Tespit edilen 27 temaslı ve test edilen altı kişi arasından beş cinsel temaslının Mpox testi pozitif çıkmıştır: İkisi 10 Nisan'da ve üçü 18 Nisan'da doğrulanmıştır. Bu beş temaslıdan üçünde 21 günlük takip süresi boyunca semptomlar gelişmiştir. Semptom geliştirmeyen iki temaslının mukoza örneği de pozitif çıkmıştır. Temaslı olduğu teyit edilen beş vakadan dördü 24 ila 35 yaşları arasında erkek, biri ise kadındır. İlk vaka bunların her biriyle cinsel temasta bulunduğunu doğrulamıştır. Mpox'tan iyileştikten sonra 5 Mayıs 2023'te Belçika'ya dönmüştür.

Bu Mpox vaka kümesi, MPXV Tür I'in belgelenmiş ilk cinsel bulaşmasını temsil etmektedir. Bu aynı zamanda MPXV Tür I'in erkeklerle seks yapan erkekler arasında tanımlanmış ilk bulaşmasıdır. Kenge'de erkeklerle seks yapan erkeklere yönelik kulüpler bulunmaktadır ve bu kulüplerin bazı üyeleri ülke içinde ve dışında, özellikle Avrupa ve Orta Afrika'daki diğer kulüpleri ziyaret etmek için seyahat etmektedir. Kinshasa şehrinde bu tür 50'den fazla kulüp bulunmaktadır. Bu kulüplerin bazı üyeleri Demokratik Kongo Cumhuriyeti dışında da ikamet etmektedir. Bu olay olağandışıdır ve 2022-23 küresel salgını sırasında Tür II için görüldüğü gibi MPXV Tür I'in de cinsel ağlar arasında geniş çapta yayılma riskini vurgulamaktadır.

28 Temmuz 2023'te, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki Kenge kasabasında erkeklerle seks yapan başka bir erkekte doğrulanmış bir başka Mpox vakası kaydedilmiştir. Hasta Kenge'de ikamet eden bir erkek olup hastalığın başlangıcı 11 Haziran 2023'tür. İlk vaka grubunun temaslıları arasında yer almamıştır ve sınırlı epidemiyolojik araştırma bu vakayı Mart-Nisan kümelenmesiyle doğrudan ilişkilendirmemiştir. Bu vaka için genom dizilimi yapılmamıştır. Bu ildeki yeni vaka raporlarını doğrulamak için daha fazla epidemiyolojik araştırma yürütülmektedir.

Kinşasa'da ilk Mpox salgını

Ağustos 2023'te, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin başkenti Kinşasa'da ilk kez Mpox vakaları doğrulanmıştır. Diğer eyaletlerde (Equateur, Maindombe) maruz kalan kişilerin Kinşasa'ya seyahat ettiği ve her birinin başkentte küçük gruplarla yerel bulaşmaya yol açtığı dört ayrı olay tespit edilmiştir. 18 Ağustos ve 12 Kasım 2023 tarihleri arasında, Kinşasa'daki sekiz sağlık bölgesinde, 18 doğrulanmış vaka ve bir doğrulanmış Mpox ölümü dahil olmak üzere toplam 102 şüpheli vaka bildirilmiştir (doğrulanmış vakalar arasında vaka ölüm oranı %5,6).

Teyit edilen ilk vaka, Mpox'un endemik olduğu Maindombe eyaletinden nehir teknesiyle Kinşasa'ya gelen bir kişide görülmüştür. Bu kişi 18 Ağustos'ta teyit edilmiş ve ardından yakın temaslılarından birkaçında semptomlar gelişmiş ve MPXV testleri pozitif çıkmıştır. Limete, Makala ve Nsele sağlık bölgelerinde ithal teyitli ilave vakalar bildirilmiştir. Kinshasa'da teyit edilen vakalar arasındaki cinsiyet oranı 2’si erkek : 1’i Kadın olup yaş ortalaması 24'tür (%95 CI 11-27).  Şu an için teyit edilen vakalardan 13'ü iyileşmiş (bir sağlık çalışanı dahil), biri ölmüş ve dördü izole edilmiş ve tedavi altındadır. Ölen kişinin aynı zamanda tüberküloz hastası olması ve hastanede yattığı sırada Mpox hastalığına yakalanması, nozokomiyal bulaşmaya işaret etmektedir. 

Kinshasa gibi büyük bir kentsel alanda mpoksun insandan insana bulaştığına dair bu yeni raporlar, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde mpoksun epidemiyolojisinin değişmekte olduğunu açıkça göstermektedir. 

Güney Kivu'da ilk Mpox salgını

2023'ten önce Güney Kivu vilayetinde Mpox bildirilmemiştir. Teyit edilen ilk vaka, 26 Eylül 2023'te semptomların başlamasından birkaç gün önce Mpox endemik illerden biri olan Tshopo ilindeki Kisangani'den seyahat eden genç bir tüccar olduğu bilinmektedir. İlk deri lezyonları cinsel organlarında görülmüş ve daha sonra tüm vücuda yayılmıştır. İlk epidemiyolojik araştırma sırasında Bukavu ve Kamituga sağlık bölgelerinde 113 temaslı kaydedilmiştir. 22 Kasım 2023 itibariyle, Güney Kivu'da çoğunlukla Kamituga sağlık bölgesinden olmak üzere toplam 80 şüpheli ve 34 doğrulanmış Mpox vakası (20 seks işçisi dahil) bildirilmiş olup ölüm vakası görülmemiştir. Şu anda Güney Kivu eyaleti çatışma, yerinden edilme, gıda güvensizliği ve yeterli insani yardım sağlamadaki zorluklarla boğuşmaktadır; bunların tümü yerel nüfus, özellikle de savunmasız gruplar üzerinde derin bir etkiye sahiptir ve mpoksun daha fazla yayılması için verimli bir zemin oluşturabilir.

Hayvanlarla ilgili çalışmalar

Monkeypox virüsünün doğal rezervuarı bilinmemektedir - sincaplar ve maymunlar gibi çeşitli küçük memeliler enfekte olabilir ve insan olmayan primatların klinik olarak duyarlı olduğu bilinmektedir. On yıllar boyunca Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve ortakları, virüsün ekolojisini ve potansiyel hayvan rezervuarlarını veya tesadüfi konakçıları daha iyi karakterize etmek için hayvan çalışmaları yürütmüştür. Bu çalışmalar Equateur, Haut Uele, Kwango, Kwilu, Maindombe, Maniema, Sankuru, Sud Ubangi, Tshopo ve Tshuapa illerinde gerçekleştirilmiştir. Rezervuar ve tesadüfi konakçıları belirlemek için işbirliği yapan ulusal ve uluslararası araştırma ortaklarıyla eko-epidemiyolokal çalışmalar devam etmektedir.

Epidemiyoloji

Mpox (maymun çiçeği), monkeypox virüsünün (MPXV) neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. MPXV'nin bilinen iki Türü vardır: daha önce Kongo Havzası Türü olarak adlandırılan Tür I; ve daha önce Batı Afrika Türü olarak adlandırılan klade Türü; Tür II'nin ayrıca iki alt Türü vardır: Tür IIa ve Tür IIb. Hastalığa, lezyonlar, vücut sıvıları, solunum damlacıkları veya kontamine materyallerle yakın temas yoluyla insanlar arasında veya canlı hayvanlarla temas veya kontamine yabani hayvan etlerinin tüketimi yoluyla hayvanlardan insanlara bulaşan iki MPXV Türünden biri neden olur.

Kuluçka süresi iki ila 21 gün arasında değişir, ancak bazı insanlar semptom geliştirmeden enfeksiyon kapabilir. Tipik olarak Mpox için önce ateş, kas ağrıları ve boğaz ağrısı görülür, ardından deri ve mukozal döküntüler ortaya çıkar. Döküntü tipik olarak 2-4 hafta içinde maküller, papüller, veziküller, püstüller gibi aşamalar halinde gelişir. Lezyonlar kabuk bağlamadan önce merkezde dalgalanır. Kabuklar daha sonra dökülür. Lenfadenopati (şişmiş lenf düğümleri) de Mpox'un tipik bir özelliğidir ve çoğu vakada mevcuttur.  Çocuklar, hamile insanlar ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler mpokstan kaynaklanan komplikasyonlar ve ölüm riski altındadır.

Diğer enfeksiyonlar ve durumlar benzer görünebildiğinden, Mpox'u tanımlamak zor olabilir. Suçiçeği, kızamık, bakteriyel cilt enfeksiyonları, uyuz, herpes, frengi, cinsel yolla bulaşan diğer enfeksiyonlar ve ilaçlarla ilişkili alerjilerden ayırt etmek önemlidir. Çiçek hastalığı olan bir kişide aynı zamanda herpes gibi cinsel yolla bulaşan başka bir enfeksiyon da olabilir. Alternatif olarak, Mpox şüphesi olan bir çocuk veya yetişkin aynı zamanda suçiçeği geçiriyor olabilir. Bu nedenlerden dolayı test, insanların mümkün olduğunca erken tedavi almaları ve daha fazla yayılmayı önlemeleri için çok önemlidir.

Viral DNA'nın polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile saptanması, Mpox için tercih edilen laboratuvar testidir. En iyi teşhis numuneleri doğrudan döküntüden (deri, sıvı veya kabuk) alınır ve kuvvetli bir şekilde sürülerek toplanır. Deri lezyonlarının olmadığı durumlarda orofaringeal, anal veya rektal sürüntü örnekleri üzerinde test yapılabilir. Bununla birlikte, orofaringeal, anal veya rektal numunenin pozitif sonucu Mpox'un göstergesi olsa da, negatif sonuç MPXV enfeksiyonunu dışlamak için yeterli değildir. Kan testi yapılması önerilmemektedir. Antikor saptama yöntemleri retrospektif vaka sınıflandırması için kullanılabilir, ancak tanı için kullanılamaz. Referans laboratuvarlarla sınırlandırılması gerekir ve genellikle farklı ortopoksvirüsler arasında ayrım yapmadığı için yararlı olmayabilir.

Tedavi, döküntünün bakımı, ağrının yönetilmesi ve komplikasyonların önlenmesine dayanır. Buna ek olarak, tecovirimat gibi spesifik antiviral ilaçlar da Mpox tedavisinde, özellikle ağır vakalarda veya komplikasyon riski daha yüksek olan bireylerde kullanılabilir. 2022'de başlayan (çoğunlukla Tür IIb virüsünün neden olduğu) küresel Mpox salgını bağlamında, Mpox'un sunumu çeşitlilik göstermiş, bazı vakalarda döküntü diğer semptomlardan önce veya eş zamanlı olarak ortaya çıkmış ve ilk lezyonlar genellikle cinsel organlarda ve ağız gibi mukozalarda lokalize olmuştur. MPXV'nin yayılması ilk kez, geniş cinsel ağlara üye olan erkeklerle seks yapan erkekler arasındaki cinsel temas tarafından yönlendirilmiş ve sürdürülmüştür.

Halk Sağlığı Müdahalesi

Acil durum koordinasyonu:

  • Halk Sağlığı, Hijyen ve Önleme Bakanlığı, bütçelendirilmiş bir ulusal Mpox hazırlık ve müdahale planı hazırlamıştır.
  • Bu plana ek olarak, aşağıdaki eylemleri uygulamak üzere Şubat 2023'te bir Mpox Acil Durum Operasyon Merkezi ve Olay Yönetim Ekibi kurulmuştur: 

Takip ve tespit:

  • Ülke genelinde ve özellikle Kinşasa, Kenge ve Kamituga'da Mpox sürveyansının güçlendirilmesi.
  • Referans hastanelere numune toplama ve taşıma kitlerinin dağıtılması ve Kenge, Kinşasa ve diğer etkilenen bölgelerdeki şüpheli vakalardan numune toplanması, taşınması ve incelenmesi için lojistik destek.
  • Cinsel yolla bulaşmanın ve diğer olası bulaşma yollarının tespiti de dahil olmak üzere Mpox sürveyansında sağlık hizmeti sağlayıcılarının ve profesyonellerin kapasitesinin geliştirilmesi.
  • Klinik ve laboratuvar tarafından doğrulanmış vakaların temaslılarının 21 günlük bir süre boyunca izlenmesi.
  • Dolaşımdaki viral suş(lar)ı daha iyi anlamak için MPXV örneklerinin genetik dizilimi.

 İletişim ve farkındalık:

  • Özellikle Kenge'deki ve diğer yerlerdeki seks kulüplerinin üyelerini hedef alarak, potansiyel olarak risk altındaki gruplara Mpox ve diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların riskleri hakkında bilgilendirme kampanyası.
  • Potansiyel olarak risk altında olan diğer kulüplerin ve nüfusların belirlenmesi ve katılımlarının sağlanması.
  • Uyarıların bildirilmesini kolaylaştırmak ve sağlık yetkilileri ile ilgili topluluklar arasındaki iletişimi teşvik etmek için bir çağrı merkezinin kurulması.

Vaka yönetimi ve enfeksiyon önleme ve kontrolü:

  • Kenge, Kinshasa, Kamituga Maindombe ve Tshopo'daki sağlık çalışanlarına kişisel koruyucu ekipman temini.
  • Daha fazla bulaşmayı önlemek için doğrulanmış vakaların hastanede veya evde izole edilmesi.
  • Mpox'lu kişiler için psikolojik destek de dahil olmak üzere uyarlanmış klinik bakım. 

Eğitim ve kapasite:

  • Kamituga, Kenge, Kinshasa ve etkilenen diğer şehir veya illerdeki laboratuvar çalışanlarının Mpox örneklerinin toplanması, muhafazası ve uygun şekilde teslim edilmesi konusunda eğitilmesi.
  • Ülke genelindeki sağlık yetkilileri ve sağlık hizmeti sağlayıcıları arasında Mpox ve yönetimi konusunda farkındalığın artırılması.

DSÖ Risk Değerlendirmesi

1 Ocak - 12 Kasım 2023 tarihleri arasında, daha önce bildirilen en yüksek yıllık sayı olan 2020'deki 6.216'ya kıyasla, bildirilen 12.569 şüpheli vaka ile şüpheli Mpox vakalarının sayısında iki kat artış olmuştur. Mpox ayrıca Kinshasa, Kwango eyaleti ve Güney Kivu gibi yeni coğrafi bölgelerde de rapor edilmiştir. Erkekleri, kadınları ve çocukları etkileyen bu genişlemenin nedenleri bilinmemektedir. Türü IIb MPXV'ye bağlı küresel Mpox salgını konusunda artan farkındalık, ülkedeki sürveyansın iyileştirilmesine yardımcı olsa da, mevcut durumun birçok yönü aydınlatılmayı beklemektedir.

Cinsel temas yoluyla Mpox’un bulaşması, mukoza zarlarının doğrudan teması nedeniyle bir kişiden diğerine daha hızlı yayılmasını sağlar ve muhtemelen daha kısa bir ortalama inkübasyon süresine yol açar. Kontrol altına alınmamış HIV veya diğer bağışıklık sistemi baskılayıcı durumlar nedeniyle bağışıklık sistemi baskılanmış bireyler, ciddi Mpox komplikasyonları ve Mpox'a bağlı ölüm açısından daha yüksek risk altındadır.  Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde ulusal HIV prevalansının <%1 olduğu tahmin edilirken, erkeklerle seks yapan erkekler arasında bu oranın %7,1 olduğu tahmin edilmektedir. Genel olarak, ülkede HIV ile yaşayan insanların tahmini %17'si durumlarını bilmemekte ve bu da onları ileri HIV enfeksiyonu, bağışıklığın zayıflaması ve ciddi Mpox hastalığı geliştirme riski altına sokmaktadır.

Bazı üyeleri ülke içinde ve dışında, özellikle de Orta Afrika ve Avrupa'daki diğer kulüpleri ziyaret etmek için seyahat eden Kenge'deki bir erkeklerle seks yapan erkekler kulübünün ziyaretçileri arasında Tür I MPXV'nin tespit edilmesi, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde ve uluslararası alanda erkeklerle seks yapan erkekler için bir risk teşkil etmektedir. Kinshasa şehrinde 50'den fazla benzer kulüp olduğu tahmin edilmektedir ve üyelerinin bir kısmı Demokratik Kongo Cumhuriyeti dışında ikamet etmektedir.

Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki Mpox vakalarının ne kadarının cinsel temas yoluyla maruz kalmış olabileceği hala belirsizdir; ancak 2023'te daha önce etkilenmemiş üç ilde belgelenen cinsel bulaşmayla bağlantılı salgınlarla birlikte, bu yeni gözlemin potansiyel ek halk sağlığı etkisi, özellikle yetersiz kaynaklara sahip kentsel alanlarda önemli olabilir. Seks işçileri de dahil olmak üzere Güney Kivu'daki yeni salgının hızlı gelişimi de endişe vericidir.

Buna ek olarak, Kinşasa'da tespit edilen ilk vaka şehre Kongo nehri üzerindeki teknelerle seyahat etmiştir. Bu tekneler potansiyel olarak yüksek bir maruziyet ortamı oluşturmaktadır çünkü insanlar genellikle yakın mesafede bulunmakta, hayvan taşımakta, teknede vahşi av hayvanları satmakta ve tüketmekte ve genellikle yatakları paylaşırken ve bazen cinsel faaliyetlerde bulunurken haftalarca teknelerde seyahat etmektedir. Dahası, insandan insana yayılma potansiyeli Kinşasa gibi kentsel ortamlarda daha da artmakta ve kontrol altına alma önlemlerinin uygulanması daha zor olmaktadır.

Ülkede Mpox için müdahale kapasiteleri sınırlı kalmaya devam etmektedir. Sürveyans ve laboratuvar kapasiteleri yetersiz kalmaya devam etmektedir: bu yıl şüpheli vakaların yalnızca %9'u (44. hafta itibariyle 1106 / 12 569) PCR ile test edilmiştir. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde Mpox riski altındaki nüfus için araştırma projeleri dışında herhangi bir bağışıklama programı bulunmamaktadır ve antiviral ilaç Tecovirimat'a erişim de ülkedeki birkaç klinik araştırma çalışmasıyla sınırlı kalmaktadır.

Bu nedenle risk iletişimi ve toplum katılımı, geleneksel olarak yaban hayvanı eti tüketimi ve toplum salgınları olarak bildirilen bulaşma biçimlerinin yanı sıra, özellikle erkeklerle seks yapan erkekler arasında yeni tanımlanan cinsel bulaşma riskinin yarattığı riski ele almak için kritik öneme sahiptir. DSÖ'nün yakın tarihli bir çalışmasına göre, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde Mpox ile ilişkili riskler konusunda farkındalık düşüktür. Buna ek olarak, Mpox'a bağlı olanlar da dahil olmak üzere şekil bozukluğu yaratan cilt rahatsızlıklarından muzdarip olan herkes damgalanma ile karşı karşıya kalabilir ve ülkede erkeklerle seks yapan erkeklere yönelik sağlık mesajlarının eksikliği bu nüfusu özel bir riske maruz bırakmaktadır.

Özetle, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde Mpox’un daha fazla yayılmasından endişe duyulmasının nedenleri şunlardır:

  1. Demokratik Kongo Cumhuriyeti, 2023 yılında bildirilen şüpheli vaka sayısında önemli bir artış yaşamaktadır;
  2. Ülkenin yeni etkilenen güney ve doğu illerinde Mpox varlığının coğrafi yayılımı devam etmektedir;
  3. Mpox hakkındaki epidemiyolojik ve bilimsel bilgiler sınırlı kalmakta ve ülkedeki bulaşma şekilleri tam olarak anlaşılamamaktadır;
  4. 2023 yılında, Kinşasa'nın büyük kentsel bölgesinde ve daha önce etkilenmemiş diğer bazı bölgelerde ilk kez doğrulanmış Mpox vakaları bildirilmiştir;
  5. Tür I MPXV'ye bağlı Mpox'un cinsel yolla bulaşması ilk kez belgelenmektedir ve bulaşma zincirleri gözden kaçmış olabilir;
  6. Kilit popülasyonlarda HIV enfeksiyonu prevalansı genel popülasyona göre daha yüksektir;
  7. Genel ve kilit popülasyonlarda Mpox ve ilişkili riskler konusunda farkındalık yetersizdir;
  8. Ulusal müdahale kapasiteleri, maruziyet ve enfeksiyon risk faktörleri hakkında sınırlı epidemiyolojik bilgi, Mpox ve önleme tedbirleri hakkında sınırlı kamu bilinci ve birbiriyle yarışan çok sayıda öncelik dahil olmak üzere zorluklarla karşı karşıyadır;
  9. Temel araştırmaları sürdürmek ve ulusal düzeyde olduğu kadar il ve yerel düzeylerde de güçlü bir müdahaleyi desteklemek için ortaklar arasında işbirliği ve koordinasyona ihtiyaç vardır.

Mpox'un komşu ülkelere ve dünya geneline yayılma riski önemli görünmektedir. Yukarıda özetlenen özelliklere ek olarak, Mpox'un uluslararası yayılma riskinin yüksek olduğu değerlendirmesini destekleyen argümanlar arasında aşağıdakiler yer almaktadır:

  • Cinsel temasla bağlantılı Tür I MPXV'ye bağlı olarak bildirilen bu ilk Mpox salgınları, DSÖ bölgeleri içinde ve arasında uluslararası seyahat geçmişini içermektedir;
  • Tür I MPXV'nin farklı ve muhtemelen kesişen cinsel ağlarda ortaya çıkması, virüsün tarihsel olarak daha virülan olan bu klonunun yayılmasını kolaylaştırabilir ve güçlendirebilir;
  • Komşu Kongo Cumhuriyeti'nde Kongo Nehri ekosistemi boyunca eş zamanlı bir Mpox salgını meydana gelmekte olup, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki vakalarla varsa bağlantıları bilinmemektedir.

Bu faktörler, 2022'den bu yana dünyayı etkilemekte olandan potansiyel olarak daha ciddi sonuçları olan Mpox salgınları için ek bir risk oluşturmaktadır.

DSÖ Tavsiyesi

Sağlık yetkilileri ve klinisyenler/sağlık çalışanları da dahil olmak üzere tüm ülkeler, küresel Mpox salgınının devam ettiğini ve ayrıca Tür I virüsünün cinsel yolla bulaştığının doğrulandığını dikkate almalıdır. Tür I MPXV ile enfeksiyon, ciddi hastalık riskinin artmasına neden olabilir.

Bu nedenle ülkelerin, özellikle Mpox'un epidemiyolojik sürveyansı, laboratuvar teşhis kapasitelerinin güçlendirilmesi ve virüslerin genomik dizilimi, toplum katılımı ve risk iletişimi, aşıların kullanıma sunulması, optimal vaka yönetimi, farklı bağlamlarda bulaşma şekillerini daha iyi anlamak için araştırmaların güçlendirilmesi ve hastaların ihtiyaçlarına göre uyarlanmış hızlı teşhis yöntemlerinin ve tedavilerin geliştirilmesi için sürekli destek ile ilgili olarak Ağustos 2023'te yayınlanan DSÖ Genel Direktörünün Daimi Tavsiyelerine uymaya devam etmeleri şiddetle tavsiye edilmektedir.

Tüm ortamlarda, maymun çiçeği virüsünün olası memeli konakçılarda veya rezervuarlarda dolaştığı bölgelerde Tek Sağlık (One Health) yaklaşımını güçlendirirken, duyarlılık ve damgalama olmadan vaka incelemesinin ve toplumlarda Mpox’un insandan insana bulaşmasının derinlemesine anlaşılmasının önemini vurgulamak esastır.

Farklı bağlamlarda, Mpox ve HIV enfeksiyonu arasındaki bağlantılar, ilgili ve ortak risk faktörleri hakkındaki bilgileri derinleştirmek, nüfusa özgü bir sağlık hizmeti sağlamak ve hasta ihtiyaçlarını karşılayan güçlendirilmiş ve çevik bir sağlık hizmeti içinde sürveyans ve vaka yönetimini entegre etmek çok önemlidir.

Toplum içindeki eylemler

Özellikle en fazla risk altındaki kişiler ve bu hastalıktan etkilenen bireyler ve haneler arasında Mpox'un cinsel yolla bulaşma risklerine ilişkin iletişim güçlendirilmelidir. Toplum liderlerini, toplumlarını Mpox ve yayılmasının nasıl durdurulacağı konusunda bilgilendirmek ve katılımlarını sağlamak için gerekli önlemleri almaları konusunda desteklemek, bilgilendirmek ve katılımlarını sağlamak için her düzeyde savunuculuk yapılmalıdır.

Risk iletişimi ve toplum katılımı faaliyetleri, etkilenen toplulukların risklerin ve yerel olarak ilgili koruyucu davranışların farkına varmaları için motive edilmesinde hayati önem taşıyacaktır. Sosyo-davranışsal veriler toplanmalı ve bulaşma ve risk faktörlerini daha iyi anlamak için bir durum analizi yapılmalıdır. Bu bilgiler daha sonra karar verme sürecini iyileştirmek, müdahale çabalarının toplumun ihtiyaçları, öncelikleri ve kapasiteleri ile uyumlu olmasını sağlamak ve risk iletişim planlarının ve kanıta dayalı toplum katılımının geliştirilmesi için kullanılabilir. Sağlık profesyonelleri, erkeklerle seks yapan erkekler, cinsel aktivitenin gerçekleştiği mekanlarda ve etkinliklerde çalışan veya bu etkinliklere katılan kişiler, seks işçileri ve daha ciddi hastalık riski taşıyan kişiler (HIV'i tedavi edilmeyen veya yeterince kontrol altına alınmayanlar dahil) dahil olmak üzere kilit kitleler belirlenmelidir.

Topluluk katılımını kolaylaştırmak için bu topluluklarla çalışan güvenilir ağlarla ortaklıklar kurulmalıdır. İki yönlü geri bildirim sistemleri kurulmalı veya etkinleştirilmelidir. Damgalama ve ayrımcılığı anlamaya, önlemeye ve bunlarla mücadele etmeye yönelik tedbirlere özellikle dikkat edilmelidir - bunlar asla kabul edilemez ve salgına verilen yanıtı baltalayabilir ve sağlık sonuçları üzerinde ciddi bir etkiye sahip olabilir.

Sağlık tesisi, giriş ve kontrol noktaları ile ilgili olarak

Kamusal alanlarda ve sağlık merkezlerinde enfeksiyon önleme ve kontrol tedbirleri, Mpox salgınlarını önlemek ve bunlara müdahale etmek için gereklidir. Personelin kontaminasyonla bağlantılı riskler konusunda eğitilmesi, hastanelerde ve giriş/kontrol noktalarında koruyucu ekipman, el yıkama ve hijyen cihazlarının sağlanması ve uygun hasta izolasyonunun sağlanması önemlidir. Şüpheli veya doğrulanmış Mpox enfeksiyonu olan hastalarla ilgilenen sağlık çalışanları "standart", "temas" ve "damlacık" önlemlerini almalıdır.

Sağlık çalışanları, önerilen önlemlerle kendilerini korurken, Mpox hastalarının damgalanmasından kaçınılmasını ve hastalara ve ailelerine psikolojik destek sağlanmasını da sağlamalıdır.

DSÖ, mevcut salgın için herhangi bir seyahat veya ticaret kısıtlamasına gidilmemesini tavsiye etmektedir.

Klinik ve laboratuvar numuneleri toplanırken

MPXV ile enfekte olduğundan şüphelenilen kişi ve hayvanlardan toplanan numuneler, donanımlı laboratuvarlarda çalışan eğitimli personel tarafından ele alınmalıdır. Monkeypox virüsünün doğrulanması numunenin türüne, kalitesine ve laboratuvar testinin türüne bağlıdır. Bu nedenle, numuneler ulusal ve uluslararası gerekliliklere uygun olarak paketlenmeli ve gönderilmelidir. RT-PCR, doğruluğu ve hassasiyeti göz önüne alındığında tercih edilen laboratuvar testidir. Bunun için MPXV için en uygun tanı örnekleri deri veya mukozal lezyonlardan alınmalıdır - vezikül ve püstüllerden gelen sıvı ve kuru yara kabuklar. PCR kan testleri, semptomların başlangıcından sonra numune alma zamanına kıyasla viremi süresinin kısa olması nedeniyle genellikle sonuçsuzdur; hastalardan sistematik olarak toplanmamalıdır. Ortopoksvirüsler serolojik olarak çapraz reaktif olduğundan, antijen ve antikor tespit yöntemleri MPXV için yeterince spesifik değildir ve resmi bir doğrulayıcı tanı teşkil etmez. Bu nedenle, laboratuvarların deri veya mukozal lezyonlar için numune toplama kitleri sağlama konusunda sağlık yetkililerini desteklemesi önemlidir.

Önleyici tedbirler 

Klinik veya laboratuvar tarafından doğrulanmış bir Mpox tanısı olan herkes, mümkün olduğunda bulaşıcı dönem boyunca izolasyon da dahil olmak üzere yerel bağlama göre sağlık yetkililerinin talimatlarına uymalıdır. Doğrulanmış bir vakanın temaslıları, herhangi bir belirti veya semptom açısından izlenmeli veya kendi kendini izlemeli, el hijyeni ve öksürüken ve hapşırırken hastalığın yayılmaması için tavsiye edilen kuralları uygulamalı, bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler, çocuklar veya hamile kadınlarla temastan kaçınmalı ve Mpokslu bir kişiyle son temastan itibaren 21 gün süreyle cinsel temastan ve zorunlu olmayan seyahatlerden kaçınmalıdır.

Aşılar ve antiviral tedaviler

Çiçek hastalığının önlenmesine yönelik aşılar vaccinia virüsünden oluşur ve ilk olarak çiçek hastalığına hazırlık amacıyla daha güvenli aşılar olarak geliştirilmiştir: çiçek hastalığı eradikasyonu sırasında kullanılan aşılardan daha az yan etkiye neden olan üçüncü nesil aşılar mevcuttur. Bunlar arasında ilk olarak 2019 yılında çiçek hastalığının önlenmesi için onaylanan MVA-BN ve 2022 yılında çiçek hastalığı için onaylanan LC16-KMB aşısı bulunmaktadır. Bu aşılar, çiçek ve Mpox’a neden olan virüslerin antijenik benzerliği nedeniyle mpoksa karşı %66-90 oranında koruma sağlamaktadır. Birkaç ülke, özellikle 2022'de küresel salgının başlamasından bu yana çiçek ve Mpox’a karşı aşı stokları bulundurmaktadır. Çocuklar da dahil olmak üzere hastalığa yakalanma riski taşıyan kişiler ve çiçek hastalığı geçiren biriyle yakın temasta bulunan kişiler için çiçek aşısı önerilmektedir.

Antiviraller de geliştirilmektedir ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde Maniema & Sankuru illerindeki iki bölge hastanesinde antiviral ajan Tecovirimat’ın klinik çalışması devam etmektedir.  Ülkede Tecovirimat'a erişmek için ulusal sağlık yetkililerine talepte bulunulabilir.

Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

DSÖ’nün Geçici Teknik Rehberi:

Sürveyans ve diğer veriler

Risk iletişimi ve toplumsal angajman ve Halk Sağlığı Tavsiyeleri

Staratejik Planlama ve küresel destek

Etiketler:
M-Çiçeği (MPox)

Kaynak: https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2023-DON493