Özet olarak durum

2023'ün başından bu yana ve 25 Şubat 2024 itibariyle, DSÖ Afrika Bölgesi'nde Burkina Faso, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DKC), Gine, Nijer, Nijerya, Güney Sudan, Togo ve Uganda olmak üzere toplam 13 ülkede olası ve doğrulanmış sarıhumma (YF) vakaları belgelenmiştir. 2023'e ilişkin ön veriler, %11'lik bir vaka ölüm oranına (CFR) işaret etmektedir. Bölgesel düzeydeki genel risk orta olarak yeniden değerlendirilmiş ve küresel risk düşük olarak değerlendirilmiş olup seyahat yoluyla ileriye dönük bulaşma potansiyeli ve komşu bölgelerde yetkin vektörün varlığı nedeniyle aktif sürveyans gereklidir. Gün boyunca ısırması muhtemel Aedes spp. sivrisineklerinin şehirlerde çoğalması da özellikle yoğun nüfuslu bölgelerde bulaşma risklerini önemli ölçüde artırarak hızlı salgınlara yol açabilir. DSÖ liderliğindeki küresel Sarıhumma Salgınlarını Ortadan Kaldırma (EYE) sekretaryası, önleyici ve reaktif çabaları koordine etmiş ve özellikle 2023 yılında aşılama kapsamını önemli ölçüde artırmıştır. Afrika'da önleyici ve reaktif toplu aşılama kampanyaları yoluyla yaklaşık 62 milyon kişi aşılanmıştır. Ayrıca, Sudan'daki eksik aşılamaları telafi kampanyaları kapsamında yaklaşık 4 milyon kişi YF'ye karşı aşılanmıştır.

Durumun tanımı

2023'ün başından bu yana ve 25 Şubat 2024 itibariyle, DSÖ Afrika Bölgesi'nde Burkina Faso, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DKC), Gine, Nijer, Nijerya, Güney Sudan, Togo ve Uganda olmak üzere toplam 13 ülkede olası ve doğrulanmış sarıhumma (YF) vakaları belgelenmiştir.

2023'e ilişkin ön veriler, %11'lik bir vaka ölüm oranına (CFR) ve 1,7'lik bir cinsiyet oranına (E: K) işaret etmektedir. Vakaların ortanca yaşı 25'tir ve vakaların üçte ikisi (%69) 15 yaşın üzerindedir. Etkilenen birçok ülkede yetersiz sürveyans kapasitesi mevcuttur; veri parçalanması, rutin sürveyans ve klinik sistemlerle sınırlı entegrasyon ve standartlaştırılmış vaka tanımlarının eksikliği eksik raporlamaya ve ölüm oranlarının artmasına katkıda bulunmaktadır.

2023'ün son çeyreğinde ve 25 Şubat 2024 itibariyle toplam sekiz ülke (Kamerun, Çad, Kongo, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gine, Nijer, Nijerya ve Güney Sudan) doğrulanmış YF vakaları ile aktif YF bulaşması bildirmiştir (Tablo 1). Bu ülkeler müdahale planlama faaliyetlerini başlatmıştır.

Çad, Gabon, Nijer, Nijerya ve Togo** şu anda YF laboratuvar plak redüksiyon nötralizasyon testi (PRNT) pozitif numunelerinin nihai sınıflandırmasını beklemektedir.

Kamerun: Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) testi ile 22 Ekim ve 13 Kasım 2023 tarihlerinde sona eren haftalarda üç YF vakası teyit edilmiştir. Ülke, 29 Ocak 2023'te sona eren haftadan başlayarak 2023 yılı boyunca sürekli olarak olası ve doğrulanmış YF vakaları kaydetmiştir.

Çad: Mayo-Kebbi Ouest bölgesinin Lere ilçesinde 10 Ekim 2023 tarihinde numune alınan bir hastadan 18 Ocak 2024 tarihinde serolojisi negatif olan PCR-pozitif bir sarıhumma vakası bildirilmiştir.

Kongo Cumhuriyeti: Ulusal sağlık makamlarında sınıflandırılmayı bekleyen vakalar mevcuttur. Şubat 2024 itibariyle daha fazla bilgi mevcut değildir.

Demokratik Kongo Cumhuriyeti: Aşılama durumu bilinmeyen bir YF PCR-pozitif vaka 18 Aralık 2023 tarihinde bildirilmiştir. Ayrıca dokuz PRNT pozitif vaka kaydedilmiş olup bunlardan sekizinin aşılanma durumu bilinmemektedir ve birinin tıbbi kayıtlarında bilgi bulunmamaktadır.

Gine: Dakar Pasteur Enstitüsü'nde (IPD) üç YF PCR-pozitif vaka teyit edilmiştir. Bu vakalar 17 Ekim ve 23 Aralık 2023 tarihlerinde Faranah bölgesinden 6 yaşında bir kadın, Koundara sağlık bölgesinden 7 yaşında bir erkek (numune 6 Aralık'ta alınmıştır) ve Guieckedou bölgesinden 60 yaşında bir kadında (numune 15 Aralık'ta alınmıştır) bildirilmiş olup ülkenin yedi bölgesinden üçünü temsil etmektedir. Bu vakaların, 2020 ve 2021'de Koundara sağlık bölgesinde vakaların teyit edilmesinden bu yana üç yıldan az bir süre geçmiş olması dikkat çekicidir.

Nijer: Ocak 2024'ün ilk haftasında Tahoua şehrinde, Tahoua Departmanında vaka bildirilmiştir. Şubat 2024 itibariyle daha fazla bilgi mevcut değildir. Soruşturmalar devam etmektedir.

Nijerya: Ocak 2024'te Lagos eyaletinde kırsal bir bölgede ikamet eden 49 yaşında bir erkekte YF PRNT-pozitif bir vaka bildirilmiştir. Soruşturmalar devam etmektedir.

Güney Sudan: Şüpheli viral hemorajik ateş vakalarının ve ölümlerinin araştırılmasının ardından 24 Aralık 2023 tarihinde doğrulanmış bir YF vakası bildirilmiştir. 24 yaşında bir erkek olan vaka ateş, kan kusma ve sarılık ile başvurmuştur. İki vaka daha 2 Şubat 2024 tarihinde teyit edilmiştir. 12 Şubat 2024 itibariyle Güney Sudan, Batı Ekvator eyaletindeki 10 ilçenin altısından 61 şüpheli vaka ve üç doğrulanmış vaka dahil olmak üzere YF'nin mevcut salgın vaka tanımını karşılayan toplam 64 vaka bildirmiştir: Yambio (33), Nzara (09), Tambura (12), Ibba (4), Ezo (5) ve Maridi İlçeleri (1). 61 şüpheli vaka arasında, şu anda soruşturma altında olan altı şüpheli ölüm vakası bulunmaktadır.

Şekil 1. DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki sekiz ülkede 1 Ekim 2023 (EW40/2023) ve 21 Şubat 2024 (EW8/2024) tarihleri arasında rapor edilen doğrulanmış sarıhumma vakalarının dağılımı

Tablo 1. DSÖ Afrika Bölgesi'nde 1 Ekim 2023 (EW40/2023) ile 21 Şubat 2024 (EW8/2024) tarihleri arasında bölgesel referans laboratuvar sonuçlarına ve sınıflandırma oturumlarının çıktılarına dayalı olarak ülkelere göre rapor edilen doğrulanmış sarıhumma vakalarının sınıflandırılması.

Dipnotlar:

PRNT: Plak redüksiyon nötralizasyon testi

RT-qPCR: kantitatif ters transkriptaz-polimeraz zincir reaksiyonu

Teyit edilmiş vaka: Pozitif RT-qPCR sonucu ile teyit edilmiş sarıhumma virüsü enfeksiyonu vakası

* Kamerun, 2023 yılı boyunca 10 ülke bölgesinin tamamından 23 PRNT-pozitif ve dokuz RT-PCR-pozitif vaka dahil olmak üzere 32 doğrulanmış vaka bildirmiştir. Altı PRNT pozitif numuneden dördü reddedilmiştir. Özellikle, 2023'ün 8 - 38. Epi Haftaları sırasında Douala'nın yoğun nüfuslu kentsel bölgesinde altı vaka doğrulanmış olarak sınıflandırılmıştır.

^¥ Mevcut değil

** Togo'daki bir vakanın sınıflandırılmayı beklediğini lütfen unutmayın

Togo - EW 5 (29 Ocak 2024) - EW5 sırasında, 7 yaşında bir kız çocuğu başka hiçbir belirti olmaksızın ateş ve sarılık şikayetiyle sağlık kuruluşuna başvurmuştur. Çocuk beş yıl önce YF'ye karşı aşılanmış olup seyahat öyküsü yoktur. Laboratuvar sonuçları sıtma için hızlı tanı testinin pozitif olduğunu göstermiş olup buna göre tedavi edilmiştir. Ayrıca YF-PRNT sonucu 1/60 olarak tespit edilmiştir. Çocuk semptomlardan tamamen kurtulmuştur. Bu vaka Sağlık Bakanlığı tarafından sınıflandırılmayı beklemektedir.

Hastalığın Epidemiyolojisi

Sarıhumma, insanlara öncelikle enfekte Aedes spp. ve Haemagogus spp. sivrisineklerinin ısırmasıyla bulaşan bir arbovirüsün neden olduğu salgın eğilimli, aşıyla önlenebilir bir hastalıktır. Kuluçka süresi 3 ila 6 gün arasında değişmektedir. Birçok kişide semptomlar görülmez, ancak görüldüğünde en yaygın olanları ateş, belirgin sırt ağrısıyla birlikte kas ağrısı, baş ağrısı, iştahsızlık ve bulantı veya kusmadır. Çoğu vakada belirtiler 3 ila 4 gün sonra kaybolur. Vakaların küçük bir yüzdesi, karaciğer ve böbrekleri etkileyen sistemik enfeksiyon ile toksik bir aşamaya ilerler. Bu kişilerde akut karaciğer ve böbrek yetmezliğinin neden olduğu yüksek dereceli ateş, kusma ile birlikte karın ağrısı, sarılık ve koyu renkli idrar gibi daha şiddetli semptomlar görülebilir. Ağız, burun, göz veya mideden kanama meydana gelebilir. Şiddetli semptomları olan vakaların yaklaşık yarısında 7 ila 10 gün içinde ölüm meydana gelebilir.

Sarıhumma, güvenli ve ekonomik olan etkili bir aşı ile önlenir. Tek doz sarıhumma aşısı, sarıhumma hastalığına karşı sürekli bağışıklık ve yaşam boyu koruma sağlamak için yeterlidir. Aşının rapel dozuna gerek yoktur. Aşı, aşılanan kişilerin %80-100'ünde 10 gün içinde ve aşılanan kişilerin %99'undan fazlasında 30 gün içinde etkili bağışıklık sağlar.

Halk sağlığı Yanıtı

Sarıhumma salgınlarına yanıt vermek için bölgesel ve ulusal halk sağlığı önlemleri çeşitli alanlarda organize edilmiştir.

Koordinasyon - Ülkeler, önleyici tedbirlere, iyileştirilmiş sürveyansa ve reaktif aşılama kampanyalarına odaklanarak YF salgınlarıyla mücadele etmeyi amaçlayan ulusal müdahale planları geliştirmiş ve uygulamaya koymuştur. Stratejisi uyarınca, küresel Sarıhumma Salgınlarını Ortadan Kaldırma (EYE) sekretaryası, önemli önleyici ve reaktif çabaların koordinasyonuna öncülük etmiş ve özellikle 2023 yılı boyunca aşılama kapsamını önemli ölçüde artırmıştır. PMVC ve reaktif toplu aşılama kampanyaları (RMVC) aracılığıyla Afrika'da yaklaşık 62 milyon kişi korunmuştur. Ayrıca, Afrika'da yaklaşık 17.4 milyon çocuk Rutin Bağışıklama yoluyla korunmaktadır. DSÖ Afrika Bölge Ofisi, EYE Strateji Sekretaryası ile birlikte ülkeleri YF salgınlarını önleme ve bunlara yanıt verme çabalarında desteklemektedir.

Sürveyans - Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Gine dahil olmak üzere bazı ülkelerde vakaların erken tespiti ve izlenmesine yönelik sistemlerini geliştirmek için çabalar artırılmıştır. Buna, salgınlara yol açan faktörleri anlamak için kök neden analizleri yapmak ve hedeflenen aşılama çabaları için hassas nüfus gruplarını belirlemek için bağışıklık açığı analizleri yapmak da dahildir.

Vaka Yönetimi ve Vektör Kontrolü - Klinik vaka yönetimi için kapasite geliştirmede iyileştirmeler yapılmış ve en çok etkilenen ülkelerde ulusal düzeyde önleme ve kontrol tedbirleri artırılmıştır. Daha fazla yayılmayı engellemek için teyit edilmiş YF vakalarının görüldüğü kentsel alanlarda vektör kontrol faaliyetleri de planlanmıştır.

Laboratuvar testleri - Yeteneklerde önemli bir güçlenme olmuştur. Ulusal referans laboratuvarları, bazı ülkelerde YF IgM testi ve PCR tanı kapasitelerini geliştirmiş ve doğrulayıcı testler için bölgesel referans laboratuvarları ile tamamlamıştır. Bu güçlendirme, EYE stratejisi operasyonları ile kolaylaştırılan ulusal ve bölgesel düzeylere kadar uzanmaktadır.

Aşılama - Aşılama kampanyaları YF salgını yanıtının önemli bir ayağını oluşturmaktadır.

2023 yılında EYE stratejisi kapsamında yaklaşık 62 milyon kişiye aşı yapılmıştır. Bu rakam, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Nijerya ve Uganda'daki Önleyici Toplu Aşılama Kampanyaları (PMVC'ler) aracılığıyla ulaşılan 57,2 milyon kişi ile Orta Afrika Cumhuriyeti (Mbaiki), Gine (Dabola bölgesi ve Dinguiraye) ve Nijer (Gazaoua) gibi bölgelerdeki reaktif kampanyalar aracılığıyla aşılanan 686.405 kişiden oluşmaktadır. Ayrıca, Sudan'daki eksik aşılamaları telafi kampanyaları kapsamında yaklaşık 4 milyon kişi YF'ye karşı aşılanmıştır. Tüm Uluslararası Koordinasyon Grubu (ICG) aşılama talepleri finansman ve teknik destek ile karşılanarak etkilenen ülkelere zamanında aşı tedariki sağlanmıştır.

Risk İletişimi ve Toplum Katılımı - Bunlar, özellikle göçebeler, mülteciler, orman işçileri ve ülke içinde yerinden edilmiş kişiler gibi ulaşılması zor nüfusları hedef alarak YF riskleri, önleyici tedbirler ve aşılamanın önemi hakkında farkındalığı artırmak için hedeflenen iletişim stratejilerini içerir. YF risklerinin ve aşılamanın faydalarının kapsamlı bir şekilde anlaşılmasını sağlamak için bu topluluklarla etkileşime öncelik verilmektedir.

Koordinasyon, sürveyans, vaka yönetimi, laboratuvar geliştirme, aşılama, vektör kontrolü ve toplum katılımını kapsayan bu çok yönlü yaklaşım, Sarıhumma salgınlarına karşı halk sağlığı müdahalesinin temel bileşenlerinin altını çizmektedir.

Bu sağlam önlemlere rağmen, bazı kırılganlıklar devam etmektedir. Bunlar arasında kaynakları başka yöne çekebilecek ve yanıt çabalarını geciktirebilecek rakip salgınlar, yetersiz lojistik, zayıf numune toplama ve uzun teşhis geri dönüş süreleri ile karakterize edilen sürveyans ve laboratuvar zorlukları ve sarıhumma vakalarını takiben reaktif aşılamada ve ICG taleplerinin sunulmasında gözlemlenen gecikmeler yer almaktadır.

4 Mart 2024 itibariyle DSÖ, Burkina Faso, Kamerun, Kongo, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Güney Sudan ve Togo ulusal sağlık yetkililerine vakaların nihai sınıflandırmasını değerlendirmek için teknik destek sağlamaktadır.

DSÖ risk değerlendirmesi

Bulaşıcı hastalık salgınlarının izlenmesi ve bunlara müdahale edilmesine yönelik devam eden çabaların bir parçası olarak, Dünya Sağlık Örgütü 12 Şubat 2024 tarihinde sarıhumma için bir Hızlı Risk Değerlendirmesi gerçekleştirmiştir. Bu değerlendirme, önleyici aşılama kampanyaları geçmişi olan ülkelerde YF salgınlarının yeniden canlanması ve bağışıklık eksikliklerinin devam etmesi bağlamında, yanıtı destekleyecek kapasiteler (örneğin, teknik kapasiteler, aşı tedariki ve aşılama kampanyaları, laboratuvar ve operasyonlar, destek ve lojistik (OSL)) dahil olmak üzere, devam eden birden fazla YF salgınının mevcut bölgesel riskini yeniden değerlendirmeyi ve daha etkili ve koordineli bir yanıt için öneriler sunmayı amaçlamıştır.

Bölgesel düzeydeki genel risk YF'nin yayılmasını kontrol altına alma çabalarına rağmen bölgede gözlemlenen çeşitli etkenlere dayanarak orta düzeyde olarak yeniden değerlendirilmiştir:

• Bölge genelinde devam eden salgınların sayısının istikrarlı olması.
• Son yıllarda PMVC ve reaktif toplu aşılama kampanyaları (RMVC) yoluyla nüfusu korumak için önemli çabalar sarf edilmesine rağmen aşılanmamış nüfusun varlığını sürdürmesi.
• Kamerun'daki Douala şehri gibi yüksek nüfus yoğunluğu ve uluslararası seyahat bağlantıları nedeniyle önemli riskler oluşturan kentsel alanlarda YF doğrulanmış vakaların tespit edilmesi, yine de nispeten yüksek ortalama aşılama kapsamının sağladığı risk azaltımına dikkat çekilmesi
• Özellikle komşu ülkelerle sınır paylaşan Güney Sudan'daki salgından kaynaklanan sınır ötesi yayılma riski.
• Bazı bölgelerdeki sınırlı gözetim ve laboratuvar kapasitesi, tespitin gecikmesine, hastalığın boyutunun olduğundan az tahmin edilmesine ve yanıtın gecikmesine neden olabilir.
• Yanıtta süregelen zorluklar vaka sınıflandırması soruşturma ve müdahale operasyonlarında ortaya çıkmakta ve birbiriyle yarışan sağlık acil durumları nedeniyle daha da kötüleşmektedir.
• Birbiriyle yarışan salgınlar kızamık, çocuk felci, mpox, kolera, difteri, hepatit E, Lassa ateşi ve dang dahil olmak üzere çeşitli eş zamanlı sağlık krizleri ile etkili bir şekilde yanıt verme kapasitesini zorlamaktadır. Bu zorluklar, gıda güvensizliği, güvenlik kısıtlamaları ve karmaşık insani bağlamlar gibi faktörlerle daha da artmaktadır. Ayrıca, halk sağlığı ve tıbbi personel, diğer sağlık acil durumlarının yanı sıra birden fazla paralel salgını yöneterek aşırı yük altındadır.
• Sosyo-ekonomik faktörler, yüksek yoksulluk seviyeleri ve sınırlı kaynak tahsisi, salgınları etkili bir şekilde kontrol etme zorluğuna katkıda bulunmaktadır.

Küresel risk düşük olsa da, viremik yolcular aracılığıyla ileriye dönük bulaşma potansiyeli ve komşu bölgelerde yetkin vektörün varlığı nedeniyle aktif gözetim gereklidir.

Salgınların kontrol altına alınmasında ilerleme kaydedilmiş olsa da, devam eden zorluklar ve kırılganlıklar, halk sağlığının korunması için sürekli ve koordineli çabalara duyulan ihtiyacın altını çizmektedir. Halk sağlığı üzerindeki etki, devam eden salgınlar kontrol altına alınana, aşılama kapsamı yüksek olana ve nüfustaki bağışıklık açıkları kapanana kadar devam edecektir. Vakaların, aşılama kapsamının yetersiz olduğu ve nüfusun bağışıklık açığının devam ettiği ülkelere ithal edilmesi yüksek risk oluşturmakta ve eliminasyon için harcanan muazzam çabaları tehlikeye atabilmektedir.

DSÖ tavsiyesi

Sarıhumma, başta Aedes sp. ve Haemagogus türleri olmak üzere enfekte sivrisinekler tarafından insanlara bulaştırılan, salgın eğilimli, sivrisinek kaynaklı, aşıyla önlenebilir bir hastalıktır. Aedes spp. sivrisineklerinin (gündüz beslenenler) şehirlerde çoğalması, özellikle yoğun nüfuslu bölgelerde bulaşma risklerini önemli ölçüde artırarak hızlı salgınlara yol açabilir.

Sürveyans ve Koordinasyon: DSÖ aktif gözetim, sınır ötesi koordinasyon ve bilgi paylaşımının önemini vurgulamaktadır. Şüpheli vakaların araştırılması ve test edilmesi salgın kontrolü ve önlenmesi için çok önemlidir. Şüpheli vakaların araştırılması ve laboratuvar testleri ile güçlendirilmiş sürveyans önerilmektedir.

Birincil Önleme Aracı Olarak Aşılama: Aşılama, YF'nin önlenmesi ve kontrolü için birincil araçtır. DSÖ'nün EYE stratejisi, YF bildiren ülkelerde aşılamaya öncelik vermekte ve aşılamayı 9 ay ve üzeri bireyler için rutin bağışıklama programlarına entegre etmektedir. Belirli istisnalar dışında, YF riski taşıyan ülkelere seyahat edenler ve bu ülkelerden gelenler için aşı kanıtı gereklidir. DSÖ, toplumsal bağışıklığı artırmak için rutin programlar ve toplu aşılama kampanyaları yoluyla aşılama kapsamının genişletilmesini desteklemektedir.

Uluslararası Seyahat Edenler için Rehberlik: DSÖ tarafından belirlenen YF bulaşma riski olan bölgelere giden 9 aylık ve üzeri tüm uluslararası yolcuların aşı olmaları tavsiye edilmektedir. Aşının güvenli ve etkili olduğu ve ömür boyu koruma sağladığı kabul edilmektedir. Bununla birlikte, 9 aydan küçük bebekler ve hamile veya emziren kadınlar için aşılama önerileri nüanslıdır ve potansiyel risklere karşı faydaları tarttıktan sonra yüksek riskli senaryolarda aşılamayı savunmaktadır.

Düzenleyici Hususlar ve Aşı Geçerliliği: Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST 2005) kapsamında ülkeler, gelen yolculardan YF aşısı olduklarına dair kanıt talep etme özerkliğine sahiptir. Uluslararası Aşı veya Profilaksi Sertifikası (ICVP) bu aşılamayı belgelemeli ve geçerliliği aşılanan bireyin yaşamı boyunca devam etmelidir. DSÖ onaylı YF aşıları ömür boyu bağışıklığı garanti ederek uluslararası seyahatler için takviye dozlara olan ihtiyacı ortadan kaldırır.

Vektör Kontrolü ve Risk İletişimi: Hastalığın bulaşmasını önlemek için kentsel ortamlarda etkili vektör kontrolü ve genel sivrisinek ısırığından kaçınma stratejileri önerilmektedir. DSÖ, Üye Devletleri seyahat edenleri YF riskleri, önleyici tedbirler ve semptomların ortaya çıkması halinde derhal tıbbi yardım almaları konusunda bilgilendirmeye çağırmaktadır. Bu yaklaşım, enfekte gezginler aracılığıyla yerel bulaşma döngülerinin oluşmasını önlemeye yardımcı olur.

Uluslararası Seyahat ve Ticaret: DSÖ, YF ile ilgili seyahat veya ticaret kısıtlamaları getirilmemesini tavsiye etmektedir. Aşılama da dahil olmak üzere önleyici tedbirler konusunda yolcuları eğitmek için sürekli çaba gösterilmesi teşvik edilmektedir.

Ek Tavsiyeler: YF bulaşmasının gelişen doğası göz önüne alındığında, DSÖ Üye Devletlere DSÖ Uluslararası Seyahat ve Sağlık web sitesinde bulunan en son bilgi ve kılavuzlarla güncel kalmalarını tavsiye etmektedir. Yerel sağlık yetkilileri, risk altındaki nüfusun güvenliğini ve refahını sağlayarak etkili YF önleme ve kontrol tedbirlerini uygulamak için DSÖ ve diğer ilgili paydaşlarla yakın işbirliği yapmaya teşvik edilmektedir.

Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

• World Health Organization (3 January 2023). Disease Outbreak News; Yellow fever in East, West, and Central Africa. Available at: https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2022-DON431
• WHO YF fact sheet: http://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/yellow-fever 
• WHO strategy for YF epidemic preparedness and response:  https://www.who.int/initiatives/eye-strategy
• Laboratory Manual for Yellow Fever (https://www.who.int/publications/i/item/9789240084476)
• Countries with risk of yellow fever transmission and countries requiring yellow fever vaccination (November 2022):  https://www.who.int/publications/m/item/countries-with-risk-of-yellow-fever-transmission-and-countries-requiring-yellow-fever-vaccination-(november-2022)
• Vaccination requirements and recommendations for international travellers; and malaria situation per country – 2022 edition:  https://www.who.int/publications/m/item/vaccination-requirements-and-recommendations-for-international-travellers-and-malaria-situation-per-country-2022-edition
• A Global Strategy to Eliminate YF Epidemics (EYE), document for SAGE –October 2016 https://www.who.int/news-room/events/detail/2016/10/18/default-calendar/strategic-advisory-group-of-experts-on-immunization-(sage)---october-2016
• SAGE: https://www.who.int/groups/strategic-advisory-group-of-experts-on-immunization/
• Meeting of the Strategic Advisory Group of Experts on Immunization, October 2016: conclusions and recommendations. Weekly Epidemiological Record, 91 (‎48)‎, 561 - 582. https://www.who.int/publications/i/item/WER9148
• A Global strategy to Eliminate YF Epidemics (EYE) 2017-2026, WHO 2018, http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/272408/9789241513661-eng.pdf?ua=1
•  WHO - International Travel and Health website: https://www.who.int/health-topics/travel-and-health#tab=tab_1
• WHO - YF - West and Central Africa https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/yellow-fever---west-and-central-africa