DANG (DENGUE) HUMMASI – KÜRESEL DURUM

30 Mayıs 2024 Perşembe

30 Nisan 2024 itibariyle, 2024 yılında DSÖ'ye 3,4 milyon doğrulanmış vaka, 16.000'den fazla ciddi vaka ve 3000'den fazla ölüm dahil olmak üzere 7,6 milyondan fazla Dang vakası bildirilmiştir.

30 Mayıs 2024

Durumun Özeti

30 Nisan 2024 itibariyle, 2024 yılında DSÖ'ye 3,4 milyon doğrulanmış vaka, 16.000'den fazla ciddi vaka ve 3000'den fazla ölüm dahil olmak üzere 7,6 milyondan fazla Dang vakası bildirilmiştir. Son beş yılda küresel olarak Dang vakalarında önemli bir artış rapor edilirken, bu artış özellikle vaka sayısının Nisan 2024 sonu itibariyle yedi milyonu aştığı ve 2023'teki yıllık 4,6 milyon vaka sayısını geride bıraktığı Amerika Kıtası Bölgesi'nde belirgin olmuştur. Şu anda 90 ülkede 2024 yılında aktif Dang vakası görüldüğü bilinmektedir, ancak bu ülkelerin tamamı resmi raporlamaya dahil edilmemiştir. Buna ek olarak, birçok endemik ülkede güçlü tespit ve raporlama mekanizmaları bulunmadığından, küresel olarak Dangın gerçek yükü olduğundan az tahmin edilmektedir. Bulaşmayı daha etkili bir şekilde kontrol altına almak için, potansiyel tespit edilmemiş vakalar, diğer arbovirüsler gibi ortak dolaşım ve yanlış teşhis ve kayıt dışı seyahat hareketleri hakkındaki endişeleri gidermek için gerçek zamanlı sağlam Dang sürveyansına ihtiyaç vardır. Bu faktörler hastalığın tanınmadan yayılmasına katkıda bulunabilir ve endemik olmayan ülkelerde yerel bulaşma için potansiyel bir risk oluşturabilir. Dang virüsü insanlara enfekte sivrisineklerin ısırması yoluyla bulaşır. Vakalar çoğunlukla asemptomatiktir veya hafif ateşli hastalıkla sonuçlanır. Bununla birlikte, bazı vakalarda şok, şiddetli kanama veya ciddi organ bozukluğu içerebilen şiddetli Dang gelişecektir. Küresel sürveyansı güçlendirmek ve zamansal eğilimleri ve hastalık insidansını izlemek için DSÖ, şu anda yayında olan yeni bir gösterge tablosu ile tüm DSÖ bölgelerinde aylık raporlama ile küresel bir Dang sürveyans sistemi kurmuştur (https://worldhealthorg.shinyapps.io/dengue_global/). Ülkelerin çoklu, eş zamanlı salgınlara yanıt verme kapasitesi, erken hastalık tespiti için kaliteli Dang tanı kitlerinin eksikliği, eğitimli klinik ve vektör kontrol personeli eksikliği ve toplum farkındalığı da dahil olmak üzere küresel kaynak eksikliği nedeniyle zorlanmaya devam etmektedir. Acil müdahale mekanizmaları oluşturulmuştur ve DSÖ etkilenen bölgelerdeki yüksek riskli ülkeleri desteklemektedir. Dang salgınlarının mevcut ölçeği, potansiyel uluslararası yayılma riski ve bulaşmayı etkileyen faktörlerin karmaşıklığı göz önüne alındığında, küresel düzeydeki genel risk hala Yüksek olarak değerlendirilmektedir ve bu nedenle Dang halk sağlığı için küresel bir tehdit olmaya devam etmektedir.

Durumun Tanımı

Küresel Bakış

Mevcut durum

30 Nisan 2024 itibariyle, 2024 yılında DSÖ'ye 3,4 milyon doğrulanmış vaka, 16.000'den fazla ciddi vaka ve 3000'den fazla ölüm dahil olmak üzere 7,6 milyondan fazla Dang vakası bildirilmiştir. Son beş yılda küresel olarak Dang vakalarında önemli bir artış bildirilirken, bu artış özellikle vaka sayısının Nisan 2024 sonu itibariyle yedi milyonu aştığı ve 2023'teki yıllık en yüksek seviye olan 4,6 milyon vakayı geride bıraktığı Amerika Kıtası Bölgesi'nde belirgin olmuştur. Ayrıca bu rakam, 2023'ün aynı döneminde bildirilen rakamın üç katı olup, bu sağlık sorununun ivme kazandığının altını çizmektedir.  Dang virüsü, enfekte sivrisineklerin ısırması yoluyla insanlara bulaşır. Vakalar çoğunlukla asemptomatiktir veya hafif ateşli hastalıkla sonuçlanır. Ancak bazı vakalarda şok, şiddetli kanama veya ciddi organ yetmezliği gibi ciddi Dang hastalığı gelişebilir.

Dang riski bölgeler, ülkeler ve ülkeler içinde benzerdir. Dang salgını riskinin artması ve yeni ülkelere yayılması ile ilişkili faktörler şunlardır:

  • endemik bölgelerde Dang humması bulaşma mevsimlerinin erken başlaması ve daha uzun sürmesi;
  • vektörlerin (Aedes aegypti ve Aedes albopictus) değişen dağılımı ve artan bolluğu;
  • iklim değişikliğinin ve periyodik hava olaylarının (El Nino ve La Nina olayları) vektör üremesini ve virüs bulaşmasını destekleyen yoğun yağış, nem ve yükselen sıcaklıklara yol açan sonuçları;
  • Bir ülke içinde dolaşımda olan serotiplerdeki değişikliklerin nüfusun bağışıklığını etkilemesi;
  • Karmaşık insani krizlerle karşı karşıya olan ülkelerdeki siyasi ve mali istikrarsızlıkların ortasında kırılgan sağlık sistemleri ve halk sağlığı müdahalesini olumsuz etkileyen büyük ölçekli nüfus hareketleri;
  • enfekte olmuş kişilerin ve sivrisinek vektörlerini taşıyabilecek malların hareketi.

Şu anda, 2024 yılında 90 ülkede aktif Dang salgını olduğu bilinmektedir, ancak bu ülkelerin tamamı resmi raporlamaya dahil edilmemiştir. Buna ek olarak, birçok endemik ülkede güçlü tespit ve raporlama mekanizmaları bulunmadığından, küresel olarak Dangın gerçek yükü olduğundan az tahmin edilmektedir. Bulaşmayı daha etkili bir şekilde kontrol altına almak için, potansiyel tespit edilmemiş vakalar, diğer arbovirüsler gibi ortak dolaşım ve yanlış teşhis ve kayıt dışı seyahat hareketleri hakkındaki endişeleri gidermek için gerçek zamanlı sağlam Dang humması sürveyansına ihtiyaç vardır. Bu faktörler hastalığın farkına varılmadan yayılmasına katkıda bulunabilir ve endemik olmayan ülkelerde yerel bulaşma için potansiyel bir risk oluşturabilir.

Küresel sürveyansı güçlendirmek ve zamansal eğilimleri ve hastalık insidansını izlemek için DSÖ, şu anda bir gösterge tablosu olarak mevcut olan tüm DSÖ bölgelerinde aylık raporlama ile küresel bir Dang sürveyans sistemi kurmuştur.   Bu sistem şimdiye kadar 28 sıfır raporlama yapan ülke de dahil olmak üzere 103 ülkeyi kapsamıştır (Şekil 1 ve 2). Avrupa'da 2024 yılında şu ana kadar hiçbir otokton veya yerel olarak bulaşan Dang vakası bildirilmemiştir, ancak mevsimsel koşullar Haziran'dan Kasım'a kadar vektör aktivitesine izin verdiğinde ortaya çıkabilecek otokton vakalar meydana geldiğinde bu veriler eklenecektir. 

Dang salgınlarının mevcut ölçeği, potansiyel uluslararası yayılma riski ve bulaşmayı etkileyen faktörlerin karmaşıklığı göz önüne alındığında, KÜRESEL DÜZEYDEKİ GENEL RİSK hala YÜKSEK olarak değerlendirilmektedir ve bu nedenle Dang halk sağlığı için küresel bir tehdit olmaya devam etmektedir.

Şekil 1. Ocak-Nisan 2024 tarihleri arasında DSÖ'ye bildirilen Dang vakaları ve ölümlerinin salgın eğrisi*

* Not: Şu ana kadar DSÖ küresel sürveyans sistemine entegre olmuş 103 ülkeyi içermektedir; bunlardan 28'i bugüne kadar herhangi bir vaka rapor etmemiştir

Şekil 2: Ocak-Nisan 2024 arasında DSÖ'ye bildirilen Dang humması vakalarının coğrafi dağılımı*

https://cdn.who.int/media/images/default-source/emergencies/disease-outbreak-news/dengue_global_map.png?sfvrsn=12bd32dd_3

*Not: DSÖ küresel Dang sürveyans sistemine şu ana kadar entegre olan sadece 103 ülke gösterilmektedir

Dang humması, Çikungunya ve Zika virüslerinin birlikte dolaşımı

Hepsi Aedes sivrisinekleri tarafından iletilen ve farklı laboratuvar testleri olmadığında yanlış teşhislere ve yanlış raporlamaya yol açabilecek bazı klinik özellikleri paylaşan Dang humması, Çikungunya ve Zika virüslerinin coğrafi dağılımında önemli bir örtüşme vardır. Büyük 'şüpheli Dang humması' salgınları sırasındaki sürveyans verileri yanlışlıkla diğer hastalıklardan birinin veya her ikisinin vakalarını içerebilir. Örneğin, Brezilya'da 2023 yılında Minas Gerais eyaletinde yapılan bir çalışmada (Ribas Freitas AR, ve diğerleri, 2024), "şüpheli Dang humması", 828.654 "şüpheli arbovirüs" vakasının %84,4'ünü oluşturmuş olup 'şüpheli Çikungunya' yalnızca %15,6'yı oluşturmuştur. Laboratuvarca doğrulanan vakalar arasında iki hastalığın gerçek oranı %65,9 Çikungunya ve yalnızca %34,1 Dang humması olmuştur.

Özellikle Çikungunya veya Zika'nın endemik yayılımını hedef alan gözetim sistemleri birçok ülkede zayıftır veya mevcut değildir. Hastalıklar arasındaki yanlış teşhis bir sürveyans sorunudur çünkü çarpık sürveyans politika kararlarını yanlış bilgilendirebilir. Dang humması, Çikungunya ve Zika virüsleri aynı Aedes sivrisinek vektörlerini paylaştığından ve aynı coğrafi bölgelerde birlikte dolaştıklarından, ayırıcı tanı, sivrisinek kontrolü ve halkı bilinçlendirme kampanyaları gibi birçok önleme stratejisini de paylaşıyorlar. Ancak bu hastalıklar arasında riskli popülasyonları, hasta yönetimini ve sağlık kaynaklarının kullanımını etkileyen önemli farklılıklar vardır. Örneğin Zika, Konjenital Zika Sendromu ile ilişkisi nedeniyle hamile kadınlar için özellikle tehlikelidir. Sonuç olarak, sürveyansın üç virüsün tamamını eşzamanlı olarak izleyecek şekilde genişletilmesi, halk sağlığı yetkililerinin her hastalığın gerçek yükünü doğru bir şekilde belirlemesine, risk değerlendirmelerini hassaslaştırmasına ve daha etkili halk sağlığı müdahaleleri için klinik yönetimi ve kaynak tahsisini optimize etmesine yardımcı olabilir.

2024 yılında şu ana kadar DSÖ'ye 250.000'den fazla Çikungunya vakası ve yaklaşık 7000 Zika virüsü hastalığı vakası bildirildi. Şekil 3, üç virüsten en az ikisinin mevcut veya önceki dolaşımının kanıtı olan ülkeleri/bölgeleri/yönetim bölgeleri göstermektedir.

Şekil 3: 30 Nisan 2024 itibariyle birden fazla Aedes kaynaklı virüsün (Dang, Çikungunya ve Zika) daha önce veya hali hazırda yerel sivrisinek kaynaklı bulaştığı ülkeler, bölgeler veya alanlar

https://cdn.who.int/media/images/default-source/emergencies/disease-outbreak-news/dengue_arbovirus.png?sfvrsn=3dbc6616_3

Bölgesel Durum

DSÖ Afrika Bölgesi

Afrika bölgesi arbovirüslerden güçlü bir şekilde etkilenmektedir, ancak laboratuvar kapasitesindeki sorunlar nedeniyle kesin yük tam olarak anlaşılamamıştır. Yerel popülasyonlarda ve/veya yaklaşık 30 Afrika ülkesinden dönen yolcular arasında mevcut veya daha önce Dang sirkülasyonu olduğuna dair kanıtlar bulunmaktadır. 2023 yılında DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki 15 ülkede salgınlar rapor edilmiştir: Benin, Burkina Faso, Cabo Verde, Çad, Fildişi Sahili, Etiyopya, Gana, Gine, Mali, Mauritius, Nijer, Nijerya, Sao Tome ve Principe, Senegal ve Togo.

2024 yılında, 1 Ocak - 28 Nisan tarihleri arasında, 13 ülkede Dang virüsünün aktif olarak bulaşmaya devam ettiği bilinmektedir:  Benin, Burkina Faso, Cape Verde, Fildişi Sahili, Etiyopya, Kenya, Mali, Moritanya, Mauritius, Nijer, São Tomé ve Principe, Senegal ve Seyşeller. Bu 13 ülkeden toplam 32.925 Dang vakası (14.095 doğrulanmış; 1.051 ağır vaka) ve 57 ölüm bildirilmiş olup, 16 ülke daha kendi rutin sürveyans mekanizmaları aracılığıyla sıfır vaka bildirmiştir. DSÖ Afrika bölgesinde Dang virüsünün dört serotipinden üçünün (DENV-1, DENV-2, DENV-3) dolaşımı tespit edilmiştir. Dang yüküne göre mevcut öncelikli ülkeler Burkina Faso, Mauritius ve Mali'dir. Burkina Faso, 2023'ün başından 28 Nisan 2024'e kadar bölgedeki tüm vakaların %72'sini ve tüm ölümlerin %89'unu bildirmiştir ve 2024'te 17.098 vaka (%52) ve 38 ölüm (%67) bildirerek en büyük Dang yüküne sahip ülke olmaya devam etmektedir. Mauritius, 2024 yılının ilk 17 haftasında 7.177 Dang vakası ve 15 ölüm bildirmiş olup, bugüne kadar sadece DENV-2 serotipi tespit edilmiştir. Mali'de 1 Ocak ve 28 Nisan 2024 tarihleri arasında toplam 3.231 Dang vakası ve üç ölüm rapor edilmiş olup, iki serotip (DENV-1, DENV-3) şu anda dolaşımda bulunmaktadır. Etkilenen ülkelerde Dang hastalığının ele alınmasında karşılaşılan başlıca zorluklar arasında hazırlık ve yanıtı engelleyen finansman kısıtlamaları, hızlı tanı testleri, vektör kontrol uzmanları, laboratuvar teknisyenleri ve entomolog eksiklikleri yer almaktadır.

DSÖ Amerika Kıtası Bölgesi

Dang, en yaygın arbovirüstür ve her 3 ila 5 yılda bir döngüsel salgınlarla Amerika Bölgesi'nde en fazla sayıda arboviral hastalık vakasına neden olmaktadır. Dang için ilk vektör sivrisinek olan Ae. aegypti, daha önce hiçbir otokton Dang vakası bildirmemiş olan Kanada hariç Amerika'daki tüm ülkelerde yerleşiktir. Daha önce, 2 048 048'i laboratuvarca doğrulanmış vaka olmak üzere 4 600 086 şüpheli vakanın kaydedildiği 2023 yılında en yüksek Dang yükü rapor edilmiştir. Ancak, Nisan sonu itibariyle 2024 yılında 7.517.060 şüpheli Dang vakası (3.528.635 laboratuvarca doğrulanmış), 7.374 (%0,10) ağır Dang vakası ve 3504 ölüm (Vaka Ölüm Oranı (CFR) %0,05) rapor edilmiştir. Bugüne kadar 2024'te, 2023'ün aynı dönemine kıyasla üç kat daha fazla şüpheli vaka görülmüştür. Kuzey yarımküredeki bazı ülkeler de, tipik olarak yılın ikinci yarısında görülen yüksek bulaşma dönemine henüz girmemiş olmalarına rağmen önemli sayıda şüpheli Dang vakası bildirmektedir.

2024 yılında Brezilya 6.296.795 şüpheli Dang vakasıyla (3.040.736 laboratuvarca doğrulanmış) en yüksek vaka sayısına sahip ülke olurken, onu Arjantin (420.867 şüpheli vaka), Paraguay (257.667 şüpheli vaka) ve Peru (199 659 şüpheli vaka) takip etmektedir.  Dört Dang serotipinin tamamı bölge genelinde tespit edilmiştir ve 2024 yılında; altı ülke (Brezilya, Kosta Rika, Guatemala, Honduras, Meksika ve Panama) tüm Dang serotiplerinin eş zamanlı dolaşımını rapor etmiştir.  

DSÖ Doğu Akdeniz Bölgesi

Dang salgınları, bölgede hem sağlık sistemlerinin zayıfladığı kırılgan, çatışmalardan etkilenen ve/veya hassas ülkelerde hem de iklim değişikliği nedeniyle olağandışı yağışlardan etkilenen daha güçlü sağlık sistemlerine sahip ülkelerde rapor edilmeye devam etmektedir. Bölgedeki ülkelerin çoğunda Ae. aegypti ve bazı Ae. Albopictus sivrisinekleri tespit edilmiştir. Silahlı çatışmalardan etkilenen bölgelerde, detaylı ve zamanında bilgi eksikliği koordineli bir Dang müdahalesini zorlaştırmaktadır. Ayrıca, turizm, ekonomi ve diğer sektörlerdeki potansiyel etki gibi nedenlerle, zamanında veri paylaşımı bölgedeki diğer ülkeler için de bir zorluk olmaya devam etmektedir.

DSÖ Avrupa Bölgesi

Dang, DSÖ Avrupa Bölgesi'nde endemik değildir ve bildirilen vakalar çoğunlukla seyahatle ilişkilidir. Bununla birlikte, 2010'dan bu yana bölgede sporadik otokton Dang vakaları ve beş ülkeden Dang bulaştığına dair kanıtlarla birlikte birkaç Dang salgını rapor edilmiştir: Hırvatistan, Fransa, İtalya, Portekiz (Madeira) ve İspanya. 2023 yılında, üç ülkede otokton vakalar bildirilmiştir: İtalya (82), Fransa (45) ve İspanya (3). Sivrisinek vektör faaliyetlerinin başladığı yaz mevsimi henüz başlamamış olmasına rağmen, 2024 yılında Avrupa'da şu ana kadar hiçbir otokton Dang vakası bildirilmemiştir. DSÖ Avrupa Bölgesi'ndeki birçok Üye Devlette, özellikle Avrupa Birliği dışında, Dang için test kapasitesi sınırlıdır ve vakaların çoğu muhtemelen ilk kez geçirilen enfeksiyonlardır ve bu nedenle hafiftir ve bakım için başvurmazlar, Dang vakalarının gerçek sayıları düşük tahmin edilebilir.

Güçlü halk sağlığı sistemleri, erken tanıya erişim, vaka sevki ve ciddi vakaların yönetimi dahil olmak üzere iyi klinik bakım, nispeten kısa vektör mevsimi ve hastalığın bulaşması için nispeten uygun olmayan koşullar, hem ithal hem de otokton vakalar için ciddi sağlık etkisinin ve hastalığın daha fazla yayılmasının azalmasına katkıda bulunmaktadır. Bölge, önümüzdeki yaz ve erken sonbahar aylarında muhtemelen sınırlı yerel bulaşmaya hazırlanmaktadır.

Yetkili vektör olan Aedes albopictus, son on yıldır Avrupa bölgesinde daha kuzeye ve batıya yerleşmektedir. Buna ek olarak, Aedes aegypti Kıbrıs'ta ve Madeira, Portekiz'de halihazırda yerleşmiş durumdadır. Bölgenin çoğunda soğuk kışlar yıl boyunca bulaşmaya izin vermezken, Avrupa bölgesinde Dang enfeksiyonlarının bulaşması için iklimsel uygunluk, potansiyel daha yüksek sıcaklıklar ve daha ılıman kışlar, yetkili vektörlerin coğrafi aralığındaki artış ve virüs bulaşması için sıcaklık uygunluğu dahil olmak üzere iklimdeki değişikliklerle artabilir.  Nem ve yağıştaki değişiklikler (ardından seller ve durgun su havuzları) de vektör popülasyonu için daha elverişli koşullar yaratabilir ve dolayısıyla Dang virüsünün bulaşması için uygunluğu artırabilir.  

DSÖ Güneydoğu Asya Bölgesi

Güneydoğu Asya Bölgesinde, tüm Üye Devletler Dang hummasının endemik yayılımı için çevresel koşullara sahiptir ve Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti dışında tümü sistematik olarak Dang humması vakaları rapor etmiştir. Dang humması vakalarında, ilgili ülkelerdeki iklim düzenleriyle ilişkili açık mevsimsel desenler vardır.

2024 yılında Endonezya'da Dang humması vakalarında bir artış yaşanıyor; 30 Nisan 2024 itibarıyla 88.593 doğrulanmış vaka ve 621 ölüm; 2023'ün aynı dönemine göre yaklaşık üç kat daha yüksek. 2024'te Bangladeş, Nepal ve Tayland daha yüksek bir rakam bildirdi. 2023'ün aynı dönemine kıyasla vaka sayısı. Ocak'tan Nisan 2024'e kadar CFR Nepal'de %0'dan Bangladeş'te %1,09'a kadar değişti. Bununla birlikte, kullanılan vaka tanımı ülkeler arasında farklılık gösterdiğinden ve bazı ülkelerin yalnızca hastaneye yatırılan vakaları (laboratuar onaylı) bildirdiği (topluluklardan olası vakaları bildiren diğerleriyle karşılaştırıldığında) ve dolayısıyla hastaneye kaldırılan veya şiddetli Dang humması vakaları arasında daha yüksek vaka ölüm oranına yol açtığı için, bu değerlerin yorumlanması dikkatli olmayı gerektirir. vakalar.

Dang humması vakasındaki artış muhtemelen dolaşımdaki serotipteki değişiklikler ve iklim değişikliği de dahil olmak üzere çeşitli faktörler tarafından tetikleniyor. En az beş ülke (Bangladeş, Hindistan, Myanmar, Nepal ve Tayland) şu anda Aedes sivrisineklerinin üremesi ve hayatta kalması için uygun koşullar yaratan muson mevsiminin başlamasıyla boğuşmaktadır. Ayrıca kentleşme ve nüfus hareketleri bölgedeki yükün artmasında önemli bir rol oynamıştır. Baskın dolaşımdaki serotipteki değişiklikler yalnızca görülme sıklığını artırmakla kalmaz, aynı zamanda popülasyonun daha sonra heterolog bir DENV serotipine maruz kalma riskini de artırır, bu da daha yüksek şiddetli Dang humması ve ölüm oranları riskini artırır.

DSÖ Batı Pasifik Bölgesi

Batı Pasifik Bölgesi, başta bölgedeki yirmi üç ülkede endemik olan Dang humması olmak üzere sivrisinek kaynaklı arboviral hastalıkların yüksek yüküyle karşı karşıya kalmaktadır. 2024'te Avustralya, Kamboçya, Çin, Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti, Malezya, Singapur ve Vietnam'ın da aralarında bulunduğu yedi ülke Dang humması vakalarını bildirmiştir; Malezya ve Vietnam, 22 Nisan itibarıyla en çok etkilenen ülkeler olup sırasıyla 50.650 vaka ve 39 ölüm (CFR %0,07) ve 16.111 vaka ve bir ölüm (CFR %0,01) rapor etmektedir. İklim değişikliği, altyapının az gelişmişliği, sınır ötesi nüfus hareketleri ve COVID-19 salgınının ardından küresel seyahatin yeniden canlanması gibi faktörler, uluslararası yayılma riskini artırmaktadır. Haziran ayında yağışlı sezonun başlamasıyla birlikte vaka sayısının artmaya devam etmesi beklenmektedir.

Birkaç yıldır Pasifik Adası ülkelerinden/bölgelerinden (PIC'ler) herhangi bir büyük salgın rapor edilmemiştir ancak 2024'te, Fiji (3841 vaka), Samoa (261 vaka), Tokelau (23 Ocak 2024 itibarıyla 130 vaka) ve Fransız Polinezyası'nda (43 vaka) salgınlar rapor edilmiştir. PIC'ler arasında devam eden seyahat ve söz konusu Aedes sivrisineklerinin varlığı nedeniyle, aktif bulaşmanın olduğu bölgelerden bulaşma nedeniyle salgınların meydana gelme riski bulunmaktadır. 

Bölgedeki endemik bulaşmaya sahip Üye Devletler, artan büyüklük ve coğrafi yayılım ile daha uzun mevsimsel Dang salgınları bildirmeye devam etmektedir. Bununla birlikte, hastalık yükü tahmini, özellikle PIC'lerde Dangın Dang benzeri hastalık (DLI) olarak mevcut sendromik raporlamalarına dayanarak vakaların eksik bildirilmesi nedeniyle daha az güvenilirdir. Ayrıca, şiddetli Dang nedeniyle bildirilen ölüm sayısı ülkeler arasında heterojendir. Bu nedenle, ülke düzeyinde ve ulusaltı Vaka Ölüm Oranları-CFR tutarsız görünebilir. 

Bölgenin bir alt kümesi, klinik yönetim, sürveyans, laboratuvar desteği, risk iletişimi ve toplum katılımı ve operasyonel yönetimdeki operasyonel boşlukları ele almak için Dang için ek desteğe ihtiyaç duymaktadır. Pasifik Bölgesindeki endemik olmayan ülkeler için mevcut DSÖ “Aedes vektörleri için Ulusal Sürveyans ve Kontrol Planları Çerçevesi ”ne bağlılığın geliştirilmesine, özellikle de iklim, hastalık, viral/serolojik ve entomolojik sürveyansı entegre eden kapsamlı bir Erken Uyarı Sisteminin kurulmasına ihtiyaç vardır.

Epidemiyoloji

Dang virüsü (DENV), dünya çapında tipik olarak tropikal ve sub-tropikal iklimlerde, çoğunlukla kentsel ve yarı kentsel alanlarda enfekte sivrisineklerin ısırması yoluyla insanlara bulaşır. Hastalığı bulaştıran başlıca vektörler Aedes aegypti ve daha az oranda Aedes albopictus sivrisinekleri olmakla birlikte, Avrupa ve Kuzey Amerika gibi bazı bölgelerde bu son vektör daha yaygındır. 

DENV'nin dört serotipi vardır (DENV-1, DENV-2, DENV-3, DENV-4). Bir serotip ile enfeksiyon, aynı serotipe karşı uzun süreli bağışıklık sağlarken, diğer serotiplere karşı yalnızca geçici bir bağışıklık sağlar ve bunun ardından farklı bir serotip ile ikincil enfeksiyonlar şiddetli Dang humması riskini artırır. Dang vakaları çoğunlukla asemptomatiktir veya hafif ateşli hastalıkla sonuçlanır. Ancak, bazı vakalarda şok, şiddetli kanama veya ciddi organ yetmezliği içerebilen şiddetli Dang gelişebilir. Bu aşama genellikle ateş düştükten sonra başlar ve öncesinde yoğun karın ağrısı, sürekli kusma, diş eti kanaması, sıvı birikimi, uyuşukluk veya huzursuzluk ve karaciğer büyümesi gibi uyarı işaretleri görülür.  

Dang için spesifik bir tedavi yoktur, ancak Dang vakalarının zamanında teşhis edilmesi, şiddetli Dang için uyarı işaretlerinin belirlenmesi ve uygun klinik yönetim, şiddetli Dangın ilerlemesini ve ölümleri önlemek için bakımın temel unsurlarıdır.

Halk Sağlığı Yanıtı

Erken hastalık tespiti için kaliteli Dang tanı kitlerinin eksikliği, eğitimli klinik ve vektör kontrol personelinin eksikliği ve toplum farkındalığı da dahil olmak üzere küresel kaynak eksikliği nedeniyle ülkelerin çoklu, eşzamanlı salgınlara yanıt verme kapasitesi zorlanmaya devam etmektedir. Acil müdahale mekanizmaları oluşturulmuştur ve DSÖ etkilenen bölgelerdeki yüksek riskli ülkeleri desteklemektedir; ancak ihtiyaçlar mevcut kaynaklardan daha ağır basmaktadır. UNICEF de dahil olmak üzere ortaklarla koordinasyon, ortak analizlerin ve öncelik belirleme araçlarının geliştirilmesine ve uygulanmasına yol açmıştır. Bununla birlikte, ortak işbirliğinin sürdürülmesi ve geliştirilmesi zorunludur. 

Ülkeler, kentsel bağlamda yayılma kabiliyetlerini azaltan vektörleri sınırlamayı da amaçlayan artırılmış araştırma projeleri yoluyla Dang ve diğer arbovirüslerin etkili vaka yönetimi, önlenmesi ve kontrolüne ilişkin başarılı örnekleri öğrenmeye ve benimsemeye teşvik edilmektedir. DSÖ, yerel müdahaleleri yakından incelemeli ve en iyi kanıtlar ışığında bunları halk sağlığı programları için kabul ve tavsiye ederek Dangın artan sağlık etkisini azaltmak için erken adaptasyonu kolaylaştırmalıdır. 

Ülkeleri devam eden yanıt faaliyetlerinde desteklemek için DSÖ bünyesindeki diğer yanıt faaliyetleri şunlardır: 

DSÖ Liderliği ve Koordinasyonu

  • Küresel yanıtı koordine etmek için Ortak DSÖ Sağlık Acil Durumları Programı/İhmal Edilen Tropikal Hastalıklar (NTD) Olay Yönetim Sistemi Ekibinin Kurulması
  • Dang humması, Çikungunya ve Zika virüslerine yönelik Küresel Arbovirüs Girişimi ile uyumlu entegre yanıt
  • 2030 yılına kadar DSÖ Küresel NTD yol haritasına ve 2017-2030 Küresel Vektör Kontrol Yanıtına katkıda bulunan mevcut küresel müdahale stratejisi
  • Küresel Dang humması salgınlarına acil müdahaleyi desteklemek için 7 Mart 2024'te Küresel Acil Durum Fonu'nun (CFE) 5,5 milyon ABD Doları tutarında serbest bırakılması
  • Bölgesel ve ulusal kaynak seferberliğini artırmayı amaçlayan Dang hummasına müdahale için bölgesel operasyonel planların geliştirilmesi
  • Dang hummasının 2024 yılında DSÖ'nün sağlıkla ilgili acil durumlara yönelik flaş çağrısına dahil edilmesi
  • Dang humması ve diğer arbovirüslere yönelik Stratejik Hazırlık, Hazırlık ve Yanıt Planının (SPRRP) geliştirilmesi, Mayıs 2024'ün sonunda başlatılması planlanıyor
  • Kaynak seferberliği faaliyetleri ve bağışçılara yönelik brifingler düzenlenecek.
  • Cinsel Sömürü, İstismar ve Tacizin Önlenmesi ve Yanıt (PRSEAH) müdahaleleri, Acil Durum Yanıt Çerçevesi (ERF) gerekliliklerine göre Dang hummasına yönelik operasyonel yanıta entegre edilecektir. Müdahaleler, müdahalenin türüne ve aşamasına (aktif müdahale veya hazırlık/hazırlık modu), müdahalenin bağlamına, konumuna ve ölçeğine bağlı olacaktır.
  • Tedarikin koordine edilmesi ve sarf malzemelerine optimum erişimin sağlanması için önemli Tek Sağlık – One Health ortaklarıyla işbirliği
  • Operasyonel Destek ve Lojistik (OSL), Dang kitlerini güvence altına almak ve toplu ürünler için bir tedarik hattını sürdürmek için tedarikçilerle iletişim kurmaktadır
  • Epidemiyoloji, laboratuvar, vaka yönetimi, risk iletişimi ve topluluk katılımı (RCCE) ve vektör kontrolü dahil olmak üzere devam eden tüm salgınlara teknik destek sağlanması
  • Küresel Salgın Uyarısı ve Müdahale Ağı (GOARN) ve Yedek Ortaklar aracılığıyla dağıtımın desteklenmesi
  • Araştırma girişimlerini desteklemek

DSÖ Sağlık Operasyonları Desteği

Klinik Yönetim:  

  • Güncellenmiş arbovirüs klinik kılavuzu için sistematik inceleme devam etmektedir, Mayıs 2024'e kadar tamamlanacaktır 
  • Dang ve diğer arbovirüs klinik yönetim önerilerini görüşmek üzere Temmuz 2024'te yapılması planlanan Kılavuz Geliştirme Grubu (GDG) toplantısı 
  • Vaka Ölüm Oranı-CFR'yi azaltmayı amaçlayan, hastanede yatan hastalarda ve ayakta tedavi gören hastalarda klinik yönetimi desteklemek için standartlaştırılmış formlar üzerinde çalışın
  • COVID-19 için klinik veri platformunun Dang ve diğer bulaşıcı hastalık salgınlarını içerecek şekilde genişletilmesi 
  • OpenWHO'da çevrimiçi eğitim kurslarının geliştirilmesi
  • Güney Doğu Asya Bölgesi'nde Bölgesel uzmanlar tarafından ülkelere Dang vakası yönetimi eğitimi ve TOT'un kolaylaştırılması
  • DSÖ “Sanal Hasta” eğitim girişiminin Dang ve diğer vektör kaynaklı hastalıkları kapsayacak şekilde genişletilmesi.

Sağlık Bilgi Yönetimi:

  • DSÖ küresel Dang sürveyans sistemi vakalar, doğrulanmış vakalar, ağır vakalar, ölümler ve mevcut olduğu durumlarda dolaşımda olan serotipler hakkında veri toplamakta ve ülkeler aylık raporlama yapmaktadır. Henüz tüm ülkelerin verileri mevcut olmayıp sistem geliştirilecek ve veriler mevcut hale geldikçe bunlar eklenecektir.
  • DSÖ Avrupa Bölgesinden gelen veriler, otokton vakalar rapor edildiğinde dahil edilecektir. EURO'daki Üye Devletler, 1 Haziran'dan 1 Aralık'a kadar başlayacak olan artırılmış sürveyans konusunda bilgilendirilmekte ve herhangi bir otokton Dang vakasının UST mekanizmaları aracılığıyla gönderilmesi talep edilmektedir
  • Küresel bir Dang Gözetim Panosu başlatılmıştır. Ve daha ayrıntılı verileri (alt ulusal, yaş, cinsiyet) içerecek bölgesel düzeyde gösterge tabloları planlanmaktadır.
  • Üye Devletler, ortak vaka tanımları ve vaka sınıflandırmaları ve toplum temelli raporlamanın geliştirilmesi ve sıcak nokta haritalaması için vektör sürveyans verilerinin entegrasyonu dahil olmak üzere sürveyans ve raporlama sistemlerini geliştirmeleri için desteklenecektir.

Risk İletişimi ve Toplum Katılımı (RCCE):  

  • Bir RCCE araç setinin geliştirilmesi ve pilot uygulaması
  • Toplum Konuşma Kitlerinin Dang Bilgilendirme Sayfaları ile Uyarlanması
  • Sağlığın teşviki için temel Dang mesajlarının test edilmesi 

Laboratuvar: 

  • Dang hastalığının zamanında ve doğru bir şekilde doğrulanması için bir ara tanı laboratuvar test kılavuzunun geliştirilmesi  
  • DSÖ NTD-WHE Uzman İnceleme Paneli tarafından planlanan ürün değerlendirmesi Teşhis testleri için Dang humması
  • OSL ile birlikte laboratuvar ve teşhis için kritik malzemelerin sağlanmasını garanti altına almak için çalışıyor

Vektör Kontrolü:  

  • Güncellenmiş Dang vektörü kontrol kılavuzu için sistematik inceleme devam etmektedir, Ağustos 2024'e kadar tamamlanacaktır
  • Yeni vektör kontrol araçları için bir kullanım kılavuzu hazırlanması planlanmaktadır
  • Su, Sanitasyon ve Hijyen (WASH) ve vektör kaynaklı hastalıklara ilişkin bir pozisyon belgesi yayımlanmıştır. Bağlantı
  • Saha operasyonları için Mauritius'a teknik destek sağlanması
  • Temmuz 2024'e kadar insektisit direnci izlemesinin küresel düzeyde raporlanması
  • OpenWHO'da çevrimiçi eğitim kurslarının geliştirilmesi
  • Seyahat edenler için Dang humması hakkında bilgiler yayınlanmıştır. Bağlantı

Uluslararası Sağlık Düzenlemeleri ve Sınır Sağlığı (Vektör Kontrolü):  

  • Uluslararası seyahat yoluyla sivrisinek vektörlerinin yayılmasını önlemek veya azaltmak için taşıma araçlarının dezenfeksiyonuna yönelik kanıt incelemesi
  • Uçak dezenfeksiyonu da dahil olmak üzere PoE'de vektör gözetimi ve kontrolü için OpenWHO çevrimiçi kursunun geliştirilmesi

DSÖ Risk Değerlendirmesi

Dang, Dang virüsünün neden olduğu sivrisinek kaynaklı viral bir hastalıktır ve ciddi bir halk sağlığı etkisine neden olma potansiyeline sahiptir. Dang enfeksiyonları, özellikle tropikal ve subtropikal ülkeleri etkileyen, dünya çapında en yaygın vektör kaynaklı viral enfeksiyonlardır.  DENV, yüksek morbidite ve mortalite ile sonuçlanan salgınlara neden olma potansiyeline sahiptir. Virüs öncelikle enfekte Aedes sivrisineklerinin, en yaygın olarak da Aedes aegypti ve Aedes albopictus'un ısırması yoluyla bulaşır. Sivrisineklerin çoğalması ve yayılması sıcaklık, nem ve yağış gibi iklim faktörlerine bağlıdır. Arbovirüs, enfekte yolcular (ithal vakalar) tarafından taşınabilir ve vektörlerin ve duyarlı bir nüfusun varlığında yeni yerel bulaşma alanları oluşturabilir. Arbovirüs oldukları için, Aedes aegypti'nin bulunduğu bölgelerde yaşayan tüm nüfus risk altındadır, ancak etkileri büyük ölçüde arboviral hastalık programlarının salgınlara yanıt vermek için yeterli kaynağa sahip olmadığı en savunmasız insanları etkiler. 

Dang serotiplerinden (1-4) biriyle enfeksiyon diğerlerine karşı çapraz koruyucu bağışıklık sağlamaz, bu nedenle Dang endemik bir bölgede yaşayan kişiler yaşamları boyunca dört Dang enfeksiyonu geçirebilir. Dolaşımdaki baskın serotipteki değişiklikler, popülasyonun daha sonra heterolog bir DENV serotipine maruz kalma riskini artırır, bu da daha yüksek oranlarda şiddetli Dang ve ölüm riskini artırır.  Şiddetli Dang, organ yetmezliği ve ölüme yol açabilen vasküler sızıntı, hemorajik belirtiler, trombositopeni ve hipotansif şok ile karakterizedir. Yaş, enfeksiyonlar arasındaki aralık, antikor özellikleri, viral faktörler ve konağa özgü genetik faktörler katkıda bulunan faktörlerdir.

Bugüne kadar küresel Dang durumunun izlenmesi, çeşitli faktörlerin Dang salgınlarının daha kapsamlı ve daha az öngörülebilir hale gelme riskinin artmasıyla ilişkili olduğunu göstermiştir ve bunlar aşağıdakileri içermektedir;  

  • Aedes aegypti vektörünün dağılımının değiştirilmesi;
  • Vektör-konakçı etkileşimi için elverişli ortamları teşvik eden kentleşme ve insan faaliyetleri;
  • Hava düzenlerinde iklim değişikliğinin neden olduğu değişimler;
  • Siyasi ve mali istikrarsızlıkların ortasında kırılgan sağlık sistemleri;
  • Dolaşımdaki baskın serotiplerdeki değişiklikler ve birden fazla Dang humması serotipinin birlikte dolaşımı;
  • Özellikle diğer arbovirüslerin ortak dolaşımı olan bölgelerde klinik tanıdaki zorluklar;
  • Yetersiz laboratuvar ve test kapasitesi; COVID-19 da dahil olmak üzere uzun süreli devam eden eş zamanlı salgınlar;
  • Salgının boyutuna yönelik hazırlık eksikliği ve Dang humması hastasının klinik yönetimine ilişkin kapasitenin düşük olması;
  • Dang humması için spesifik tedavi eksikliği;
  • Yerel toplulukların vektör kontrol faaliyetlerine katılım ve seferberlik eksikliği; Yetersiz vektör gözetimi ve kontrol kapasiteleri;
  • Paydaşlar arasında koordinasyon eksikliği, kronik yetersiz fonlama ve düşük bağışçı ilgisi;
  • Sosyal belirleyicilerin ele alınmasından sorumlu hükümet sektörlerinin katılımının eksikliği; kentsel planlama, su ve sanitasyon sağlanması, katı atık yönetimi, konut iyileştirme vb. gibi bulaşma riskiyle ilgili koşulları iyileştirmeyi amaçlayan politikaların uygulanması.
  • Yerel toplulukların vektör kontrol faaliyetlerine katılım ve seferberlik eksikliği.

DSÖ, 30 Kasım 2023'te küresel Dang humması riskini yüksek olarak değerlendirmiş olup  ardından 1 Aralık 2023'te küresel düzeyde DSÖ dahili acil yanıt notunu G3 olarak belirlemiştir. Dang humması salgınlarının mevcut ölçeği göz önüne alındığında, uluslararası yayılmanın potansiyel riski ve bulaşmayı etkileyen faktörlerin karmaşıklığı nedeniyle, küresel düzeyde genel risk hâlâ yüksek olarak değerlendirilmekte olup dolayısıyla Dang humması, halk sağlığına yönelik küresel bir tehdit olmaya devam etmektedir.

DSÖ Tavsiyesi

Dang humması öncelikle tropik bölgelerin kentsel bir hastalığıdır ve buna neden olan virüsler, insanları ve Aedes aegypti sivrisineklerini içeren bir döngüde süregelir. Aynı sivrisinekler Çikungunya ve Zika virüslerini de bulaştırmaktadır. Sivrisinek vektörlerinin üreme alanlarının insan yerleşimlerine yakınlığı, Dang virüsü enfeksiyonu için önemli bir risk faktörüdür. Aedes türü sivrisinekler DENV ile enfekte bireyleri ısırdıktan sonra virüsle enfekte olabilir ve ardından virüsü çevredeki diğer kişilere bulaştırabilir. Dolayısıyla bu döngü, enfektif sivrisineğin Dang virüsünü haneler içinde ve vakaların bulunduğu mahallelerde yayarak kümelenmelere yol açabilmesini sağlamaktadır.

Etkili vektör kontrol müdahaleleri, Dangın önlenmesi ve kontrolünde kilit öneme sahiptir. Vektör kontrol faaliyetleri, konutlar, işyerleri, okullar ve hastaneler gibi insan-vektör teması riski olan tüm alanları hedef almalıdır. DSÖ, Aedes türlerini kontrol etmek için Entegre Vektör Yönetimini (IVM) teşvik etmektedir. IVM, potansiyel üreme alanlarının ortadan kaldırılmasını, vektör popülasyonlarının azaltılmasını ve bireysel maruziyetin en aza indirilmesini içermelidir. Bu, larvalar ve yetişkinler için vektör kontrol stratejilerini (yani çevre yönetimi ve kaynak azaltma), özellikle su depolama uygulamalarının izlenmesini, evlerdeki su saklama kaplarının haftalık olarak boşaltılmasını ve temizlenmesini, DSÖ tarafından önceden onaylanmış larvasitlerin doğru dozlarda kullanılarak içilemeyen sularda larvasit kullanılmasını, virüsün sağlık tesislerinden yayılmasını önlemek için ateş/dengue yatan hastalara böcek ilacıyla tedavi edilen ağların (ITN'ler) dağıtılmasını içermelidir. Dang ile enfekte sivrisinekleri hızla kontrol altına almak için kapalı alan ilaçlamasının yoğun nüfuslu bölgelerde uygulanması zor olabilir.

Açık hava aktiviteleri sırasında kişisel koruyucu önlemler arasında açıkta kalan cilde topikal kovucular veya giysilerin tedavi edilmesi ve uzun kollu gömlek ve pantolon kullanılması yer alır. Buna ek olarak, ev içi koruma, ev tipi böcek ilacı aerosol ürünlerinin veya gün boyunca sivrisinek bobinlerinin kullanılmasını içerebilir; pencere ve kapı perdeleri sivrisineklerin eve girme olasılığını azaltabilir ve böcek ilacı ile işlenmiş ağlar, gün boyunca uyurken sivrisinek ısırıklarına karşı insanlara iyi bir koruma sağlar. Günlük yaşayan Aedes aegypti nedeniyle şafaktan alacakaranlığa kadar kişisel koruyucu önlemler önerilmektedir. Bu önlemler ve sivrisinek kontrolü, vektörler gündüz ısıran sivrisinekler olduğu için işyerlerini ve okulları da kapsamalıdır. Vektör kontrol faaliyetlerini hedeflemek ve en etkili insektisit temelli müdahalelerin seçilmesine yardımcı olmak amacıyla insektisit direncini izlemek için konteynerlerde Aedes sivrisineklerinin üreme potansiyelini değerlendirmek üzere entomolojik sürveyans yapılmalıdır.

Dang enfeksiyonu için spesifik bir tedavi bulunmamaktadır. Bununla birlikte, erken teşhis ve vaka yönetimi için uygun sağlık hizmetlerine erişim ölüm oranını azalttığı gibi, uyarı işaretleri olan Dang vakalarının hızlı tespiti ve ağır vakaların üçüncü basamak sağlık tesislerine zamanında sevk edilmesi de ölüm oranını azaltabilir. Etkilenen tüm ülkelerde ve küresel olarak vaka sürveyansı geliştirilmeye devam edilmelidir. Mümkün olan yerlerde, vaka sevk mekanizmalarının güçlendirilmesi ve Dang virüslerinin doğrulanması ve serotiplendirilmesi için kaynak ayrılmalıdır.

Dang hastalığına karşı aşılama, vektör kontrolü, uygun vaka yönetimi, toplum eğitimi ve toplum katılımı da dahil olmak üzere hastalığın kontrolüne yönelik entegre bir stratejinin parçası olarak görülmelidir. DSÖ, yüksek Dang bulaş yoğunluğu olan ortamlarda 6-16 yaş arası çocuklarda TAK-003'ün (mevcut tek aşı) kullanılmasını önermektedir.

Ülkeler, özellikle DSÖ'nün klinik çalışmalarla ilgili son tavsiyeleri göz önüne alındığında, araştırma projelerini artırarak Dang ve diğer arbovirüslerin etkili vaka yönetimi, önlenmesi ve kontrolüne ilişkin başarılı örnekleri öğrenmeye ve benimsemeye teşvik edilmektedir. Dang için klinik sürveyans ve vaka ve ölüm bildirim formlarının uygulanması, hastalığın daha iyi anlaşılmasında özellikle faydalı olabilir ve ayrıca yeni tedaviler veya kalite iyileştirme girişimleri için klinik çalışmaların geliştirilmesine temel oluşturabilir.

DSÖ, yerel müdahaleleri yakından incelemeli ve en iyi kanıtlar ışığında bunları halk sağlığı programları için kabul ve tavsiye etmeli, Dangın artan sağlık etkisini azaltmak için erken adaptasyonu kolaylaştırmalıdır. 

Sağlık Bakanlıkları ve ortakları, Dangın artan sağlık etkisini azaltmak için erken adaptasyon sağlamak amacıyla yerel müdahaleleri yakından incelemeli ve bunları halk sağlığı programları için kabul etmeli ve tavsiye etmelidir. 

DSÖ, mevcut bilgilere dayanarak ülkelere herhangi bir genel seyahat veya ticaret kısıtlaması uygulanmasını tavsiye etmemektedir.

Daha fazla bilgi

Etiketler:
Dang Humması


Habere Dahil Ülkeler:
BREZİLYA BURKİNA FASO MARİTYUS MALİ ARJANTİN PARAGUAY PERU ENDONEZYA BANGLADEŞ NEPAL TAYLAND MALEZYA VİETNAM

Kaynak: https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2024-DON518