30 Ağustos 2024

Durumun Özeti

15 Ağustos 2024 tarihinde, İsveç Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST) Ulusal Odak Noktası (NFP) tarafından Dünya Sağlık Örgütü'ne laboratuvar tarafından doğrulanmış, klad Ib monkeypox virüsü (MPXV) görülen bir mpox vakası bildirilmiştir. Hasta, Afrika Bölgesi'nde salgından etkilenen bir ülkeye seyahat ettiğini bildirmiştir. Yakın zamanda Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nden komşu ülkelere klad Ib MPXV'nin uluslararası yayılımı olmuş olsa da, bu vaka Afrika Bölgesi dışında bildirilen ilk klad Ib vakasıdır. İsveçli yetkililer yanıt tedbirlerini uygulamaya koymuştur. Tespit edilen tek yakın temaslı izlenmektedir ve ülke içinde yayılma riski İsveçli yetkililer tarafından çok düşük olarak değerlendirilmiştir. 14 Ağustos 2024 tarihinde DSÖ Genel Direktörü, UST Acil Durum Komitesi'nin tavsiyesi üzerine, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde (DKC) ve Afrika'da giderek artan sayıda ülkede görülen mpox artışının Uluslararası Sağlık Tüzüğü (2005) (UST) kapsamında uluslararası önem arz eden bir halk sağlığı acil durumu (PHEIC) oluşturduğuna karar vermiştir. DSÖ, ülkelerin özellikle mpox'un epidemiyolojik sürveyansı ve laboratuvar teşhis kapasitelerinin güçlendirilmesi ile ilgili olarak Ağustos 2023'te yayınlanan DSÖ Genel Direktörünün Daimi Tavsiyelerine uymaya devam etmelerini şiddetle tavsiye etmektedir.

Durumun Açıklaması

15 Ağustos 2024 tarihinde İsveçli yetkililer 30-40 yaşları arasındaki bir bireyde klad Ib MPXV'ye bağlı doğrulanmış bir mpox vakasını DSÖ'ye bildirmiştir.

Kişi, 12 Ağustos'ta Afrika bölgesindeki salgından etkilenen bir ülkeden İsveç'e hafif klinik mpox semptomlarıyla seyahat etmiştir. Seyahat güzergahı birden fazla aktarma ve bazı uzun mola verilen yerlerini içermektedir. 13 Ağustos'ta yolcu İsveç'te tıbbi yardım almış ve laboratuvar teyidi ve virüs karakterizasyonu için örnekler toplanmıştır. 14 Ağustos'ta, mpox polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile doğrulanmıştır. 15 Ağustos'ta İsveç Halk Sağlığı Kurumu tarafından yapılan tüm genom diziliminden elde edilen bulgular klad Ib MPXV enfeksiyonunu ortaya çıkarmıştır. Hasta şu anda izole edilmiş durumda ve İsveç'te tedavi görmektedir.

Hasta İsveç'te bir yakın temaslı (seyahat arkadaşı) bildirmiş olup bu kişi izlenmekte ve ülkedeki sağlık yetkilileriyle temas halindedir. Temaslının boğaz ağrısı vardı ancak 16 Ağustos 2024 tarihinde mpox testi negatif çıkmıştır.

Epidemiyoloji

Mpox, monkeypox virüsünün (MPXV) neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. MPXV'nin bilinen iki kladı vardır: daha önce Kongo Havzası kladı olarak adlandırılan, Ia ve yakın zamanda tanımlanan Ib altklaslarını içeren klad I; ve daha önce Batı Afrika kladı olarak adlandırılan, IIa ve IIb alttürlerini içeren klad II. Ia ve Ib alttürleri, Ib alttürlerinin 2023 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin Güney Kivu eyaletinde ortaya çıkmasına dayanarak tanımlanmıştır. Alttür Ia'nın şu anda klad I'in Ib olmayan diğer tüm suşlarını kapsadığı düşünülmektedir.

MPXV, lezyonlar, vücut sıvıları, enfeksiyöz solunum partikülleri veya kontamine materyallerle yakın temas yoluyla insanlar arasında veya (endemik bölgelerde) canlı hayvanlarla temas veya kontamine yaban hayvanları etlerinin tüketimi yoluyla hayvanlardan insanlara bulaşır. Mpox, genellikle maruziyetten sonraki 3-7 gün içinde başlayan belirti ve semptomlara neden olur ve iki gün gibi kısa bir sürede veya nadiren 21 güne kadar sonra başlayabilir. Belirtiler tipik olarak iki ila dört hafta sürer ancak bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde daha uzun sürebilir. Normalde ilk olarak ateş, kas ağrıları ve boğaz ağrısı ortaya çıkar, bunları deri döküntüsü ve mukozal lezyonlar izler. Lenfadenopati (şişmiş lenf düğümleri) de mpoksun tipik bir özelliğidir ve çoğu vakada mevcuttur. Cinsel temas yoluyla bulaşmanın bazen sadece genital lezyonların ortaya çıkmasına neden olduğu görülmüştür. Çocuklar, hamile kadınlar ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler mpox nedeniyle komplikasyon geliştirme ve ölme riski altındadır.

Suçiçeği, kızamık, bakteriyel cilt enfeksiyonları, uyuz, herpes, frengi, cinsel yolla bulaşan diğer enfeksiyonlar ve ilaçlarla ilişkili alerjilerden ayırt etmek önemlidir. Suçiçeği şüphesi olan bir çocuk veya yetişkin suçiçeği geçirebilir, hatta aynı anda her iki enfeksiyonu da geçirebilir. Bu nedenlerle, özellikle bir salgında veya yeni bir coğrafi bölgede görülen ilk vakalarda, mpoksun doğrulanması için laboratuvar testleri önemlidir.

MPXV enfeksiyonu için birincil tanı testi polimeraz zincir reaksiyonudur (PCR). En iyi tanısal örnekler doğrudan döküntüden alınır - deri, sıvı veya kabuk - yoğun sürüntü ile toplanır. Deri lezyonlarının olmadığı durumlarda orofaringeal, anal veya rektal sürüntüler üzerinde test yapılabilir. Bununla birlikte, orofaringeal, anal veya rektal numunenin pozitif sonucu mpox'u doğrularken, negatif bir sonuç MPXV enfeksiyonunu dışlamak için yeterli değildir. Herhangi bir viremi genellikle kısa süreli olduğundan kan testi önerilmemektedir. Seroloji farklı ortopoksvirüsler arasında ayrım yapmaz ve bu nedenle antikor saptama yöntemlerinin retrospektif vaka sınıflandırması veya özel çalışmalar için uygulanabileceği referans laboratuvarlarla sınırlıdır.  

Tedavi öncelikle klinik semptomların yönetilmesi, cilt bakımının sağlanması, ağrının azaltılması ve komplikasyonların önlenmesi ve yönetilmesine dayanmaktadır. Klinik çalışmalar veya acil durum ya da merhametli kullanım programları aracılığıyla temin edilebildiği durumlarda, tecovirimat gibi spesifik antiviral ilaçlar da mpox tedavisinde, özellikle ağır vakalar veya komplikasyon riski daha yüksek olan bireyler için kullanılabilir.

Şu anda bazı ülkelerde mpoksu önlemek için aşılar mevcuttur. DSÖ, MVA-BN veya LC16 aşılarının veya diğerlerinin mevcut olmadığı durumlarda ACAM2000 aşısının kullanılmasını önermektedir. Aşılama, DSÖ tarafından yüksek maruziyet riski taşıyan bireyler için önerilmektedir.

Halk Sağlığı Yanıtı

• İsveç, MPXV için test ve sıralama kapasitesini korumuştur. İsveç, mpox raporlarını izlemeye ve hem epidemiyolojik hem de mikrobiyolojik analizler yapmaya devam etmektedir. Mpox, İsveç'te bildirimi zorunlu bir hastalık olarak sınıflandırılmaktadır ve bu da vakaların İsveç Halk Sağlığı Kurumu'na bildirilmesini zorunlu kılmaktadır.
• Vakanın geçiş yaptığı ilgili ülkelerdeki yetkililer, belirtilen durumlarda halk sağlığı önlemlerinin alınmasını kolaylaştırmak üzere İsveç tarafından bilgilendirilmiştir.
• İsveç Halk Sağlığı Kurumu tarafından 15 Ağustos 2024 tarihinde bir basın açıklaması yayınlanmıştır.
• DSÖ Avrupa Bölgesindeki Üye Devletler için 16 Ağustos 2024 tarihinde mpox hakkında ortak bir DSÖ/ECDC bilgilendirme oturumu gerçekleştirilmiş; Üye Devletlere DSÖ Genel Direktörünün mpox hakkındaki Daimi Tavsiyeleri (20 Ağustos 2025 tarihine kadar uzatılmıştır) ve Avrupa Sürveyans Sistemi (TESSy) ve UST kanalları aracılığıyla raporlama yükümlülükleri hatırlatılmıştır.

DSÖ Risk Değerlendirmesi

Coğrafi bölge, epidemiyolojik bağlam, cinsiyet kimliği veya cinsel davranış ne olursa olsun, bireysel düzeydeki risk büyük ölçüde potansiyel maruziyetler ve bağışıklık durumu gibi bireysel faktörlere bağlıdır.

Bu vaka, Afrika bölgesi dışında klad I MPXV'ye bağlı ilk mpox raporunu temsil etmektedir. Endemik bölgelerden/ülkelerden seyahat edenler arasında ya da herhangi bir seyahat bağlantısı olmaksızın toplumsal bulaşma yoluyla ortaya çıkan başka sporadik vakalar beklenebilir. Bu ilk vakadan hastalığın İsveç içinde daha fazla yayılması, alınan uygun halk sağlığı önlemleri nedeniyle İsveçli yetkililer tarafından çok düşük olarak değerlendirilmiştir. Bununla birlikte, bu vakanın seyahat geçmişi hala araştırılmaktadır ve vaka uluslararası seyahat sırasında semptomlar yaşamaktadır (ve bu nedenle bulaşıcı olması muhtemeldir). Bugüne kadar bu vaka, bir yakın temaslının izlendiği münferit bir vaka olarak görülmüştür.

DSÖ Tavsiyesi

21 Ağustos 2024 tarihinde DSÖ, mpox salgınının yükselişi nedeniyle Uluslararası Önemi Haiz Halk Sağlığı Acil Durumunun ilan edilmesinin ardından ve Uluslararası Sağlık Tüzüğü (2005) uyarınca Mpox için Daimi Tavsiyelerin Genel Direktör tarafından Genişletilmesini yayınlamıştır. 

Buna ek olarak DSÖ, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Burundi, Kenya, Ruanda ve Uganda dahil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere mpox salgınının artış gösterdiği Taraf Devletlere geçici tavsiyelerde bulunmuştur. Tüm bunlar DSÖ web sitesinde paylaşılmıştır.

DSÖ, ülkelerin özellikle mpox'un epidemiyolojik sürveyansı ve laboratuvar teşhis kapasitelerinin güçlendirilmesi ile ilgili olarak Ağustos 2023'te yayınlanan DSÖ Genel Direktörünün Daimi Tavsiyelerine uymaya devam etmelerini şiddetle tavsiye etmektedir. Ayrıca, ülkeler hem MPXV kladlarını hem de alt kladlarını tespit etmek için teşhis kabiliyetini sağlamalıdır.

Her bağlama uygun risk iletişimi, toplum katılımı ve infodemik yönetimin (RCCE-IM) sürekli uygulanması, maruz kalma riski olan kişiler için aşılamanın sürdürülmesi veya başlatılması (varsa), optimal vaka yönetimi, enfeksiyon önleme ve kontrol önlemlerine bağlılık, farklı bağlamlarda bulaşma şekillerini daha iyi değerlendirmek için araştırmaların güçlendirilmesi ve hastaların ihtiyaçlarına göre uyarlanmış hızlı teşhis yöntemlerinin ve tedavilerin geliştirilmesi için sürekli destek sağlanmalıdır.

Virüs dolaşımının düşük olduğu yerlerde, sağlık yetkilileri mpox'un insandan insana bulaşmasını ortadan kaldırmak için çaba göstermeli ve salgına müdahale kapasitesinin sürdürülmesini sağlamalıdır. Sağlık tesisleri, sağlık çalışanlarının şüpheli veya doğrulanmış mpox vakalarını hızla tespit etmek ve izole etmek için yüksek dikkat göstermelerini sağlamalıdır.

Klinik veya laboratuvar tarafından doğrulanmış bir mpox tanısı olan herkes, herhangi bir mpox semptomu göstermeyene ve kabuklar düşene ve altında yeni bir cilt tabakası oluşana kadar (genellikle 2 ila 4 hafta süren) bir sağlık tesisinde veya evde izolasyon da dahil olmak üzere yerel bağlama göre sağlık yetkililerinin talimatlarına uymalıdır (DSÖ Maymun çiçeği için klinik yönetim ve enfeksiyon önleme ve kontrolü: geçici hızlı yanıt kılavuzu, 10 Haziran 2022'de belirtildiği gibi).

Acil tıbbi bakım veya insani nedenlerle seyahat gerekmedikçe, mpox'lu kişiler bulaşıcı dönem sona erene kadar uluslararası seyahatler de dahil olmak üzere seyahat etmekten kaçınmalıdır. Teyit edilmiş bir vakanın temaslılarından, olası semptomların ortaya çıkması için maksimum kuluçka ve izleme süresi olan 21 gün boyunca sağlık gözetimi altında olmaları ve zorunlu olmayan seyahatler de dahil olmak üzere hareketlerini sınırlamaları (ve uygunsa cinsel ilişkiden kaçınmaları) istenmektedir.

Risk iletişimi ve toplum katılımı açısından ülkeler aşağıdaki konularda teşvik edilmektedir

• Koruyucu önlemlerin alınmasını teşvik etmek için erkeklerle seks yapan erkekler ve seks işçileri de dahil olmak üzere etkilenen topluluklarla yakın ilişki içinde olmaya devam ediniz.
• Tüm yolculara ve özellikle mpox'un rapor edildiği ülkelere giden veya bu ülkelerden gelen yolculara, giriş noktalarında halk sağlığı tavsiyeleri de dahil olmak üzere bilgi sağlamak; ayrıca etkilenen ülkelerden gelen diaspora nüfusuna da bilgi sağlamak.
• Tüm iletişim ve müdahalelerin damgalamadan uzak bir şekilde, saygılı, kapsayıcı ve olumsuz klişeleri veya ayrımcılığı güçlendirmekten kaçınan mesajlarla yürütülmesini sağlamak.

DSÖ, DSÖ Bağışıklama Stratejik Uzmanlar Danışma Grubu'nun (SAGE) tavsiyelerini dikkate alarak, hastalığa yakalanma riski en yüksek olan kişiler için mpox'a karşı aşılama yapılmasını önermektedir.

Şu anda mpox'a karşı etkinliği değerlendirilmekte olan tecovirimat gibi spesifik antiviral tedaviler için, DSÖ'nün Kayıtlı Olmayan ve Araştırma Amaçlı Müdahalelerin İzlenen Acil Kullanımı (MEURI) protokolü kapsamında ulusal talep yoluyla veya merhametli kullanım için veya üreticiden doğrudan satın alma yoluyla erişim mümkündür.

Taraf Devletlerin, yetkilileri, sağlık ve bakım çalışanlarını ve toplum gruplarını, mpox'un risk oluşturabileceği etkinliklere veya toplantılara seyahat etmeden önce, seyahat sırasında ve sonrasında kendilerini ve başkalarını korumak için yolculara ilgili bilgileri sağlamaya teşvik etmeleri önerilir.

DSÖ seyahat veya ticaret için herhangi bir kısıtlama önermemektedir.

Ayrıntılı Bilgi İçin Aşağıdaki Linklere Bakınız:

• First meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the upsurge of mpox 2024, 19 August 2024. https://www.who.int/news/item/19-08-2024-first-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-upsurge-of-mpox-2024
• Standing recommendations for mpox issued by the Director-General of the World Health Organization (WHO) in accordance with the International Health Regulations (2005) 21 August 2023 (IHR). https://www.who.int/publications/m/item/standing-recommendations-for-mpox-issued-by-the-director-general-of-the-world-health-organization-(who)-in-accordance-with-the-international-health-regulations-(2005)-(ihr)
• Extension of the standing recommendations for mpox issued by the Director-General of the World health organization (WHO) in accordance with the International Health Regulations (2005) (IHR) 21 August 2024.  https://www.who.int/publications/m/item/extension-of-the-standing-recommendations-for-mpox-issued-by-the-DG-of-the-WHO-in-accordance-with-the-IHR-2005-21082024
• Considerations for the control and elimination of mpox in the WHO European Region update 25 April 2023: the need for integrated national operational plans, WHO EURO, 25 April 2023. https://www.who.int/europe/publications/i/item/WHO-EURO-2023-6007-45772-69163
• WHO factsheet on monkeypox, 26 August 2024.  http://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox  
• Surveillance, case investigation and contact tracing for mpox ‎‎(monkeypox)‎: Interim guidance, ‎20 March 2024‎. https://www.who.int/emergencies/situations/monkeypox-oubreak-2022
• Strategic framework for enhancing prevention and control of mpox (2024-2027): https://www.who.int/publications/i/item/9789240092907
• Diagnostic testing for the monkeypox virus (MPXV): Interim guidance, 10 May 2024: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-MPX-Laboratory-2024.1
• Clinical management and infection prevention and control for monkeypox: Interim rapid response guidance, 10 June 2022: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-MPX-Clinical-and-IPC-2022.1
• Risk assessment for the EU/EEA of the mpox epidemic caused by monkeypox virus clade I in affected African countries, ECDC, 16 August 2024.  https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/risk-assessment-mpox-epidemic-monkeypox-virus-clade-i-africa
• News release by the Swedish Public Health Agency on the confirmed mpox clade 1 case, 15 August 2024.  https://www.folkhalsomyndigheten.se/nyheter-och-press/nyhetsarkiv/2024/augusti/ett-fall-av-mpox-klad-i-rapporterat-i-sverige/
• Meeting of the Strategic Advisory Group of Experts on Immunization, March 2024: conclusions and recommendations: https://iris.who.int/handle/10665/376936
• WHO Vaccine position paper on smallpox and mpox (orthopoxvirus) vaccines. 23 August 2024. https://www.who.int/publications/i/item/10665-378522

Kaynak: Mpox - Sweden (who.int)