25 Ekim 2024

Durumun Özeti

24 Ekim 2024 tarihi itibariyle Ruanda'da 15'i ölüm vakası (vaka ölüm oranı (CFR) %23,4) olmak üzere toplam 64 Marburg virüsü hastalığı vakası bildirilmiştir. Mevcut verilerle teyit edilen ilk 62 vakanın %70'i erkek ve %48'i 30 ila 39 yaşları arasındadır. Doğrulanmış en yüksek vaka sayısı, salgının ilk iki epidemiyolojik haftasında bildirilmiştir. 39’uncu epidemiyolojik haftada (23-29 Eylül 2024) 26 vaka ve 40’ıncı haftada (30 Eylül-6 Ekim) 23 vaka bildirilmiştir. Bunu 41’inci ve 42’nci haftalarda sırasıyla 12 ve bir vaka bildirilerek keskin bir düşüş izlemiştir. Temaslı takibi devam etmekte olup 20 Ekim 2024 itibariyle 1.146 temaslı takip altındadır. Salgın soruşturmasından elde edilen mevcut güncellemelere göre, indeks vaka, bir mağarada yarasalara maruz kalma öyküsü olan 20 ila 30 yaşları arasında bir erkektir.

Durumun tanımı

Bu olayla ilgili son Hastalık Salgını Haberinin 18 Ekim 2024 tarihinde yayınlanmasından bu yana, 23 ve 24 Ekim tarihlerinde Ruanda'da laboratuvar tarafından doğrulanmış iki yeni Marburg virüsü hastalığı (MVD) vakası bildirilmiştir. Yeni vakalar arasında salgının başlangıcından bu yana MVD vakalarını tedavi eden bir sağlık çalışanı ve indeks vakanın maruz kaldığı yerle bağlantılı bir vaka bulunmaktadır. Her iki vaka da şu anda izole edilmiş olup tedavi görmektedir. 24 Ekim 2024 itibariyle, 15 ölüm vakası (CFR: %23,4) dahil olmak üzere toplam 64 doğrulanmış vaka bildirilmiştir. Yakın zamanda teyit edilen vakalar hariç olmak üzere, başlangıçta teyit edilen 62 vakanın %70'i erkeklerde ve %48'i 30 ila 39 yaş arasındaki yetişkinlerde görülmüştür. Kigali'deki iki sağlık tesisindeki sağlık çalışanları teyit edilen vakaların %82'sinden fazlasını oluşturmaktadır. Vakaların çoğu Kigali şehrindeki üç bölgeden bildirilmiştir.

Doğrulanmış en yüksek vaka sayısı, salgının ilk iki epidemiyolojik haftasında bildirilmiştir. 39’uncu epidemiyolojik haftada (23-29 Eylül 2024) 26 vaka ve 40’ıncı haftada (30 Eylül-6 Ekim) 23 vaka bildirilmiştir. Bunu 41’inci (7-13 Ekim) ve 42’nci (14-20 Ekim) epidemiyolojik haftalarda sırasıyla 12 ve bir vakanın bildirilmesiyle keskin bir düşüş izlemiştir.

Ruanda Hükümeti tarafından 27 Eylül'de salgının ilan edilmesinden bu yana ve 23 Ekim itibariyle, 46 doğrulanmış vaka iyileşmiştir ve üç vaka belirlenen Marburg tedavi merkezinde bakım altındadır. Salgının başlangıcından bu yana bildirilen 62 doğrulanmış vaka, üç koldan oluşan bir ana kümenin parçası olmuştur. 24 Ekim 2024 itibariyle Marburg virüsü için toplam 5.074 test yapılmış olup Ruanda Biyomedikal Merkezi'nde günde yaklaşık 100-300 numune test edilmektedir.  

Temaslı takibi devam etmekte olup 20 Ekim 2024 itibariyle 1.146 temaslı takip altındadır.

DSÖ Ruanda Hükümetini desteklemeye devam etmektedir. Salgının sona erdiği ilan edilene kadar gelişmiş sürveyans, temaslı takibi ve enfeksiyon önleme ve kontrol önlemleri sürdürülmelidir.

Salgın soruşturmasından elde edilen mevcut güncellemelere dayanarak, indeks vaka, bir mağarada yarasalara maruz kalma öyküsü olan 20 ila 30 yaşlarında bir erkektir. Ön filogenetik analizler, 2014 yılında Doğu Afrika'daki MVD salgınında gözlenen Orthomarburgvirus marburgense (Marburg virüsü, MARV) viral sekansı ile yakın bir evrimsel ilişki olduğunu göstermektedir.1

Şekil 1. Ruanda'da 24 Ekim 2024 tarihi itibariyle raporlama haftasına göre MVD vakaları (n=64)

* Epidemiyolojik 43’üncü hafta, 27 Ekim 2024 tarihinde sona ereceği için tamamlanmamıştır.

Epidemiyoloji

MVD, hemorajik ateşe neden olabilen ve klinik olarak Ebola virüs hastalığına benzeyen oldukça virülan bir hastalıktır. Marburg ve Ebola virüslerinin her ikisi de Filoviridae ailesinin (filovirüs) üyeleridir. İnsanlar, Marburg virüsünü taşıyabilen ve genellikle madenlerde veya mağaralarda bulunan bir tür meyve yarasası olan Rousettus yarasalarıyla yakın temasa girdiklerinde Marburg virüsü ile enfekte olurlar. Marburg virüsü daha sonra enfekte kişilerin kanları, salgıları, organları veya diğer vücut sıvıları ile doğrudan temas (kesik deri veya mukoza zarları yoluyla) ve bu sıvılarla kirlenmiş yüzeyler ve malzemelerle (örneğin yatak takımları, giysiler) insanlar arasında yayılır. Sağlık çalışanları daha önce şüpheli veya doğrulanmış MVD'li hastaları tedavi ederken enfekte olmuştur. Ölen kişinin cesediyle doğrudan temas içeren cenaze törenleri de Marburg virüsünün bulaşmasına katkıda bulunabilir.

Kuluçka süresi iki ila 21 gün arasında değişir. Marburg virüsünün neden olduğu hastalık yüksek ateş, şiddetli baş ağrısı ve şiddetli halsizlik ile aniden başlar. Şiddetli sulu ishal, karın ağrısı ve kramp, bulantı ve kusma üçüncü günde başlayabilir. Tüm vakalarda hemorajik belirtiler görülmese de, semptomların başlangıcından itibaren beş ila yedi gün arasında ciddi hemorajik belirtiler ortaya çıkabilir ve ölümcül vakalarda genellikle birden fazla bölgeden olmak üzere bir tür kanama görülür. Ölümcül vakalarda, ölüm çoğunlukla semptomların başlamasından sonraki sekiz ila dokuz gün arasında meydana gelir ve genellikle öncesinde ciddi kan kaybı ve şok görülür. Şu anda MVD için onaylanmış bir tedavi veya aşı bulunmamaktadır. Bazı aday aşılar ve terapötikler şu anda araştırma aşamasındadır.

Daha önce dünya çapında on yedi MVD salgını rapor edilmiştir. En son salgınlar Şubat ve Haziran 2023 tarihleri arasında Ekvator Ginesi ve Tanzanya’da bildirilmiştir. Afrika Bölgesi'nde daha önce MVD salgınları bildiren diğer ülkeler arasında Angola, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gana, Gine, Kenya, Güney Afrika ve Uganda bulunmaktadır.

Halk sağlığı yanıtı

• Ruanda Hükümeti, DSÖ ve ortaklarının desteğiyle yanıtı koordine etmektedir.
• Olay yönetimi, epidemiyoloji, sağlık operasyonları, vaka yönetimi, enfeksiyon önleme ve kontrol, sağlık lojistiği, terapötikler ve aşı araştırmaları ve ortak koordinasyonu işlevlerinde ülke içi yanıtı desteklemek için DSÖ'den bir destek ekibi görevlendirilmiştir.
• DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus 19-20 Ekim tarihlerinde Kigali'yi ziyaret ederek ulusal yetkililer ve ulusal yanıtta yer alan DSÖ personeli ile bir araya gelmiştir.
• DSÖ, laboratuvar test performansının değerlendirilmesinde Ruanda'yı desteklemek için viral hemorajik ateş işbirliği merkezleri ve diğer referans laboratuvarları ve ortaklarıyla sürekli temas halindedir.
• DSÖ, ulusal bir programın oluşturulması için teknik rehberlik ve protokolleri paylaşarak ve Ruanda Sağlık Bakanlığı'nın (MOH) uygulama çabalarını destekleyerek, iyileşmiş hastalar için bir program oluşturulmasında Hükümeti desteklemektedir.
• DSÖ, Ruanda Hükümeti ve ortakları, şu anda hastaların kayıt altına alındığı Marburg terapötikleri klinik çalışmalarını başlatmıştır.
• DSÖ ve ortakları, DSÖ IPC kılavuzundan uyarlanan MVD için ulusal Enfeksiyon Önleme ve Kontrol (IPC) operasyonel kılavuzunun geliştirilmesi ve sonuçlandırılmasında Sağlık Bakanlığı'nı desteklemiştir. Bu operasyonel kılavuz, IPC standart çalışma prosedürleri ile birlikte tüm sağlık tesislerine hızla yaygınlaştırılmaktadır.
• DSÖ, izolasyon alanlarında IPC önlemlerinin geliştirilmesinde Sağlık Bakanlığı'nı desteklemiştir.
• DSÖ, Ruanda'daki ve risk altındaki ülkelerdeki halk sağlığı yetkililerine kanıta dayalı ve risk temelli sağlık önlemlerinin uygulanması; giriş noktalarında ve sınırlarda tespit, raporlama ve yönetim kapasitelerinin güçlendirilmesi ve seyahat tavsiyeleri konusunda teknik tavsiyelerde bulunmuştur.
• DSÖ, Ruanda'daki mevcut MVD salgını için geçerli olan ancak bununla sınırlı olmayan filovirüs hastalığı salgınları için sınır sağlığı ve giriş noktalarına ilişkin hususlar hakkında geçici bir kılavuz yayınlamıştır.
• DSÖ ayrıca, devam eden MVD salgını bağlamında Ruanda ile herhangi bir seyahat kısıtlamasına ve ticaret kısıtlamasına karşı tavsiyede bulunan bir bildiri yayınlamıştır.
• DSÖ, çevre ülkelerdeki sağlık tesislerinin, giriş noktalarının ve sınır topluluklarının hazır olup olmadığını değerlendirmek ve özellikle Ruanda sınırındaki alanlar için risk haritalaması yapmak için çevre ülkelere destek sağlamaktadır.
• DSÖ, MVD tedavi merkezini bulaşıcı hastalıklar, yoğun bakım ve hemşirelik alanlarında klinik uzmanların yanı sıra sağlık lojistiği ve WASH alanlarında doğrudan destekle desteklemektedir.

DSÖ risk değerlendirmesi

Marburg virüs hastalığı (MVD), Ebola virüs hastalığına neden olan aynı virüs ailesinden (Filoviridae) kaynaklanmaktadır. MVD, yüksek CFR (%24-88) ile ilişkili salgın eğilimli bir hastalıktır. Hastalığın erken döneminde MVD'yi sıtma, tifo, şigelloz, menenjit ve diğer viral hemorajik ateşler gibi diğer bulaşıcı hastalıklardan ayırt etmek zordur. Epidemiyolojik özellikler viral hemorajik ateşler arasında ayrım yapılmasına yardımcı olabilir (yarasalara, mağaralara veya madenciliğe maruz kalma öyküsü dahil) ve tanıyı doğrulamak için laboratuvar testleri önemlidir.

Bildirilen 64 doğrulanmış vaka ile bu, bugüne kadar bildirilen en büyük üçüncü MVD salgınıdır ve doğrulanmış vakaların %82'si sağlık çalışanları arasında bildirilmiştir. Bu hastalığın sağlık hizmeti ile ilişkili enfeksiyonları (hastane enfeksiyonları olarak da bilinir) erken kontrol edilmezse daha fazla yayılmaya yol açabilir. Sağlık kuruluşlarına giren tüm kişilerin taranması ve yatan hastaların gözetimi, hızlı tespit, izolasyon ve bildirim açısından önemlidir. Bu, temaslıların belirlenmesi, listelenmesi ve tüm temaslıların günlük takibinin önemine ek bir uygulamadır. 

Sağlık tesislerindeki kayıtların incelenmesi, epidemiyolojik verilerin gözden geçirilmesi, seroloji ve genomik sekanslamanın yanı sıra çevresel ve hayvan testlerini içeren salgın araştırmasına dayanarak, salgının kaynağının meyve yarasalarının yaşadığı bir mağaradaki maruziyetle bağlantılı zoonotik kökenli olduğu bildirilmiştir. Bununla birlikte, vakaların semptom başlangıç tarihleri DSÖ tarafından hala bilinmemektedir.

30 Eylül'de DSÖ bu salgının riskini ulusal düzeyde çok yüksek, bölgesel düzeyde yüksek ve küresel düzeyde düşük olarak değerlendirmiştir. Bununla birlikte, salgının gelişimine ve devam eden soruşturmalara dayanarak, bu risk değerlendirmesi revize edilebilir. MVD kolay bulaşabilen bir hastalık değildir (yani çoğu durumda semptomlar gösteren bir hastanın vücut sıvılarıyla veya bu sıvılarla kontamine olmuş yüzeylerle temas gerektirir). Buna ek olarak, tesislerde ve topluluklarda aktif sürveyans, şüpheli vakaların test edilmesi, vakaların izolasyonu ve tedavisi ve temaslı takibi dahil olmak üzere devam eden halk sağlığı önlemleri mevcuttur.

DSÖ tavsiyesi

MVD salgını kontrolü, hızlı izolasyon ve vaka yönetimi; aktif vaka araştırması, vaka incelemesi ve temaslı takibi dahil olmak üzere sürveyans; bir laboratuvar hizmeti; hızlı, güvenli ve insan onuruna yakışır defin dahil olmak üzere enfeksiyon önleme ve kontrolü ve sosyal seferberlik dahil olmak üzere bir dizi yanıtın kullanılmasına dayanır - toplum katılımı MVD salgınlarını başarılı bir şekilde kontrol etmenin anahtarıdır. Marburg virüsü enfeksiyonu için risk faktörleri ve bireylerin alabileceği koruyucu önlemler konusunda farkındalık yaratmak, insan bulaşmasını azaltmanın etkili bir yoludur. DSÖ, sağlık tesislerinde ve toplumlarda MVD bulaşmasını azaltmanın etkili bir yolu olarak aşağıdaki risk azaltma önlemlerini önermektedir:

• İnsan enfeksiyonlarını ve ölümlerini azaltmak için, Marburg virüsü enfeksiyonu için özellikle insandan insana bulaşma risk faktörleri ve bireylerin virüse maruz kalmayı en aza indirmek için alabilecekleri koruyucu önlemler hakkında toplum bilincini artırmak çok önemlidir.  Bu önlemler arasında, toplumda bulaşma riskini azaltmak ve iyileşme şanslarını artırmak için semptomları olan herkesin derhal bir sağlık kuruluşuna veya belirlenmiş bir tedavi merkezine başvurmasının teşvik edilmesi de yer almaktadır.
• Meyve yarasası kolonilerinin yaşadığı madenlere veya mağaralara uzun süre maruz kalmaktan kaynaklanan yarasadan insana bulaşma riskinin azaltılması. Meyve yarasası kolonilerinin yaşadığı madenleri veya mağaraları ziyaret eden veya buralarda çalışan kişiler eldiven ve diğer uygun koruyucu giysileri (maskeler dahil) kullanmalıdır.
• MVD vaka tanımının geniş çapta yaygınlaştırılması da dahil olmak üzere sürveyans faaliyetleri, temaslı takibi ve aktif vaka bulma da dahil olmak üzere etkilenen tüm bölgelerde güçlendirilmelidir.
• DSÖ'nün Ebola ve Marburg hastalığı için enfeksiyon önleme ve kontrol kılavuzu uyarınca, tüm sağlık tesislerinde kritik enfeksiyon önleme ve kontrol tedbirleri uygulanmalı ve/veya güçlendirilmelidir.   Doğrulanmış veya şüpheli MVD hastalarıyla ilgilenen sağlık çalışanları, ek olarak Bulaşmaya- dayalı önlemleri de uygulamalıdır: Hastanın kanı ve diğer vücut sıvıları ile kontamine yüzeyler ve nesnelerle temastan kaçınmak için uygun KKD kullanımı ve DSÖ 5 dakikaya göre el hijyeni dahil olmak üzere standart önlemler. Sağlık tesislerinde üretilen atıklar güvenli bir şekilde ayrılmalı, güvenli bir şekilde toplanmalı, taşınmalı, depolanmalı, arıtılmalı ve son olarak bertaraf edilmelidir. Güvenli atık bertarafı için ulusal kılavuzları, kuralları ve yönetmelikleri takip edin veya DSÖ'nün güvenli atık yönetimine ilişkin kılavuzlarını izleyin
• Hasta bakım faaliyetleri, sağlık hizmetlerinde temel çevre sağlığı standartlarında belirtildiği gibi sağlık bakımıyla ilişkili enfeksiyonların (HAI'ler) önlenmesi ve kontrolüyle ilgili uygulamaları kolaylaştıran temiz ve hijyenik bir ortamda gerçekleştirilmelidir. Sağlık tesislerinde güvenli su, yeterli sanitasyon ve hijyen altyapısı ve hizmetleri sağlanmalıdır. Öneriler ve iyileştirmelerle ilgili ayrıntılar için WASH FIT uygulama Paketini takip ediniz.
• Topluluklarda vefat eden bireylerin yönetimine ilişkin kapsamlı bir strateji uygulanmalıdır. Toplulukların güçlü katılımıyla güvenli ve insan onuruna yakışır defin işlemleri gerçekleştirilmelidir.
• Daha sonra yanıtı yönlendirmek için kullanılabilecek sosyo-davranışsal verileri toplamak için hızlı niteliksel değerlendirmeler uygulanmalıdır.
• Telefonla yapılan Bilgi, Tutum ve Uygulamalar (KAP) anketinin ve diğer anketlerin sonuçları müdahale stratejisine ve müdahalelere entegre edilmelidir.
• Şüpheli tüm vakaların zamanında laboratuvar testine tabi tutulması ve güvenilir bir numune taşıma sistemi ile desteklenmesi gerekmektedir.
• Giriş noktalarında ve MVD vakalarını bildiren bölgeleri sınırlayan topluluklarda ve gemilerde sınır sağlığı hazırlığı ve yanıt kapasiteleri güçlendirilmeli ve filovirüs hastalığı salgınları için sınır sağlığı ve giriş noktalarına ilişkin hususlar hakkında DSÖ'nün geçici kılavuzuna uygun olarak yolculara halk sağlığı tavsiyeleri sağlanmalıdır.
• DSÖ, tüm ülkeleri Marburg virüsü için pozitif çıkan ilk numuneleri ve negatif numunelerin bir alt kümesini laboratuvarlar arası karşılaştırma için bir DSÖ İşbirliği Merkezine veya bölgesel bir referans laboratuvarına göndermeye teşvik etmektedir.
• DSÖ, şüpheli ve doğrulanmış Marburg virüsü hastalığı vakalarından elde edilen klinik verilerin, klinik seyrin sınırlı anlayışını ve kötü sonuçların doğrudan nedenlerini ve risk faktörlerini geliştirmek için sistematik olarak toplanmasını önermektedir. Bu, viral hemorajik ateşler için DSÖ Küresel Klinik Platformu'na anonimleştirilmiş verilerle katkıda bulunarak yapılabilir.
• DSÖ, MVD'li tüm hastaların, tek yönlü hasta ve personel akışı ve WASH hizmetleri gibi biyogüvenlik önlemleri ile optimum hasta bakımı ve hasta merkezli deneyim için tasarlanmış bir tedavi merkezinde kritik bakım ve ruh sağlığı hizmetleri de dahil olmak üzere optimize edilmiş destekleyici bakım dahil olmak üzere bütünsel bakım almasını tavsiye etmektedir.

DSÖ, mevcut risk değerlendirmesine dayanarak, Ruanda’ya yönelik herhangi bir seyahat kısıtlamasına ve herhangi bir ticaret kısıtlamasına gidilmemesi yönünde bir tavsiyede bulunmaktadır. Daha fazla bilgi için lütfen Ruanda'daki Marburg virüsü hastalığı salgınıyla ilgili olarak DSÖ’nün uluslararası trafik tavsiyesine bakınız.

Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

• The Ministry of Health | Rwanda: Press Briefing on Marburg Virus Outbreak in Rwanda 20.10.2024. Available at: https://www.youtube.com/live/6YvzD8lDrdc
• Marburg virus disease outbreak – Rwanda 2024. Available at: https://www.who.int/emergencies/situations/mvd-rwanda-2024
• Official X account of the Ministry of Health, Government of Rwanda. Available at https://x.com/RwandaHealth
• Rwanda Ministry of Health Press release on Marburg Virus Diseases, 27 September 2024. Available at https://x.com/RwandaHealth/status/1839656238105104424
• Rwanda Ministry of Health update as of 10 October 2024. https://x.com/rwandahealth/status/1844442261884633335?s=46&t=Zs9r4qLV11Kik8uH352r0A
• WHO press release on announcement by Rwanda, 28 September 2024. Available at: https://www.afro.who.int/countries/rwanda/news/rwanda-reports-first-ever-marburg-virus-disease-outbreak-26-cases-confirmed
• Marburg virus disease global strategic preparedness and response plan for Rwanda. Available at: https://www.who.int/publications/m/item/marburg-virus-disease-global-strategic-preparedness-and-response-plan-for-rwanda
• WHO appeal: Marburg virus disease outbreak Rwanda 2024. Available at: https://www.who.int/publications/m/item/who-appeal--marburg-virus-disease-outbreak-rwanda-2024
•  WHO factsheet – Marburg virus disease. Available at: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/marburg-virus-disease
• WHO questions and answers – Marburg virus disease. Available at: https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/marburg-virus-disease  
• Weekly operational update on response to Marburg virus disease in Rwanda. Available at: https://www.afro.who.int/countries/rwanda/publication/weekly-operational-update-response-marburg-virus-disease-rwanda
• WHO advises against any travel and trade restrictions with Rwanda in the context of the ongoing Marburg virus disease (MVD) outbreak. Available at: https://www.who.int/news-room/articles-detail/who-advises-against-any-travel-and-trade-restrictions-with-rwanda-in-the-context-of-the-ongoing-marburg-virus-disease-(mvd)-outbreak
• Considerations for border health and points of entry for filovirus disease outbreaks. Available at: https://www.who.int/publications/m/item/considerations-for-border-health-and-points-of-entry-for-filovirus-disease-outbreaks
• Syndromic entry and exit screening for epidemic-prone diseases of travellers at ground crossings. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/9789240090309
• Infection prevention and control guidelines for Ebola and Marburg disease, August 2023. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-WPE-CRS-HCR-2023.1
• Standard precautions for the prevention and control of infections: aide-memoire. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-UHL-IHS-IPC-2022.1
• Transmission-based precautions for the prevention and control of infections: aide-memoire. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-UHL-IHS-IPC-2022.2
• Steps to putting on PPE for Ebola/Marburg coverall. Available at: https://www.who.int/multi-media/details/steps-to-put-on-ppe-for-ebola-marburg-disease-coverall
• Steps to removing PPE for Ebola/Marburg disease coverall. Available at https://www.who.int/multi-media/details/steps-to-remove-ppe-for-ebola-marburg-disease-coverall
• Steps to putting on PPE for Ebola/Marburg gown and headcover. Available at: https://www.who.int/multi-media/details/steps-to-put-on-ppe-for-ebola-marburg-disease-gown-and-headcover
• Steps to removing PPE for Ebola/Marburg gown and headcover. Available at: https://www.who.int/multi-media/details/steps-to-remove-ppe-for-ebola-marburg-disease-gown-and-headcover
• Essential environmental health standards in healthcare facilities- https://www.who.int/publications/i/item/9789241547239#  
• WASH FIT implementation for WASH improvements in healthcare facilities. Available at: https://openwho.org/courses/wash-fit     
•  WASH FIT Fact Sheets. Available at: https://www.washinhcf.org/wash-fit-fact-sheets/

• World Health Organization (March 2009). Hand hygiene technical reference manual: to be used by health-care workers, trainers and observers of hand hygiene practices. Available at https://www.who.int/publications/i/item/9789241598606
• Ebola and Marburg diseases screening and treatment center design training. Available at: https://openwho.org/courses/ebola-marburg-screen-treat-facilities
• World Health Organization (2 June 2023). Disease Outbreak News; Marburg virus disease in the United Republic of Tanzania. Available at https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2023-DON471
• Markotter W, Coertse J, DeVries M, et al.  Bat-borne viruses in Africa: a critical review. J of Zoology. 2020;311:77-98. doi:10.1111/jzo.12769. https://zslpublications.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jzo.12769(link is external)
• Korine C Rousettus aegyptiacus. The IUCN Red List of Threatened Species 2016: e.T29730A22043105. https://www.iucnredlist.org/species/29730/22043105
• Cross RW, Longini IM, Becker S, Bok K, Boucher D, Carroll MW, et al. (2022) An introduction to the Marburg virus vaccine consortium, MARVAC. PLoS Pathog 18(10): e1010805. https://doi.org/10.1371/journal.ppat.1010805
• A WHO-Strategic Research Agenda for Filovirus Research and Monitoring (WHO-AFIRM). https://www.who.int/publications/m/item/a-who-strategic-research-agenda-for-filovirus-research-and-monitoring-----(who-afirm)
• Building research readiness for a future filovirus outbreak, Workshop February 20 - 22, 2024, Uganda https://www.who.int/news-room/events/detail/2024/02/20/default-calendar/building-research-readiness-for-a-future-filovirus-outbreak-workshop-february-20-22-2024-uganda
• WHO Technical Advisory Group – candidate vaccine prioritization.  Summary of the evaluations and recommendations on the four Marburg vaccines.  https://www.who.int/publications/m/item/who-technical-advisory-group---candidate-vaccine-prioritization.--summary-of-the-evaluations-and-recommendations-on-the-four-marburg-vaccines
• Marburg virus vaccine landscape  https://www.who.int/publications/m/item/marburg-virus-vaccine-landscape
• Marburg virus therapeutics landscape.  Available at: https://www.who.int/publications/m/item/marburg-virus-therapeutics-landscape
• WASH FIT portal. Available at:  https://www.washinhcf.org/wash-fit/
• Overview of technologies for the treatment of infectious and sharp waste from health care facilities.  Available at: https://www.who.int/publications/i/item/9789241516228
• Safe management of waste from healthcare facilities : Available at: 9789241548564_eng.pdf;sequence=1

^[1] Biedenkopf, N., Bukreyev, A., Chandran, K., Di Paola, N., Formenty, P. B. H., Griffiths, A., Hume, A. J., Mühlberger, E., Netesov, S. V., Palacios, G., Pawęska, J. T., Smither, S., Takada, A., Wahl, V., & Kuhn, J. H. (2024). ICTV Virus Taxonomy Profile: Filoviridae 2024, Journal of General Virology 105, 001955