13 Mart 2025

Özet Olarak durum

Bu, Suudi Arabistan’dan (KSA) Dünya Sağlık Örgütü'ne (DSÖ) bildirilen Orta Doğu solunum yolu sendromu koronavirüs (MERS-CoV) enfeksiyonlarına ilişkin iki yıllık güncellemedir. 6 Eylül 2024'ten 28 Şubat 2025'e kadar, ikisi ölüm olmak üzere laboratuvar tarafından doğrulanmış dört MERS-CoV enfeksiyonu vakası Suudi Arabistan Sağlık Bakanlığı tarafından DSÖ'ye bildirilmiştir. Dört vakadan biri, bir sağlık tesisinde virüse maruz kalan ikincil bir vakaydı (nozokomiyal bulaşma). Dört vakanın yakın temaslıları Sağlık Bakanlığı tarafından takip edilmiştir. Başka ikincil vaka tespit edilmemiştir. Bu dört vakanın bildirilmesi, hem küresel hem de bölgesel düzeyde orta düzeyde kalan genel risk değerlendirmesini değiştirmemektedir. Bu vakaların bildirilmesi, virüsün tek hörgüçlü develerde dolaşımda olduğu ülkelerde, özellikle de Orta Doğu'da tehdit oluşturmaya devam ettiğini göstermektedir.

Durumun Tanımı

6 Eylül 2024 ve 28 Şubat 2025 tarihleri arasında Suudi Arabistan Sağlık Bakanlığı (SB), ikisi ölüm olmak üzere dört Orta Doğu solunum yolu sendromu koronavirüs (MERS-CoV) enfeksiyonu vakası bildirmiş olup son vaka 4 Şubat 2025 tarihinde rapor edilmiştir. Vakalar Suudi Arabistan'ın Hail (2), Riyad (1) ve Doğu (1) Vilayetlerinden bildirilmiştir (Şekil 1). Vakaların laboratuvar doğrulaması 8 Kasım 2024 ile 4 Şubat 2025 tarihleri arasında gerçek zamanlı polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) ile gerçekleştirilmiştir.

Tüm vakalar 27 ila 78 yaşları arasında erkeklerden oluşmuş ve hepsinde eşlik eden hastalıklar görülmüştür. Hiçbiri sağlık çalışanı olmadığı ve yapılan incelemelerde yalnızca birinin tek hörgüçlü develerle (MERS-CoV'un konakçıları) ve bunların çiğ ürünleriyle (süt) dolaylı teması olduğu tespit edilmiştir.

Aynı hastanede Kasım 2024'te semptomları başlayan iki vaka tespit edilmiştir. İlk vaka 11 Kasım'da RT-PCR testi ile doğrulanmış ve yakın temaslıların takibi, aynı hastane odasını paylaşan ve daha sonra semptomlar gelişen ikinci bir vakayı ortaya çıkarmıştır. Her iki hastanın da semptomların başlamasından önceki 14 gün içinde çiğ deve sütü tüketimi de dahil olmak üzere tek hörgüçlü develerle doğrudan veya dolaylı teması olmamıştır.

2012'de Suudi Arabistan'da MERS-CoV'un ilk kez rapor edilmesinden bu yana, DSÖ'nün altı bölgesinde yer alan 27 ülkeden DSÖ'ye laboratuvar tarafından doğrulanmış toplam 2.618 MERS-CoV enfeksiyonu vakası ve buna bağlı 945 ölüm (CFR %36) rapor edilmiştir. Yeni bildirilen bu vakalar da dahil olmak üzere vakaların çoğunluğu (2209; %84) Suudi Arabistan'dan bildirilmiştir. 2019'dan bu yana Orta Doğu dışındaki ülkelerden MERS-CoV enfeksiyonu bildirilmemiştir.

Şekil 1. Suudi Arabistan’da MERS-CoV enfeksiyonlarının 6 Eylül 2024 ile 28 Şubat 2025 tarihleri arasında şehir ve bölgelere göre coğrafi dağılımı (n=4).

Şekil 2: 2012-2025 yılları arasında Suudi Arabistan'da bildirilen MERS-CoV enfeksiyonlarının (n=2209) ve ölümlerin (n=864) epidemik eğrisi*

Hastalığın Epidemiyolojisi

Orta Doğu solunum sendromu (MERS), MERS-CoV'un neden olduğu viral bir solunum yolu enfeksiyonudur. MERS'li hastaların yaklaşık %36'sı ölmüştür, ancak bu gerçek ölüm oranının abartılı bir tahmini olabilir, çünkü hafif MERS-CoV vakaları mevcut sürveyans sistemleri tarafından gözden kaçırılabilir ve vaka ölüm oranı (CFR) yalnızca laboratuvar tarafından doğrulanmış vakalara göre hesaplanır.

İnsanlar MERS-CoV ile virüsün doğal konağı ve zoonotik kaynağı olan tek hörgüçlü develerle doğrudan veya dolaylı temas sonucu enfekte olmaktadır. MERS-CoV'un insanlar arasında bulaşabildiği kanıtlanmıştır. Şimdiye kadar, insandan insana sürekli olmayan bulaşma yakın temaslılar arasında ve sağlık hizmetleri ortamlarında meydana gelmiştir. Sağlık hizmetleri ortamları dışında bugüne kadar insandan insana bulaşma sınırlı olmuştur.

MERS hastalığı, hiçbir belirti göstermemeyenden (asemptomatik) veya hafif solunum semptomlarından, şiddetli akut solunum hastalığı ve ölüme kadar değişmektedir. MERS hastalığının tipik belirtileri ateş, öksürük ve nefes darlığıdır. Pnömoni yaygın bir bulgudur, ancak her zaman mevcut değildir. İshal de dahil olmak üzere gastrointestinal semptomlar da bildirilmiştir. Şiddetli hastalık, mekanik ventilasyon ve yoğun bakım ünitesinde destek gerektiren solunum yetmezliğine neden olabilir. Virüsün yaşlılarda, bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde ve böbrek hastalığı, kanser, kronik akciğer hastalığı ve diyabet gibi komorbiditeleri veya kronik hastalıkları olanlarda daha ciddi hastalığa neden olduğu görülmektedir.

DSÖ'ye bildirilen MERS-CoV vakalarının sayısı, devam eden COVID-19 pandemisinin başlangıcından bu yana önemli ölçüde azalmıştır. Başlangıçta bu, muhtemelen COVID-19'a yönelik epidemiyolojik sürveyans faaliyetlerine öncelik verilmesinin bir sonucu olmuştur. Her iki hastalığın benzer klinik tablosu, MERS-CoV vakalarının test edilmesinde ve tespitinde azalmaya neden olabilir. O tarihten bu yana Suudi Arabistan Sağlık Bakanlığı, influenza, Respiratory Syncytial Virüsü (RSV) ve SARS-CoV-2 (COVID-19'dan sorumludur) için negatif test sonuçlarının ardından 2023'ün ikinci çeyreğinden itibaren MERS-CoV'u sentinel sürveyans test algoritmalarına dahil ederek MERS-CoV'un daha iyi tespiti için test kapasitelerini iyileştirmeye çalışmaktadır. Ayrıca SARS-CoV-2 bulaşmasını azaltmak için alınan önlemler (ör. maske takma, el hijyeni, fiziksel mesafe, kapalı alanların havalandırmasının iyileştirilmesi, solunum görgü kuralları, evde kalma talimatları, hareket kabiliyetinin azaltılması) fırsatları da muhtemelen azaltmıştır. MERS-CoV'un insandan insana iletilmesi için. SARS-CoV-2 enfeksiyonu veya aşısından kaynaklanan potansiyel çapraz koruma ve MERS-CoV enfeksiyonunda veya hastalık şiddetinde herhangi bir azalma veya bunun tersi varsayılmıştır ancak daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.

MERS-CoV'ye özgü çeşitli aşılar ve tedaviler geliştirme aşamasında olmasına rağmen şu anda herhangi bir aşı veya spesifik tedavi mevcut değildir. Tedavi destekleyicidir ve hastanın klinik durumuna ve semptomlarına dayanır.

Halk Sağlığı Yanıtı

Sağlık ortamıyla bağlantılı iki vaka dışında, Sağlık Bakanlığı başka bir ikincil enfeksiyon tespit etmemiştir. Solunum yolu semptomları gösteren hastaların erken tespitini sağlamak için ilgili hastanede solunum yolu hastalıkları için triyaj uygulanmıştır. Buna ek olarak, vakaların erken tespit edilmesini sağlamak amacıyla tüm sağlık ve bakım çalışanlarına vaka tanımı konusunda kapsamlı bir tazeleme eğitimi verilmeye başlanmıştır.

DSÖ risk değerlendirmesi

Bu dört yeni vakanın bildirilmesi genel risk değerlendirmesini değiştirmemektedir. DSÖ, Orta Doğu'dan ve/veya MERS-CoV'un tek hörgüçlü develerde dolaştığı diğer ülkelerden ilave MERS-CoV enfeksiyonu vakalarının bildirilmesini ve tek hörgüçlü develerle veya ürünleriyle (çiğ deve sütü tüketimi) temas yoluyla veya bir sağlık hizmeti ortamında virüse maruz kalan kişiler tarafından vakaların diğer ülkelere ihraç edilmeye devam etmesini beklemektedir. DSÖ epidemiyolojik durumu izlemeye devam etmekte ve mevcut en son bilgilere dayanarak risk değerlendirmesi yapmaktadır.

DSÖ Tavsiyesi

Mevcut durum ve mevcut bilgilere dayanarak, WHO, MERS-CoV dahil olmak üzere akut solunum yolu enfeksiyonları için tüm Üye Devletler tarafından güçlü gözetimin test algoritmasına dahil edilmesinin önemini yeniden vurgulamaktadır ve olağandışı kalıpları dikkatlice incelemek gerekmektedir.

MERS-CoV'nin sağlık bakım ortamlarında insandan insana bulaşması, MERS-CoV enfeksiyonunun belirti ve semptomlarının tanınmasında gecikmeler, şüpheli vakaların izolasyonunda gecikmeler ve Enfeksiyon Önleme ve Kontrol (IPC) önlemlerinin uygulanmasında gecikmelerle ilişkilendirilmiştir. IPC önlemleri, MERS-CoV'nin sağlık bakım tesislerindeki kişiler arasında olası yayılmasını önlemek için kritik öneme sahiptir. Sağlık ve bakım çalışanları, sağlık bakım ortamlarındaki her etkileşimde tüm hastalara standart önlemleri tutarlı bir şekilde uygulamalıdır.

MERS-CoV'lu hastalara bakım sağlarken standart önlemlere, hastaların özel bakım ekipmanlarının bulunduğu tek kişilik odalara yerleştirilmesi ve steril olmayan temiz önlük, eldiven, göz koruması ve iyi oturan tıbbi maske gibi kişisel koruyucu ekipmanların (KKE) kullanılmasını içeren temas ve damlacık önlemleri de eklenmelidir. Hasta bakım odalarındaki havalandırma oranları, hasta başına saniyede 60 litreyi (veya saatte 6 hava değişimini) karşılamalı veya aşmalıdır. Aerosol üreten prosedürler gerçekleştirilirken veya aerosol üreten prosedürlerin gerçekleştirildiği ortamlarda, saniyede 160 litreyi (veya saatte 12 hava değişimini) karşılayan veya aşan havalandırma oranlarına sahip prosedür odalarının kullanılması da dahil olmak üzere hava kaynaklı önlemler uygulanmalıdır. Erken teşhis, vaka yönetimi ve vakaların izolasyonu, temaslıların karantinaya alınması, sağlık hizmeti ortamlarında uygun IPC önlemleri ve halk sağlığı farkındalığı ile birlikte MERS-CoV'un insandan insana bulaşmasını önleyebilir.

MERS-CoV, diyabet, böbrek yetmezliği, kronik akciğer hastalığı ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler gibi altta yatan sağlık sorunları olan kişilerde daha şiddetli hastalığa neden oluyor gibi görünmektedir. Bu nedenle, bu altta yatan tıbbi sorunları olan kişiler virüsün dolaşabileceği çiftlikleri, pazarları veya ahır alanlarını ziyaret ederken hayvanlarla, özellikle develerle yakın temastan kaçınmalıdır. Hayvanlara dokunmadan önce ve sonra sabun ve suyla düzenli el yıkama veya alkol bazlı el dezenfektanı ile el hijyeni gibi genel hijyen önlemlerine uyulmalıdır. Hasta hayvanlarla temastan kaçınılmalıdır.

Gıda hijyeni uygulamalarına uyulmalıdır. İnsanlar çiğ deve sütü içmekten, deve idrarı ile temas etmekten veya iyice pişirilmemiş deve eti yemekten kaçınmalıdır. Süt ve et dahil olmak üzere çiğ veya az pişmiş hayvansal ürünlerin tüketimi, insanlarda hastalığa neden olabilecek patojenlerden kaynaklanan yüksek enfeksiyon riski taşır. Pişirme veya pastörizasyon yoluyla uygun şekilde işlenen hayvansal ürünler tüketim için güvenlidir. Bu işlemlerden geçmiş gıdalar, pişmemiş/güvenli olmayan gıdalarla çapraz kontaminasyonu önlemek için dikkatle kullanılmalıdır. Deve eti ve deve sütü, pişirme, pastörizasyon veya diğer ısıl işlemlerden sonra tüketilmeye devam edilebilen besleyici ürünlerdir.

DSÖ, bu olayla ilgili olarak giriş noktalarında özel tarama yapılmasını tavsiye etmemekte ve şu anda herhangi bir seyahat veya ticaret kısıtlaması uygulanmasını önermemektedir.

Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

• WHO, Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV) Fact sheet
• WHO, Middle East respiratory syndrome: global summary and assessment of risk - 16 November 2022
• WHO Disease Outbreak News on MERS-CoV in the Kingdom of Saudi Arabia
• WHO MERS-CoV Investigations and Studies (Unity Studies 2.0)
• OpenWHO course: Introduction to Middle East respiratory syndrome
• WHO EPI-WIN Update 88: MERS-CoV, a circulating coronavirus with epidemic and pandemic potential - Pandemic preparedness, prevention and response with a One Health approach
• WHO EPI-WIN webinar: MERS-CoV, a circulating coronavirus with epidemic and pandemic potential - Pandemic preparedness, prevention and response with a One Health approach
• Middle East Respiratory Syndrome Outbreak Toolbox 
• Middle East Respiratory Syndrome Overview
• WHO-EMRO MERS monthly bulletin
• MERS outbreak in the Republic of Korea, 2015 
• Korea Disease control and Prevention agency, Middle East Respiratory Syndrome (MERS) outbreak in 2015
• Five keys to safer food manual
• Syndromic screening for infection prevention and control measures during public health emergencies: Technical note
• Transmission-based precautions for the prevention and control of infections: aide memoire
• Roadmap to improve and ensure good indoor ventilation in the context of COVID-19