20 Mayıs 2025

Genel Durum Özeti:
9 Mayıs 2025 tarihinde, Papua Yeni Gine’nin (PNG) Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST) Ulusal Odak Noktası, Morobe eyaletindeki iki sağlıklı çocuktan alınan dışkı örneklerinde dolaşımdaki aşı kaynaklı poliovirüs tip 2 (cVDPV2) tespit edildiğini Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) bildirmiştir. Vahşi poliovirüs (WPV) ya da aşı kaynaklı poliovirüsün (VDPV) saptanması — örnekler sağlıklı çocuklardan alınmış olsa dahi — ciddi bir halk sağlığı olayı olarak değerlendirilmektedir. Ülkede özellikle alt ulusal düzeyde bağışıklama oranlarının yetersiz olması nedeniyle, virüsün yerel düzeyde yayılma riski yüksek olarak kabul edilmektedir.

DSÖ, tüm ülkelere — özellikle poliovirüsten etkilenen bölgelerle sık seyahat ve bağlantı içinde olanlara — akut flask paralizi (AFP) ve çevresel sürveyansı güçlendirmelerini ve yüksek düzeyde bağışıklama kapsamını sürdürmelerini tavsiye etmektedir. Bu sayede virüs ithalatı hızlıca tespit edilebilir, yayılma engellenebilir ve bağışıklık boşlukları kapatılarak olası salgınlar önlenebilir.

Durumun Tanımı
9 Mayıs 2025 tarihinde, Papua Yeni Gine (PNG) Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST) Ulusal Odak Noktası, Morobe eyaletine bağlı Lae şehrindeki iki sağlıklı çocuktan alınan dışkı örneklerinde dolaşımdaki aşı kaynaklı poliovirüs tip 2 (cVDPV2) tespit edildiğini Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) bildirmiştir.

Bu tespit, 4 Nisan 2025 tarihinde cVDPV2 saptanan bir Çevresel Sürveyans (ES) sahasının etki alanında yürütülen ayrıntılı bir epidemiyolojik araştırma kapsamında, 10 Nisan 2025’te alınan 25 sağlıklı çocuğa ait dışkı örneklerinin analiz edilmesi sonucu gerçekleşmiştir. 8 Mayıs'ta, Avustralya’daki DSÖ Bölgesel Polio Referans Laboratuvarı olan Victorian Bulaşıcı Hastalıklar Referans Laboratuvarı (VIDRL), bu çocuklardan ikisinin poliovirüs tip 2 pozitif olduğunu doğrulamıştır. Pozitif çıkan çocuklar Lae şehrindeki ES etki alanında yer alan iki ayrı köyde yaşamaktadır ve örnek alındığı sırada hiçbir semptom göstermemiştir.

Tüm izolatlar cVDPV2 olarak sınıflandırılmış ve 4 Nisan 2025’te çevresel örnekte tespit edilen virüsle genetik olarak ilişkilendirilmiştir. Genetik dizileme sonuçları, Sabin 2 aşı suşundan 18–19 nükleotid farklılık olduğunu ortaya koymuştur. Tüm izolatlar birbirleriyle yakından ilişkilidir ve daha önce Endonezya’da salgına yol açan INO-PAP-2 çıkışıyla genetik bağ içindedir.

Dolaşımdaki tip 2 poliovirüs tespiti, Küresel Polio Eradikasyon Girişimi (GPEI) kapsamında, "polio salgını" olarak sınıflandırılmaktadır ve buna yönelik Standart İşletim Prosedürleri uyarınca müdahale edilmesi gerekmektedir.

Papua Yeni Gine’de aşılama kapsamının düşük olması, cVDPV2’nin yayılmasını kolaylaştırabilir. 2024 itibarıyla, oral polio aşısının üçüncü dozunun (OPV3) ülke genelindeki kapsayıcılığı %44’tür. Virüsün tespit edildiği Morobe eyaletinde, son beş yılda iki değerlikli oral polio aşısı (bOPV) kapsamı %28–37 arasında değişmiş ve %40’ın altında kalmıştır. İnaktive polio aşısının birinci dozu (IPV1) için kapsayıcılık %52–54 seviyelerindedir. Ancak Lae şehrinde bu oranlar daha yüksektir: bOPV için %73, IPV1 için ise %90 oranında kapsama sağlanmıştır.

Epidemiyoloji

Polio (çocuk felci), özellikle beş yaş altı çocukları etkileyen son derece bulaşıcı bir hastalıktır. Her 200 enfeksiyondan birinde kalıcı felce yol açabilir; felç geçiren vakaların ise %2–10’u hayatını kaybedebilir.

Virüs, kişiden kişiye başlıca dışkı-ağız yoluyla, daha nadiren ise kontamine su ya da gıda yoluyla bulaşır. Virüs bağırsaklarda çoğalır ve buradan sinir sistemine ilerleyerek felce neden olabilir. Kuluçka süresi genellikle 7–10 gün arasında olup 4–35 gün arasında değişebilir. Enfekte kişilerin %90’a kadarı hiçbir belirti göstermez ya da hafif belirtiler yaşar; bu nedenle hastalık genellikle fark edilmez.

Aşı kaynaklı poliovirüs (VDPV), oral polio aşısında (OPV) bulunan zayıflatılmış virüsün mutasyona uğramış, iyi belgelenmiş bir versiyonudur. OPV, bağırsaklarda kısa süreliğine çoğalabilen canlı, zayıflatılmış bir poliovirüs suşu içerir; bu da antikor üretimini tetikleyerek bağışıklık sağlar. Ancak nadiren, bu zayıflatılmış virüs bağırsaklarda çoğalırken genetik değişime uğrayabilir ve yeterince aşılanmamış topluluklarda yayılabilir — özellikle hijyenin, sanitasyonun zayıf olduğu ya da aşırı kalabalık bölgelerde.

Toplumdaki bağışıklık düzeyi ne kadar düşükse, aşı kaynaklı poliovirüs o kadar uzun süre hayatta kalabilir ve daha fazla genetik değişim geçirebilir.

Çok nadir durumlarda, bu aşı kaynaklı virüs, vahşi poliovirüs gibi felce neden olabilen bir forma dönüşebilir — bu virüse aşı kaynaklı poliovirüs (VDPV) denir. Eğer genetik olarak birbirine bağlı VDPV’ler, en az iki farklı kaynaktan ve iki ay arayla saptanırsa ve topluluk içinde bulaşın olduğu gösterilirse bu durum “dolaşımdaki aşı kaynaklı poliovirüs” (cVDPV) olarak sınıflandırılır.

Vahşi poliovirüs gibi, cVDPV'ler de üç tipe ayrılır: Tip 1, 2 ve 3. Papua Yeni Gine’deki mevcut salgın, cVDPV tip 2 (cVDPV2) kaynaklıdır.

Poliovirüs, küresel eradikasyon hedefi olan bir patojendir ve Papua Yeni Gine, 1996’daki son vahşi poliovirüs vakasının ardından, Batı Pasifik Bölgesi’ndeki diğer ülkelerle birlikte, 2000 yılında polio-freesertifikası almıştır.

Ancak, 2018 yılında yine Morobe eyaletindeki Lae şehrinde dolaşımdaki aşı kaynaklı poliovirüs tip 1 (cVDPV1) salgını ilan edilmiştir — bu şehir, şu anda yeni bir poliovirüs salgını yaşadığı düşünülen yerdir. 2025 yılında Lae şehrinde çevresel örneklerde ve sağlıklı çocuklarda cVDPV2 tespit edilmesi, hem olağan dışı hem de beklenmedik bir durumdur; çünkü bu yeni cVDPV2 vakalarının, 2018’deki cVDPV1 salgınıyla genetik bir bağı bulunmamaktadır.

Halk Sağlığı Müdahalesi

Laboratuvar sonuçlarının ardından aşağıdaki halk sağlığı önlemleri hayata geçirilmiştir:

• Ulusal ve Eyalet Acil Durum Operasyon Merkezlerinin etkinliği sürdürülmektedir.
• Yeni bulaşları tespit edebilmek amacıyla akut flask paralizi (AFP) ve çevresel sürveyans çalışmaları güçlendirilmiştir.
• Felç riskini azaltmak için ülke genelinde inaktive polio aşısı (IPV) ile telafi aşılama çalışmaları hızlandırılmıştır.
• OPV2 aşısı kullanılarak hedefe yönelik bir bağışıklama kampanyası için, GPEI (Küresel Polio Eradikasyon Girişimi) ortaklarıyla teknik hazırlıklar devam etmektedir.
• Sınır ötesi koordinasyon faaliyetleri, bölgesel risk azaltma stratejileriyle uyumlu şekilde yürütülmektedir.
• Gelişmelere ilişkin düzenli bildirimler, Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST) mekanizması aracılığıyla sağlanmaktadır.

DSÖ Risk Değerlendirmesi

Poliovirüsün uluslararası yayılımı, 5 Mayıs 2014 tarihinde DSÖ Genel Direktörü tarafından Uluslararası Öneme Sahip Halk Sağlığı Acil Durumu (PHEIC) olarak ilan edilmiştir. Bu ilan en son 6 Kasım 2024 tarihinde yeniden uzatılmıştır.

Nisan–Mayıs 2016’da, tip 2 içeren oral polio aşısının (OPV2) rutin bağışıklama programlarından küresel düzeyde kaldırılmasının ardından, çocuklardaki mukozal bağışıklığın zamanla azalması nedeniyle poliovirüs bulaş riski artmıştır.

Papua Yeni Gine’de hem sağlıklı çocuklarda hem de çevresel örneklerde dolaşımdaki aşı kaynaklı poliovirüs tip 2 (cVDPV2) tespit edilmesi, ülkede poliovirüs salgını olarak sınıflandırılmasına yol açmıştır. Ülkede özellikle alt ulusal düzeyde rutin bağışıklama kapsamının yetersiz olması göz önüne alındığında, yerel yayılım riski yüksek olarak değerlendirilmektedir. Poliovirüs, insan hareketliliği yoluyla uzun mesafelerde hızla yayılma potansiyeline sahip olsa da, virüsün tespit edildiği eyaletin başka bir ülkeyle kara sınırı bulunmamaktadır. Ancak söz konusu eyalet, önemli bir ticaret merkezi ve resmî bir giriş limanı olduğundan, virüsün ithal edilme veya ihraç edilme riski artmakta; bu da özellikle düşük ya da eksik aşılı topluluklarda yayılma ihtimalini yükseltmektedir.

Batı Pasifik Bölgesi’nin 2000 yılından bu yana endemik poliomyelit (çocuk felci) vakalarından arındırılmış olduğunu ve hâlihazırda bu bölgede devam eden başka bir poliovirüs salgınının bulunmadığını belirtmek önemlidir. Ancak, poliovirüsün herhangi bir türü dünyanın herhangi bir yerinde dolaşmaya devam ettikçe, virüsün ithal edilme riski de varlığını sürdürmektedir. Bu tür ithaller, eğer virüs bağışıklık düzeyi düşük bir bölgeye girerse, yeni salgınlara yol açabilir.

Küresel veriler doğrultusunda, 1 Ocak–12 Mayıs 2025 tarihleri arasında dünya genelinde toplam 49 akut flask paralizi (AFP) vakasının cVDPV2 ile ilişkili olduğu doğrulanmıştır. Bu vakaların dağılımı şu şekildedir:

• Etiyopya: 21 vaka
• Nijerya: 14 vaka
• Çad: 9 vaka
• Angola, Burkina Faso, Cibuti, Nijer ve Sudan: her biri 1 vaka

Çevresel sürveyans yoluyla da ayrıca 57 cVDPV2 izolatı tespit edilmiştir; bunların çoğu Cezayir, Çad, Cibuti, işgal altındaki Filistin toprakları (Doğu Kudüs dahil) ve Nijerya kaynaklıdır.

2024 yılı boyunca, toplam 297 AFP vakasının cVDPV2 ile ilişkili olduğu doğrulanmıştır. Bu vakaların büyük kısmı şu altı ülkeden bildirilmiştir:

• Nijerya: 98 vaka (%33)
• Etiyopya: 43 vaka (%14,5)
• Çad: 39 vaka (%13,1)
• Yemen: 37 vaka (%12,5)
• Nijer: 16 vaka (%5,4)
• Kongo Demokratik Cumhuriyeti: 15 vaka (%5,1)

Toplumda poliovirüse karşı bağışıklığın yetersiz olması nedeniyle ortaya çıkan ve dolaşıma giren cVDPV salgınları, uluslararası yayılım açısından hâlen önemli bir risk teşkil etmektedir. DSÖ, küresel durumu yakından izlemeyi sürdürecek ve gerektiğinde destek sağlamaya hazır olduğunu belirtmektedir.

DSÖ Tavsiyesi

DSÖ, tüm ülkelere – özellikle de poliovirüsten etkilenen ülke ve bölgelerle sık seyahat ve temas hâlinde olanlara – akut flask paralizi (AFP) sürveyansını güçlendirmelerini ve çevresel sürveyansın planlı şekilde genişletilmesini önermektedir. Bu sayede yeni virüs girişleri hızla tespit edilebilir ve gerekli müdahaleler zaman kaybetmeden başlatılabilir. Ayrıca, her ülkenin ilçe düzeyinde yüksek düzeyde rutin bağışıklama kapsamını sürdürmesi önem taşımaktadır. Bu, virüsün toplumda yayılmasını engelleyecek ve bağışıklık açıklarını kapatarak olası salgınların önüne geçecektir.

Poliovirüs çoğu zaman belirti göstermeden bulaştığı için, potansiyel yayılımı sınırlamak amacıyla temaslı takibi yapılması son derece önemlidir. Bu kapsamda, çevresel örneklerde pozitiflik saptanan rögar bölgelerine katkıda bulunan yerel alanlarda sürveyans yoğunlaştırılmalıdır. Virüsün genetik analizine göre, tespit edilmeden önce toplulukta bir süre dolaşmakta olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle, ülke genelinde sürveyans güçlendirilmeli ve sağlık sistemi yeni olguların ya da süregelen bulaşın hızlı şekilde tespiti için yüksek teyakkuz hâlinde olmalıdır.

Acilen yapılması gerekenler arasında; ulusal ve alt düzey sürveyans birimlerinin poliovirüs vakası hakkında bilgilendirilmesi, tüm sağlık çalışanlarının AFP sürveyansına ilişkin duyarlılığının artırılması ve toplum düzeyinde bilgilendirme faaliyetlerinin yürütülerek farkındalığın artırılması yer almaktadır. Morobe eyaletine bağlı Lae şehrindeki çevresel sürveyans noktalarında örnek alma sıklığı ayda birden ayda ikiye çıkarılmalı ve şehirdeki diğer alanlara yaygınlaştırılması değerlendirilmelidir.

Aşılama açısından, Küresel Polio Eradikasyon Girişimi (GPEI) Standart İşletim Prosedürleri doğrultusunda, ülkede tip 2 oral polio aşısı (OPV2) ile hedefli bir aşılama kampanyası başlatılmasına yönelik hazırlıklar sürmektedir. Amaç, eksik ya da hiç aşılanmamış çocukları belirleyerek aşılamak, böylece toplum bağışıklığını artırmak ve poliovirüs bulaşını engellemektir. Rutin bağışıklama uygulamaları, ulusal çocukluk aşı takvimi doğrultusunda sürdürülmeli; inaktive polio aşısı (IPV) ise birey düzeyinde yüksek düzeyde bağışıklık sağlayarak felce karşı etkili koruma sunmaktadır.

Mevcut veriler ışığında DSÖ, Papua Yeni Gine’ye yönelik herhangi bir seyahat ya da ticaret kısıtlaması önermemektedir.

• Nijerya: 98 vaka (%33)
• Etiyopya: 43 vaka (%14,5)
• Çad: 39 vaka (%13,1)
• Yemen: 37 vaka (%12,5)
• Nijer: 16 vaka (%5,4)
• Kongo Demokratik Cumhuriyeti: 15 vaka (%5,1)

Toplumda polio bağışıklığının yetersiz olduğu durumlarda ortaya çıkan ve dolaşıma giren cVDPV salgınları, virüsün uluslararası yayılım potansiyelini göstermektedir.

DSÖ, küresel durumu yakından izlemeye devam edecek ve gerekli durumlarda teknik destek sağlamaya hazır olduğunu bildirmektedir.

Ek Bilgi Kaynakları

Aşağıdaki bağlantılar, poliovirüs salgınları, aşı kapsamı ve küresel eradikasyon çalışmaları hakkında daha fazla bilgi sunmaktadır:

• Küresel Polio Eradikasyon Girişimi (Global Polio Eradication Initiative):
  https://polioeradication.org/
• Poliovirüs Olayı veya Salgınına Müdahale Standart İşletim Prosedürleri (Sürüm 4.0, Mart 2022):
  https://polioeradication.org/wp-content/uploads/2024/05/9789240049154-eng.pdf
• DSÖ Ülkelere Göre Polio Aşılama Kapsam Tahminleri:
  https://apps.who.int/gho/data/view.main.80601
• Üç Vahşi Poliovirüs Tipinden İkisi Yok Edildi (WHO Haber Hikayesi):
  https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/two-out-of-three-wild-poliovirus-strains-eradicated
• Ülkelere Göre Son Yerli Vahşi Poliovirüs (WPV) Vakası:
  https://polioeradication.org/about-polio/polio-free-countries/
• DSÖ Poliomyelit Bilgi Notu (WHO Factsheet):
  https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/poliomyelitis
• Polio UST Acil Durum Komitesi’nin 40. Toplantı Açıklaması:
  (Henüz bağlantı verilmemiş, başlık referansı olarak sunulmuş)
• Aşı Kaynaklı Poliovirüslerin (VDPV) Raporlanması (GPLN Sekanslama Laboratuvarları İçin):
  GP5-VDPV-Reporting-for-GPLN-Sequencing-Laboratories-V2.0.pdf
• 2021–2025 Arası cVDPV’ye Bağlı AFP Vakaları ve Çevresel Örnekler (Güncel Liste):
  https://polioeradication.org/circulating-vaccine-derived-poliovirus-count/

Bu kaynaklar, poliovirüsün kontrolü ve eradikasyonu konularında teknik, istatistiksel ve operasyonel bilgi sunar ve özellikle halk sağlığı uzmanları, karar vericiler ve sürveyans ekipleri için yararlıdır.