28 Mayıs 2025  

Özet Olarak Durum

Şubat 2025 ortasından bu yana, sentinel sahalardan elde edilen verilere göre, küresel SARS-CoV-2 aktivitesi artmakta olup test pozitiflik oranı %11'e ulaşarak Temmuz 2024'ten bu yana gözlemlenmeyen seviyelere ulaşmıştır. Bu artış öncelikle Doğu Akdeniz, Güneydoğu Asya ve Batı Pasifik bölgelerindeki ülkelerde gözlenmektedir. 2025'in başından bu yana, küresel SARS-CoV-2 varyant eğilimleri hafifçe değişmiştir. LP.8.1'in dolaşımı azalmakta ve İzleme Altındaki Varyant (VUM) olan NB.1.8.1'in raporlanması artmakta olup Mayıs ortası itibariyle raporlanan küresel sekansların %10,7'sine ulaşmıştır. SARS-CoV-2 aktivitesindeki son artışlar, geçen yılın aynı döneminde gözlemlenen seviyelerle genel olarak tutarlıdır, ancak SARS-CoV-2 dolaşımında hala net bir mevsimsellik yoktur ve sürveyans sınırlıdır. İzlemeye devam edilmesi elzemdir. DSÖ, tüm Üye Devletlere, Genel Direktörün Daimi Tavsiyelerinde belirtildiği gibi COVID-19'u yönetmek için risk temelli, entegre bir yaklaşım uygulamaya devam etmelerini tavsiye etmektedir [1]. Kapsamlı COVID-19 kontrol programlarının bir parçası olarak aşılama, özellikle risk altındaki gruplar arasında COVID-19'dan kaynaklanan ciddi hastalık ve ölümleri önlemek için kilit bir müdahale olmaya devam etmektedir.

Durumun Tanımı

Küresel İnfluenza Sürveyans ve Yanıt Sistemi'ne (GISRS) sentinel sürveyans bölgelerinden bildirilen SARS-CoV-2 verilerine dayanarak, küresel olarak SARS-CoV-2 aktivitesinde bir artış olmuştur. 11 Mayıs 2025 itibariyle test pozitiflik oranı, raporlama yapan 73 ülke, bölge ve yönetim bölgesinde %11'dir. Bu seviye Temmuz 2024'te (99 ülkeden %12) gözlemlenen zirve ile eşleşmekte ve Şubat 2025 ortalarında 110 ülke tarafından bildirilen %2'lik orandan bir artışa işaret etmektedir (Şekil 1). Test pozitiflik oranındaki artış esas olarak Doğu Akdeniz Bölgesi, Güneydoğu Asya Bölgesi ve Batı Pasifik Bölgesi'ndeki ülkelerden kaynaklanmaktadır.

Afrika Bölgesi, Avrupa Bölgesi ve Amerika Bölgesindeki ülkeler şu anda %2 ila %3 arasında değişen sentinel veya sistematik virolojik sürveyans alanlarından elde edilen pozitiflik yüzdesiyle düşük seviyelerde SARS-CoV-2 aktivitesi bildirmektedir. Bununla birlikte, özellikle Amerika Bölgesindeki Karayipler ve And alt bölgelerindeki bazı alanlar, 11 Mayıs itibariyle SARS-CoV-2 test pozitifliğinde artış eğilimi göstermiştir. Avrupa Bölgesi ve Kuzey Amerika alt bölgesindeki ülkelerden kamuya açık atık su izleme verileri düşük kalmaktadır ve şu anda 11 Mayıs 2025 itibariyle SARS-CoV-2 aktivitesinde herhangi bir artış eğilimine işaret etmemektedir.

Doğu Akdeniz Bölgesi, Güneydoğu Asya Bölgesi ve Batı Pasifik Bölgesi'ndeki ülkelerden COVID-19 ile ilişkili hastaneye yatışlar, Yoğun Bakım Ünitesi (YBÜ) kabulleri ve ölümlerin raporlanması çok sınırlıdır ve DSÖ tarafından sağlık sistemleri üzerindeki etkinin değerlendirilmesine izin vermemektedir.

 

Şekil 1. Ocak 2023'ten Mayıs 2025'e kadar ülke, bölge ve yönetim bölgelerinden eGISRS'e bildirilen SARS-CoV-2 test edilmiş numuneler ve pozitiflik yüzdesi*

*En son haftanın verileri eksik olabilir. Kaynak: Küresel Grip Programı

SARS-CoV-2 Varyant Evrimi ve Dolaşımı

SARS-CoV-2 gelişmeye devam etmektedir ve Ocak ile Mayıs 2025 arasında küresel SARS-CoV-2 varyant dinamiklerinde değişimler yaşanmıştır. Yılın başında, DSÖ tarafından küresel düzeyde izlenen en yaygın varyant XEC olup onu KP.3.1.1 izlemiştir. Şubat ayında, XEC'in dolaşımı azalmaya başlarken LP.8.1'in dolaşımı artmış ve Mart ortasında en çok tespit edilen varyant haline gelmiştir. Nisan ortasından bu yana, NB.1.8.1'in giderek daha fazla tespit edilmesiyle LP.8.1'in dolaşımı hafifçe azalmaktadır.

 

Şekil 2. Ocak 2025'ten Mayıs 2025'e kadar İlgi Çekici SARS-CoV-2 Varyantları ve İzleme Altındaki Varyantlar.

Kaynak: GISAID ve CoV-SPECTRUM

En son belirlenen izleme altındaki varyant (VUM), XDV.1.5.1'in soyundan gelen ve JN.1'in soyundan gelen NB.1.8.1'dir ve en eski örnek 22 Ocak 2025 tarihinde toplanmıştır. Şu anda baskın olan SARS-CoV-2 varyantı LP.8.1 ile karşılaştırıldığında, NB.1.8.1 aşağıdaki ek spike mutasyonlarına sahiptir: T22N, F59S, G184S, A435S, V445H ve T478I. Pozisyon 445'teki spike mutasyonlarının hACE2 reseptörüne bağlanma afinitesini artırdığı gösterilmiştir, bu da varyantın aktarılabilirliğini artırabilir; pozisyon 435'teki mutasyonların sınıf 1 ve sınıf 1/4 antikorlarının nötralizasyon gücünü hafifçe azalttığı gösterilmiştir; pozisyon 478'deki mutasyonların Sınıf 1/2 antikorlarının atlatılmasını artırdığı gösterilmiştir[2].

18 Mayıs 2025 itibariyle, 22 ülkeden 518 NB.1.8.1 dizisi GISAID'e gönderilmiştir ve bu sayı 2025'in 17. epidemiyolojik haftasında (EW) (21-27 Nisan 2025) küresel olarak mevcut dizilerin %10,7'sini temsil etmektedir. Bu oran düşük kalmaya devam etmekle birlikte, dört hafta önce 2025 yılının EW14'ünde (31 Mart - 6 Nisan 2025) %2,5 olan orana göre önemli bir artış göstermektedir. 2025 Epidemiyolojik Hafta-EW14 ve EW17 arasında, SARS-CoV-2 sekanslarını sürekli olarak paylaşan üç DSÖ bölgesinde de NB.1.8.1 dolaşımında artış tespit edilmiştir; Batı Pasifik bölgesi için %8,9'dan %11,7'ye, Amerika bölgesi için %1,6'dan %4,9'a ve Avrupa bölgesi için %1,0'dan %6,0'a. Güneydoğu Asya Bölgesinden sadece 5 NB.1.8.1 dizisi vardır ve Afrika Bölgesi veya Doğu Akdeniz Bölgesinden hiçbiri yoktur.

COVID-19 Aşılama Güncellemesi

En son elde edilen ve 1 Ocak ile 30 Eylül 2024 tarihleri arasındaki dönemi kapsayan küresel verilere göre, yüksek riskli gruplar arasında COVID-19 aşısı alımı düşük kalmaya devam etmekte, bölgeler ve gelir düzeyleri arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. Yaşlı yetişkinler arasında[3], raporlama yapan 75 Üye Devlette 30 Eylül 2024'e kadar sadece %1,68'inin bir doz aldığı bildirilmiştir ve sağlık ve bakım çalışanları arasında alım, raporlama yapan 54 Üye Devlette %0,96 olarak gerçekleşmiştir. Raporlama yapan 90 Üye Devlette, küresel nüfusun %31'ini kapsayan tahmini 39,2 milyon kişi, 14,8 milyonu üçüncü çeyrekte olmak üzere, 30 Eylül 2024 tarihine kadar 2024 yılında bir doz almıştır. Amerika Bölgesi ve Avrupa Bölgesi'nde alım oranı belirgin bir şekilde daha yüksekti; yaşlı yetişkinlerin kapsamı Avrupa Bölgesi'nde %5,1'e ve Amerika Bölgesi'nde %3,6'ya ulaşırken diğer bölgelerde %0,5'in altında kalmıştır. Ülkeler gelir düzeyine göre karşılaştırıldığında da benzer bir eşitsizlik gözlemlenmiştir. Yüksek ve üst orta gelirli ülkeler (HIC/UMIC), düşük gelirli ülkeler (LIC) ve alt orta gelirli ülkelerdeki (LMIC) %0,5'in altına kıyasla, yaşlı yetişkinler arasında sırasıyla %4,3 ve %1,2 ile daha yüksek aşı alımı bildirmiştir.

Şu anda onaylanmış COVID-19 aşıları ciddi hastalık ve ölüme karşı koruma sağlamaya devam etmektedir. Onaylı aşıların etkili kalmasını sağlamak için DSÖ COVID-19 Aşı Bileşimi Teknik Danışma Grubu (TAG-CO-VAC), SARS-CoV-2 evriminin mevcut aşıların performansı üzerindeki etkisini izlemeye ve gözden geçirmeye devam etmektedir.  Mayıs 2025'te TAG-CO-VAC, JN.1 veya KP.2 soylarını hedefleyen monovalent aşıların uygun olmaya devam ettiğini bildirmiştir. Ayrıca LP.8.1 soyunu hedef alan aşıların da uygun bir alternatif olarak değerlendirilebileceğini belirtmişlerdir. Aşılama geciktirilmemelidir. Bununla birlikte, en son varyant içeren aşılara erişim beklentisiyle, şiddetli COVID-19 gelişme riski yüksek olan kişilerin mevcut herhangi bir aşıdan bir doz almasını sağlamanın, aşılamayı geciktirmeye kıyasla daha büyük bir yararı vardır.

Seçilmiş DSÖ bölgelerine genel bakış

Doğu Akdeniz Bölgesi

Doğu Akdeniz Bölgesi'nde, 12 ülkeden 2025 yılında sentinel sahalardan elde edilen test pozitiflik oranları aracılığıyla sentinel sürveyans verileri rapor edilmiştir. Test pozitiflik oranı Epidemiyolojik Hafat-EW13'te %4'ten EW17'de %17'ye yükselmiş ve ardından EW19'da %15'e düşmüştür. 2025'in ilk on haftasındaki düşük sirkülasyonun ardından, keskin bir yükseliş eğilimi geçen yılki seviyeleri aşmıştır (EW17 2024'te %11). Bölge genelinde, bugüne kadar Mısır, Kuveyt, Umman, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Pakistan olmak üzere beş ülkede sirkülasyonda artış gözlemlenmiştir.

 

Şekil 3. 2024 ve 2025 yılları için Doğu Akdeniz Bölgesindeki ülke, bölge ve yönetim bölgelerinden eGISRS'e sentinel sahalardan bildirilen SARS-CoV-2 test edilmiş numuneler*

*En son haftanın verileri eksik olabilir. Kaynak: Küresel Grip Programı

Güneydoğu Asya Bölgesi

Güneydoğu Asya Bölgesi'nde, 2025 yılında sekiz ülke tarafından sentinel sürveyans verileri rapor edilmiştir. Nisan ayının başından bu yana, test pozitiflik oranı EW15'te %0,5 iken EW19'da %5'e yükselmiştir. Daha düşük bir seviyede olsa da, 2024'te aynı dönemde benzer bir artış eğilimi gözlenmiş, oranlar EW15'te %4'ten EW19'da %6'ya ve EW24'te %10'a yükselmiştir. Son artışlar Maldivler ve Tayland'da gözlenmektedir. Yayınlanan ulusal raporlara göre, EW20'de Hindistan'da [4] ve EW16 ile EW20 arasında Tayland'da [5] COVID-19 vaka tespitlerinde bir artış gözlenmiştir.

 

Şekil 4. 2024 ve 2025 yılları için Güneydoğu Asya Bölgesindeki ülke, bölge ve bölgelerden eGISRS'e sentinel sahalardan bildirilen SARS-CoV-2 test edilmiş numuneler*

*En son haftanın verileri eksik olabilir. Kaynak: Küresel Grip Programı

Batı Pasifik Bölgesi

Batı Pasifik Bölgesinde, sentinel sürveyans verileri on ülke ve bölge tarafından 2025 yılında sentinel sahalardan elde edilen test pozitiflik oranları aracılığıyla rapor edilmiştir. Geçtiğimiz ay, test pozitiflik oranı Epidemiyolojik Hafat- EW14'te %5 iken EW19'da %11'e yükselmiştir. Yılın ilk on haftasındaki düşük sirkülasyonun ardından, keskin bir yükseliş eğilimi geçen yılla benzer seviyelere ulaşmıştır (EW18 2024'te %10). Son artışlar bugüne kadar dört ülke ve bölgede gözlemlenmiştir: Kamboçya, Çin, Hong Kong SAR ve Singapur.

 

Şekil 5. 2024 ve 2025 yılları için Batı Pasifik Bölgesindeki ülke, bölge ve bölgelerden eGISRS'e sentinel sahalardan bildirilen SARS-CoV-2 test edilmiş numuneler*

*En son haftanın verileri eksik olabilir. Kaynak: Küresel Grip Programı

Halk Sağlığı Yanıtı

Uluslararası halk sağlığı acil durumunun (PHEIC) Mayıs 2023'te resmi olarak sona ermesinden bu yana, Üye Devletler COVID-19 ve daha geniş koronavirüs hastalığı tehdit yönetimini sürdürmek için farklı yaklaşımlar benimsemiştir. Bazı ülkeler COVID-19 faaliyetlerini mevcut solunum yolu hastalıkları programlarına entegre ederken, diğerleri geçiş aşamalarında kalmakta, bulaşıcı hastalıkların entegre yönetimi için sistemleri ve yapıları uyarlarken hedeflenen dikey müdahaleleri sürdürmektedir. Bu çeşitlilik, farklı ulusal bağlamları, kaynak mevcudiyetini, sağlık sistemi kapasitelerini ve diğer ulusal öncelikleri yansıtmaktadır.

COVID-19 için rutin halk sağlığı önlemleri giderek daha geniş sürveyans ve yanıt sistemlerine dahil edilmektedir. Ülkeler eGISRS ve Koronavirüs Ağı (CoViNet) gibi sentinel sürveyans, virolojik karakterizasyon ve atık su izlemeyi içeren, dolaşımdaki SARS-CoV-2 varyantlarının tespit edilmesini sağlayan ve viral solunum yolu hastalıklarındaki daha geniş eğilimler hakkında fikir veren entegre solunum yolu hastalığı sürveyans platformlarını işletmeye başlamıştır. COVID-19 pandemisinin akut fazı sırasında geliştirilen klinik yollar, COVID-19 ve COVID-19 sonrası (uzun COVID) durumu olan bireyler için tanı, tedavi ve bakıma erişimi destekleyecek şekilde iyileştirilmekte ve sürdürülmektedir. Aşılama çalışmaları, yüksek riskli gruplar için korumanın temel taşı olmaya devam etmekte ve güncellenmiş aşılar, genellikle mevsimsel influenza ve solunum sinsityal virüsü (RSV) için olanlarla birlikte rutin veya hedefli bağışıklama stratejileri yoluyla sunulmaktadır. Risk iletişimi ve toplum katılımı faaliyetleri, yerel bağlamlara ve değişen algılanan risk düzeylerine uyarlanarak halkı bilgilendirmeye ve güçlendirmeye devam etmektedir.

Bununla birlikte, bu faaliyetlerin uzun vadeli sürdürülebilirliği ve bunu destekleyecek finansman birçok ülkede bir zorluk olmaya devam etmektedir. Sağlık sistemleri, diğer bulaşıcı hastalık tehditleri, bulaşıcı olmayan hastalıkların artan yükü, sağlık işgücünün zorlanması ve pandemi sırasında kesintiye uğrayan temel hizmetlerin geri kazanılması ihtiyacı da dahil olmak üzere giderek artan sayıda rekabet eden önceliklerle karşı karşıyadır. Sağlık sektörünün ötesinde, enflasyon, siyasi istikrarsızlık ve insani krizler gibi daha geniş toplumsal ve ekonomik baskılar, COVID-19 hastalık tehdidi yönetimini geniş ölçekte sürdürme çabalarını daha da karmaşık hale getirmektedir. DSÖ ve ortakları, solunum yolu hastalıkları tehdit yönetim sistemlerinde bağlama duyarlı entegrasyonu, önceliklendirmeyi ve uzun vadeli yatırımı teşvik ederek ülkeleri bu gerçeklerle başa çıkma konusunda desteklemeye devam etmektedir.

DSÖ, küresel paydaşları ve ilgili ağları bir araya getirerek ve koordine ederek, kanıta dayalı rehberlik ve politika önerileri geliştirerek ve diğer kilit ortaklarla işbirliği içinde Üye Devletlere temel yetenekleri oluşturma ve sürdürme konusunda yardımcı olmak için özel destek sağlayarak Üye Devletleri desteklemeye devam etmektedir.

DSÖ risk değerlendirmesi

Temmuz-Aralık 2024 dönemini kapsayan en son DSÖ küresel risk değerlendirmesine göre, COVID-19 ile ilişkili küresel halk sağlığı riski yüksek olmaya devam etmektedir. 2020-2023 dönemine kıyasla 2023 ve 2024 yılları boyunca insan sağlığı üzerindeki etkinin azaldığına dair kanıtlar bulunmaktadır: 1) enfeksiyon, aşılama veya her ikisi yoluyla elde edilen yüksek düzeyde nüfus bağışıklığı; 2) SARS-CoV-2 virüsünün halihazırda dolaşımda olan JN.1 alt soylarının, daha önce dolaşımda olan Omicron alt soylarına kıyasla benzer virülansı; ve 3) teşhis testlerinin mevcudiyeti ve gelişmiş klinik vaka yönetimi. Bununla birlikte, SARS-CoV-2 dolaşımı, bölgesel eğilimlerde belirtildiği gibi, herhangi bir mevsimsellik olmaksızın ve öngörülemeyen evrimsel modellerle birçok alanda önemli seviyelerde devam etmektedir. DSÖ, her altı ayda bir küresel COVID-19 risk değerlendirmeleri üretmektedir; Ocak-Haziran 2025 dönemini kapsayan küresel risk değerlendirmesi şu anda geliştirilme aşamasındadır.

DSÖ, ortaya çıkan SARS-CoV-2 varyantlarını izlemeye devam etmekte ve Virüs Evrimi Teknik Danışma Grubu'nun (TAG-VE) desteğiyle belirlenen ilgi varyantları (VOI) ve VUM'lar için risk değerlendirmesi yapmaktadır. Halihazırda baskın olan VUM, LP.8.1 ve en son belirlenen VUM, NB.1.8.1'in değerlendirilmesi, bu varyantların dolaşımdaki diğer varyantlara kıyasla artan bir halk sağlığı riski oluşturmadığını göstermektedir.

DSÖ Tavsiyesi

DSÖ, tüm Üye Devletlere, DSÖ Genel Direktörünün Daimi Tavsiyeleri doğrultusunda, özellikle diğer solunum yolu hastalığı tehditlerine yönelik olanlar olmak üzere, daha geniş hastalık önleme ve kontrol programlarının içine yerleştirilmiş COVID-19'u yönetmek için risk temelli, entegre bir yaklaşım uygulamaya devam etmelerini tavsiye etmektedir. SARS-CoV-2'nin dolaşımını ve gelişimini izlemek ve devam eden sağlık ve sosyoekonomik etkilerini hafifletmek için özellikle işbirliğine dayalı sürveyans, toplum koruma, klinik bakım, tıbbi karşı önlemlere erişim ve dağıtım ve koordinasyon gibi temel halk sağlığı yeteneklerine sürekli yatırım yapılması kritik önem taşımaktadır. Bir 'At a glance-Bir bakışta' belgesi mevcuttur ve daha ayrıntılı bir planın yayınlanmasından önce plana üst düzey bir genel bakış sağlar. 

DSÖ, Aralık 2024'te, ülkelerin özellikle yüksek riskli ve savunmasız popülasyonlarda SARS-CoV-2 bulaşmasını yönetmek ve COVID-19'dan kaynaklanan morbidite, mortalite ve uzun vadeli sekelleri azaltmak için kanıta dayalı politikalar oluşturmalarına yardımcı olmak üzere tasarlanmış güncellenmiş bir politika özeti paketi yayınlamıştır. Bu özetlerde, ulusal ve alt ulusal politika yapıcıların kapsamlı COVID-19 önleme ve kontrolüne yönelik olarak uygulayabilecekleri temel eylemler özetlenmektedir. Üye Devletler aşağıdaki hususlara öncelik vermelidir

Son Küresel Stratejik Hazırlık ve Yanıt Planının (SPRP) 2023-2025 yılları arasında sona ermesinin ardından DSÖ, COVID-19, MERS ve halk sağlığı açısından önemli potansiyel yeni koronavirüs hastalıkları da dahil olmak üzere koronavirüs hastalığı tehditlerinin sürekli, entegre, kanıta dayalı yönetiminde Üye Devletleri desteklemek için küresel çerçeveyi belirleyen koronavirüs hastalığı tehdit yönetimi için üst düzey bir stratejik ve operasyonel plan yayınlamıştır. Plan, COVID-19 için önceki DSÖ stratejik hazırlık ve yanıt planlarını temel almakta ve bunların yerine geçmektedir. Plan, COVID-19 ve diğer koronavirüs hastalıklarının ulusal sağlık ve acil sağlık sistemleri içine yerleştirilmiş ve daha geniş solunum yolu hastalıkları yönetim stratejileriyle uyumlu uzun vadeli, rutin yönetimini vurgulamaktadır.

• Solunum patojeni izleme platformlarına entegre edilmiş hem sentinel hem de atık su sürveyansını kullanarak erken tespit, varyant izleme ve hastalık yükü değerlendirmesi için çok kaynaklı, çok katmanlı işbirlikçi sürveyans sistemlerinin sürdürülmesi[7-8].
• DSÖ SAGE tavsiyeleri ile uyumlu ulusal bağışıklama stratejileri rehberliğinde, özellikle yüksek riskli gruplar arasında COVID-19 aşılarına eşit erişimin ve aşı alımının devam etmesini sağlamak[9-10].
• COVID-19 ve COVID-19 Sonrası Durumun (PCC) yüksek kaliteli klinik yönetimini sağlamak için ölçeklenebilir bakım modellerine yerleştirilmiş ve sağlam enfeksiyon önleme ve kontrol standartlarına sahip sağlık hizmeti sunum sistemlerini güçlendirmek.
• Bireylerin bilinçli kararlar almalarını sağlamak, yanlış bilgilere karşı koymak ve toplum liderliğindeki koruma stratejilerini desteklemek için risk iletişimini ve toplum katılımını güçlendirmek.
• Pandeminin akut aşamasında geliştirilenler de dahil olmak üzere ulusal ve alt ulusal koordinasyon mekanizmalarının, Tek Sağlık yaklaşımıyla uyumlu uzun vadeli solunum yolu hastalığı tehdit yönetim sistemlerine kurumsallaştırılması.

DSÖ ayrıca Üye Devletlere, PHEIC'in Mayıs 2023'te sona ermesinin ardından Genel Direktör tarafından yayınlanan COVID-19'a ilişkin Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST) Daimi Tavsiyelerinin 30 Nisan 2026'ya kadar geçerliliğini koruduğunu hatırlatmaktadır. Bu tavsiyeler, sürekli COVID-19 tehdit yönetimi için sürekli rehberlik sağlar ve DSÖ, ülkeleri sürekli tetikte ve hazırlıklı olmalarını sağlamak için ulusal politikalarını bu tavsiyelerle uyumlu hale getirmeye teşvik etmektedir.

DSÖ, ülkelerin tetikte olmalarını, gelişen epidemiyolojik eğilimlere uyum sağlamalarını ve tüm solunum yolu hastalığı tehditlerine yönelik sistemleri güçlendirmek için COVID-19 yönetim stratejilerinden yararlanmalarını önermektedir. Üye Devletler, DSÖ tavsiyeleri doğrultusunda COVID-19 aşılarını sunmaya devam etmelidir[11].

Bu olayla ilgili mevcut risk değerlendirmesine dayanarak DSÖ, seyahat veya ticaret kısıtlamaları getirilmemesini tavsiye etmektedir.

Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

• WHO COVID-19 dashboard; https://data.who.int/dashboards/covid19/summary
• https://www.who.int/health-topics/coronavirus
• WHO Coronavirus disease (COVID-19) Fact sheet: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/coronavirus-disease-(covid-19)
• WHO Strategic and Operational Plan for Coronavirus Disease Management – At a glance: https://www.who.int/publications/m/item/strategic-and-operational-plan-for-coronavirus-disease-threat-management-at-a-glance
• WHO COVID-19 policy briefs: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/covid-19-policy-briefs
• Standing recommendations for COVID-19 issued by the Director-General of the World Health Organization in accordance with the International Health Regulations (2005) (IHR): https://www.who.int/publications/m/item/standing-recommendations-for-covid-19-issued-by-the-director-general-of-the-world-health-organization-(who)-in-accordance-with-the-international-health-regulations-(2005)-(ihr)
• Extension: https://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA78/A78_INF7-en.pdf  
• WHO Variant tracking with risk evaluation for circulating VOI and VUMs: https://www.who.int/activities/tracking-SARS-CoV-2-variants
• WHO SAGE Roadmap for prioritizing uses of COVID-19 vaccines: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-Vaccines-SAGE-Prioritization-2023.1
• Statement on the antigen composition of COVID-19 vaccines: https://www.who.int/news/item/15-05-2025-statement-on-the-antigen-composition-of-covid-19-vaccines

[1] Director-General’s Standing Recommendations: https://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA78/A78_INF7-en.pdf 

[2] NB.1.8.1 initial risk evaluation: https://cdn.who.int/media/docs/default-source/documents/epp/tracking-sars-cov-2/23052025_nb.1.8.1_ire.pdf?sfvrsn=7b14df58_4

[3] Minimum age of ‘older adults’ is defined by Member States; often it is 50 or 60 years and older.

[4] India COVID-19 Statewise Status: https://covid19dashboard.mohfw.gov.in/

[5] Thailand: https://dvis3.ddc.moph.go.th/t/DDC_CENTER_DOE/views/_v2/sheet26?%3Aembed=y

[6] Updated working definitions and primary actions for SARS-CoV-2 variants: https://www.who.int/publications/m/item/updated-working-definitions-and-primary-actions-for--sars-cov-2-variants

[7] Surveillance for respiratory viruses of epidemic and pandemic potential: https://www.who.int/initiatives/mosaic-respiratory-surveillance-framework/

[8] Global Influenza Surveillance and Response System (GISRS): https://www.who.int/initiatives/global-influenza-surveillance-and-response-system

[9] Statement on the antigen composition of COVID-19 vaccines (15 May 2025): https://hq_who_departmentofcommunications.cmail20.com/t/d-e-shiliiy-ijjyjhwtr-g/

[10] WHO SAGE Roadmap for prioritizing uses of COVID-19 vaccines (10 November 2023): https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-Vaccines-SAGE-Prioritization-2023.1

[11]  WHO SAGE Roadmap for prioritizing uses of COVID-19 vaccines: https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-Vaccines-SAGE-Prioritization-2023.1