Özet Olarak Durum

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 1 Ocak ve 1 Temmuz 2025 tarihleri arasında, Kamboçya'nın Uluslararası Sağlık Tüzüğü (UST) Ulusal Odak Noktası (UOB) tarafından kuş gribi A(H5N1) virüsü ile laboratuvarca doğrulanmış 11 insan enfeksiyonu vakası bildirilmiştir. Bu 11 vakanın yedisi Haziran ayında bildirilmiş olup aylık bazda alışılmadık bir artış söz konusudur. Avian influenza A(H5N1) ilk olarak Aralık 2003'te Kamboçya'da tespit edilmiş ve başlangıçta yabani kuşları etkilemiştir. O tarihten bu yana ülkede 49 ölüm (vaka ölüm oranı [CFR] %59) dahil olmak üzere 83 influenza A(H5N1) insan enfeksiyonu vakası bildirilmiştir. Virüs kuş türlerinde dolaşmaya devam ederken, 2014 ve 2022 yılları arasında hiçbir insan vakası bildirilmemiş, ardından virüs Şubat 2023'te insanlarda yeniden ortaya çıkmıştır. Kamboçya'da 2023 yılında insan A(H5N1) enfeksiyonlarının yeniden ortaya çıkmasından bu yana, 12'si ölümcül (CFR %44) olmak üzere toplam 27 vaka bildirilmiştir (2023'te altı, 2024'te 10 ve 2025'te bugüne kadar 11). Vakaların 17'si 18 yaşın altındaki çocuklarda görülmüştür. UST'ye göre, yeni bir influenza A virüsü alt tipinin neden olduğu bir insan enfeksiyonu, yüksek halk sağlığı etkisi potansiyeli olan ve DSÖ'ye bildirilmesi gereken bir olaydır. DSÖ, mevcut bilgilere dayanarak, bu virüsün genel nüfus için oluşturduğu mevcut riski düşük olarak değerlendirmektedir. Tarım işçileri gibi virüse mesleki olarak maruz kalanlar için risk, alınan önlemlere bağlı olarak düşük ila orta düzeydedir. DSÖ, yeni bilgileri hesaba katmak için bu riski rutin olarak yeniden değerlendirmektedir.

Durumun Tanımı

1 Ocak ve 1 Temmuz 2025 tarihleri arasında Kamboçya Ulusal UST Odak Noktası (NFP), altı ölüm [CFR: % 54] dahil olmak üzere avian influenza A(H5N1) virüsü (daha önce 2.3.2.1c olarak sınıflandırılan klad 2.3.2.1e-; bugüne kadar virüs dizilerinin mevcut olduğu vakalardan) ile laboratuvar tarafından doğrulanmış 11 insan enfeksiyonu vakasını DSÖ'ye bildirmiştir. Bu vakalar Siem Reap (4), Takeo (2), Kampong Cham (1), Kampong Speu (1), Kratie (1), Prey Veng (1), Svay Rieng (1) illerinden bildirilmiştir. 2025'te bildirilen toplam vakaların yedisi Haziran 2025'te bildirilmiştir.

Vakaların %63'ünü erkekler oluşturmaktadır. 11 vakadan üçü beş yaşından küçüklerde, ikisi 5-18 yaş arasında ve altısı 18-65 yaş grubunda bildirilmiştir. Tüm vakalar, genellikle arka bahçelerde tutulan hasta kümes hayvanlarına maruz (elleçleme veya itlaf yoluyla maruziyet) kalmıştır  .

Avian influenza A(H5N1) Kamboçya'da ilk kez Aralık 2003'te tespit edilmiş ve başlangıçta yabani kuşları etkilemiştir. 2014 ve 2022 yılları arasında A(H5N1) virüslerinin insanlara bulaştığına dair herhangi bir rapor bulunmamaktadır. Ancak Şubat 2023'te Kamboçya'da A(H5N1) virüsleriyle insan enfeksiyonlarının yeniden ortaya çıktığı bildirilmiştir. Bu yeniden ortaya çıkıştan bu yana Kamboçya, 12 ölüm dahil (CFR %44) kuş gribi A(H5N1) ile laboratuvar tarafından doğrulanmış 27 insan enfeksiyonu vakası bildirmiştir. Vakalar sekiz ilden bildirilmiştir: Kampong Cham (1), Kampong Speu (1), Kampot (3), Kratie (3), Prey Veng (6), Svay Rieng (4), Siem Reap (5), Takeo (4).

Şekil 1: 2003 - 1 Temmuz 2025 tarihleri arasında Kamboçya'da yıllara göre bildirilen Avian İnfluenza A (H5N1) vakalarının epidemiyolojik eğrisi

Şekil 2: 1 Ocak - 1 Temmuz 2025 tarihleri arasında Kamboçya'da bildirilen Avian İnfluenza A (H5N1) vakalarının coğrafi dağılımı.

Tablo 1: Kamboçya'da 1 Ocak - 1 Temmuz 2025 tarihleri arasında bildirilen Avian İnfluenza A (H5N1) vakalarının ayrıntıları

Epidemiyoloji

Hayvan influenza virüsleri tipik olarak hayvan popülasyonları içinde dolaşımda dır, ancak bazıları insanları enfekte etme potansiyeline sahiptir. İnsan enfeksiyonları ağırlıklı olarak enfekte hayvanlarla doğrudan temas veya kontamine ortamlara maruz kalma yoluyla edinilir. İnfluenza A virüsleri, asıl konak türlerine göre kuş gribi, domuz gribi ve diğer hayvan kökenli influenza alt tipleri olarak kategorize edilebilir.

Kuş gribi virüsleri ile insan enfeksiyonu, hafif üst solunum yolu semptomlarından ciddi, hayatı tehdit eden durumlara kadar değişen bir hastalık spektrumuna neden olabilir. Klinik belirtiler arasında konjonktivit, solunum, gastrointestinal semptomlar, ensefalit (beyin şişmesi) ve ensefalopati (beyin hasarı) yer alır. Bazı vakalarda, enfekte hayvanlara ve ortamlara maruz kaldığı bilinen kişilerde A(H5N1) virüsü ile asemptomatik enfeksiyonlar bildirilmiştir.

İnsan kuş gribi enfeksiyonunun kesin teşhisi için laboratuvar onayı gerekmektedir. DSÖ, RT-PCR gibi moleküler tanı yöntemlerini kullanarak zoonotik influenza tespitine ilişkin teknik kılavuzunu düzenli olarak güncellemektedir. Klinik kanıtlar, bazı antiviral ajanların, özellikle de nöraminidaz inhibitörlerinin (örn. oseltamivir, zanamivir) viral replikasyon süresini kısalttığını ve bazı vakalarda hasta sonuçlarını iyileştirdiğini göstermektedir. Bu antiviral ajan, semptomların başlamasından sonraki 48 saat içinde uygulanmalıdır.

2003'ten 1 Temmuz 2025'e kadar, 25 ülkeden DSÖ'ye 473 ölüm (CFR %48) dahil olmak üzere 986 avian influenza A(H5N1) insan enfeksiyonu vakası bildirilmiştir. Bu vakaların neredeyse tamamı enfekte canlı veya ölü kuşlarla veya kontamine ortamlarla yakın temasla ilişkilendirilmiştir. 2003 yılından günümüze kadar Kamboçya'da 49 ölüm (vaka ölüm oranı [CFR] %59) dahil olmak üzere 83 influenza A(H5N1) insan enfeksiyonu vakası bildirilmiştir.

Halk Sağlığı Yanıtı

Sağlık Bakanlığı'nın ulusal ve alt ulusal hızlı müdahale ekipleri, daha fazla araştırma yapmak ve salgına müdahale etmek üzere görevlendirilmiştir. Bu çalışmalar yerel makamlar, Çevre Bakanlığı ve Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık Bakanlığı ile koordinasyon içinde yürütülmektedir.

• Araştırmalar, hem insanlarda hem de hayvanlarda bulaşma kaynağını belirlemeye, gelişmiş sürveyans yürütmeye, şüpheli vakaları tespit etmeye ve toplumda bulaşmayı önlemeye odaklanmıştır;
• Yakın temaslıların sağlık durumları izlenmiştir;
• Etkilenen köyler için sağlık eğitimi kampanyaları yürütülmüştür.

Hayvan Sağlığı:

Hayvan Sağlığı ve Üretimi Genel Müdürlüğü'nden (SHGM) araştırma ve müdahale ekibi ve alt ulusal hayvan sağlığı ekibi, Sağlık Bakanlığı, il sağlık müdürlükleri ve yerel yetkililerle koordinasyon içinde salgın araştırması ve kanatlı hayvan salgınlarına müdahale yürütmüştür.

• Kanatlı hayvan salgınlarının araştırılması ve bunlara müdahale edilmesi, yanıt müdahalelerinin dezenfeksiyona ve köyler arasında hayvan hareketlerinin sınırlandırılmasına odaklanması;
• Etkilenen topluluklara yönelik toplumsal farkındalık ve sağlık eğitimi;
• Etkilenen köylerde kanatlı hayvan hastalıklarına ilişkin gözetim ve izleme.

DSÖ risk değerlendirmesi

2003 yılından 1 Temmuz 2025 tarihine kadar, bu vaka da dahil olmak üzere 25 ülkeden toplam 986 insan influenza A(H5N1) enfeksiyonu vakası küresel olarak DSÖ'ye bildirilmiştir. Bunların neredeyse tamamı A(H5N1) ile enfekte canlı veya ölü kuşlar veya memelilerle veya kontamine ortamlarla yakın temasla ilişkilendirilmiştir. İnsan enfeksiyonu yüksek ölüm oranıyla birlikte ciddi hastalığa neden olabilir: küresel olarak bildirilen 986 enfeksiyondan 473'ünde ölüm gerçekleşmiştir (CFR %48).

Bu olayda, 2025 yılında yedi ilden vakalar bildirilmiştir. Tüm vakalar hasta/ölü kümes hayvanlarına doğrudan maruz kaldıklarını bildirmiştir. İnsandan insana bulaşma göz ardı edilemese de, bu vakaların maruziyetinin daha olası kaynağı kontamine ortamdaki enfekte kümes hayvanlarıdır.

Şu anda mevcut olan bilgilere dayanarak, insan-hayvan arayüzünde dolaşan bilinen influenza virüslerinden kaynaklanan genel halk sağlığı riski değişmemiştir ve düşük kalmaya devam etmektedir. Çiftlik çalışanları gibi virüse mesleki olarak maruz kalanlar için risk, alınan önlemlere bağlı olarak düşük ila orta düzeydedir. Hasta/ölü kümes hayvanlarına maruz kalan kişilerde ilave vakaların görülmesi beklenmektedir. Şu anda mevcut bilgilere dayanarak bu olayda sürekli insandan insana bulaşmanın meydana gelmesi şu anda olası görülmemektedir. Ancak bu durum değişebilir ve ek bilgilerin elde edilmesi halinde risk değerlendirmesi gerektiğinde gözden geçirilecektir.

Epidemiyolojik durumun yakından analizi, hem insan hem de hayvan popülasyonlarında en son influenza A(H5N1) virüslerinin daha fazla karakterizasyonu ve serolojik araştırmalar, halk sağlığı için ilgili risk değerlendirmelerini güncellemek ve risk yönetimi önlemlerini derhal ayarlamak için kritik öneme sahiptir.

Mevcut mevsimsel influenza aşılarının insanları influenza A(H5N1) virüsleri ile enfeksiyonlara karşı koruması olası değildir. İnsanlarda influenza A(H5) enfeksiyonuna karşı aşılar geliştirilmiş ve bazı ülkelerde ruhsatlandırılmıştır. DSÖ, influenza virüsü aşı bileşimi üzerine DSÖ konsültasyonunda yılda iki kez ve gerektiğinde geçici olarak seçilen zoonotik influenza aday aşı virüsleri (CVV'ler) listesini güncellemeye devam etmektedir. Bu tür CVV'lerin listesi DSÖ web sitesinde mevcuttur, aşağıdaki referansa bakınız. Ayrıca, çağdaş hayvan ve zoonotik influenza virüslerinin genetik ve antijenik karakterizasyonu burada yayınlanmaktadır.

Bu risk değerlendirmesi, ek bilgilerin elde edilmesi halinde gerektiğinde gözden geçirilecektir.

DSÖ Tavsiyesi

Mevcut bilgilere dayanarak, bu olay DSÖ'nün halk sağlığı önlemleri ve influenza sürveyansına ilişkin tavsiyelerini değiştirmemektedir.

Kümes hayvanlarında, yabani kuşlarda ve bazı yabani ve evcil memelilerde kuş gribinin gözlemlenen kapsamı ve sıklığı göz önüne alındığında, halk hasta veya ölü hayvanlarla temastan kaçınmalıdır. Halk, canlı hayvan pazarları/çiftlikleri ve canlı kümes hayvanları gibi yüksek riskli ortamlarla veya kümes hayvanlarının dışkılarıyla kirlenmiş olabilecek yüzeylerle temastan kaçınmalıdır. Bireyler ölmüş kuşları ve memelileri bildirmeli veya yerel yaban hayatı veya veterinerlik yetkilileriyle iletişime geçerek bunların kaldırılmasını talep etmelidir. Yumurta, kümes hayvanı eti ve diğer kümes hayvanı ürünleri uygun şekilde pişirilmeli ve gıda hazırlama sırasında kullanılmalıdır. Kümes hayvanlarının kesilmesi, parçalanması ve tüketim için hazırlanması da dahil olmak üzere hasta veya ölü kümes hayvanlarıyla uğraşmaktan kaçınılmalıdır. Ayrıca, ellerin sık sık sabunla yıkanması veya alkol bazlı el dezenfektanı kullanılması yoluyla iyi bir el hijyeninin sağlanması tavsiye edilmektedir.

Potansiyel olarak enfekte hayvan veya kontamine ortamlara maruz kalan ve kendini iyi hissetmeyen herhangi bir kişi derhal sağlık hizmeti almalı ve sağlık hizmeti sağlayıcısını olası maruziyetleri konusunda bilgilendirmelidir.

DSÖ, insan-hayvan ara yüzeyindeki influenza virüslerinin mevcut durumu nedeniyle giriş noktalarında özel yolcu taraması veya diğer kısıtlamaları önermemektedir.

Kuş gribi virüsleri de dahil olmak üzere pandemik potansiyele sahip yeni bir influenza A virüsünün neden olduğu doğrulanmış veya şüphelenilen bir insan enfeksiyonu durumunda, doğrulayıcı laboratuvar sonuçları beklenirken bile hayvanlara maruz kalma, seyahat ve temaslı takibi geçmişinin kapsamlı bir epidemiyolojik araştırması yapılmalıdır. Epidemiyolojik araştırma, yeni virüsün kişiden kişiye bulaştığına işaret edebilecek olağandışı olayların erken tespitini de içermelidir. Doğrulanmış veya şüpheli vakalardan toplanan klinik numuneler test edilmeli ve daha ileri karakterizasyon için bir DSÖ işbirliği merkezine (WHOCC) gönderilmelidir. Hayvanlardan, çevreden veya enfeksiyon kaynağı olduğundan şüphelenilen gıdalardan ek numuneler toplanmalıdır.

Uluslararası Sağlık Tüzüğüne (2005) Taraf Devletlerin, yeni bir influenza virüsü alt tipinin neden olduğu laboratuvarca doğrulanmış yeni bir insan enfeksiyonu vakasını derhal DSÖ'ye bildirmeleri gerekmektedir. Bu bildirim için hastalık kanıtı gerekli değildir. DSÖ, DSÖ web sitesinde influenza A(H5) doğrulanmış vaka tanımını–– güncellemiştir.

Ayrıntılı bilgi için aşağıdaki bağlantılara bakınız:

Ministry of Health Cambodia press release. 1 Julyne 2025:  https://moh.gov.kh/kh/notice/detail/183

World Health Organization Global influenza programme, human-animal interface:  https://www.who.int/teams/global-influenza-programme/avian-influenza

World Health Organization Monthly Risk Assessment Summary:  Influenza at the human-animal interface:  https://www.who.int/teams/global-influenza-programme/avian-influenza/monthly-risk-assessment-summary    

World Health Organization Avian Influenza Weekly Update: https://www.who.int/westernpacific/emergencies/surveillance/avian-influenza

Protocol to investigate non-seasonal influenza and other emerging acute respiratory diseases: https://www.who.int/publications-detail-redirect/WHO-WHE-IHM-GIP-2018.2

Surveillance for human infections with avian influenza A(‎H5)‎ viruses: objectives, case definitions, testing and reporting: https://www.who.int/publications/i/item/B09337

Public health resource pack for countries experiencing outbreaks of influenza in animals: revised guidance: https://www.who.int/publications/i/item/9789240076884

Implementing the integrated sentinel surveillance of influenza and other respiratory viruses of epidemic and pandemic potential by the Global Influenza Surveillance and Response System: https://www.who.int/publications/i/item/9789240101432

Case definitions for the four diseases requiring notification in all circumstances under the International Health Regulations (2005):  https://www.who.int/publications/m/item/case-definitions-for-the-four-diseases-requiring-notification-to-who-in-all-circumstances-under-the-ihr-(2005)

Evidence-based risk management along the livestock production and market chain: Cambodia: https://www.fao.org/publications/card/en/c/CA7319EN/

Disease Outbreak News. 2 September 2024:  https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2024-DON533

Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). Animal Production and Health Division (NSAH): https://www.fao.org/agriculture/animal-production-and-health/en 

World Animal Health Organisation (WOAH). World Animal Health Information System (WAHIS). https://wahis.woah.org/#/in-review/5754?reportId=174349&fromPage=event-dashboard-url

Kaynak : https://www.who.int/emergencies/disease-outbreak-news/item/2025-DON575