Leishmaniasis, protozoa grubunda yer alan farklı türlerde Leishmania parazitinin sebep olduğu bir hastalıktır.

Bulaşma

Enfekte dişi kum sineklerinin (phlebotomin sandfly) ısırığı ile bulaşan paraziter bir hastalıktır. Vektör olan kum sinekleri, bu parazitleri enfekte olmuş insan ve hayvanları ısırarak alırlar. Bulaşma riskinin en yüksek olduğu vakit, kum sineklerinin genellikle en fazla aktif oldukları akşam- şafak vakti arasıdır.

Bulaşma ayrıca leishmania paraziti ile kontamine iğne kullanımı (iğne paylaşımı) veya kontamine kan transfüzyonu yoluyla da olabilir. Enfekte hamile kadından bebeğine de geçiş olabilir.

Belirti ve Bulgular

Leishmaniasis üç farklı formda görülür:

• Kutanöz leishmaniasis: En sık görülen formdur. Sineğin ısırmasından birkaç hafta ile ay içerisinde deride görülen yara ile karakterizedir. Yaralar zamanla boyut ve görünüm değiştirebilir. Yaralar papüler (1cm den ufak kabarıklar) veya nodüler (1-3 cm kadar topak ) olarak başlayabilir ve ülserlere (kenarları yükseltilmiş ve merkezi krater şeklinde bir yanardağ gibi) dönebilir. Bu yaralar genellikle ağrısız olmakla birlikte ağrılı da olabilir. Bazı insanlarda yaralara yakın yerlerde lenf bezleri şişebilir. Cilt yaraları genellikle yüz, kollar ve bacaklar gibi ısırılmaya maruz kalan açık bölgelerde oluşur. Bunlar genellikle iz bırakarak, bir kaç ay içinde iyileşir.
• Viseral leishmaniasis (Kala-azar): Sinek ısırığından sonra aylar içerisinde hastalık gelişir (bazen bu süre bir yıla kadar uzayabilir). Genellikle dalak, karaciğer ve kemik iliği gibi çeşitli iç organları etkiler ve hastalığın en ciddi formudur. Hastalarda genellikle yüksek ateş, ciddi kilo kaybı, dalak ve karaciğer büyümesi ve anemi, lökopeni ve trombositopeni gibi düşük kan sayımı görülür. Eğer tedavi edilmezse hastalık kemik iliğini , lenf düğümlerini ve diğer iç organları etkileyebilir ve iki yıl içinde % 100 gibi yüksek bir ölüm oranına sahiptir. Visseral leishmaniasis genellikle kum sineği tarafından ısırıldıktan sonra bir ay içinde gelişebilir.
• Mukozal leishmaniasis: En az sıklıkta görülen formdur. Kutanöz leishmaniasis’e neden olan parazitlerin bazı türleri bu forma neden olmaktadır. Belli türdeki parazitler deriden yayılarak burun, ağız ve boğaz mukozalarında yara oluşumuna neden olurlar. Bu mukozalarda parsiyel veya total yıkıma neden olabilir. Bu formdan korunmanın en iyi yolu köken aldığı deri leishmaniasisinin uygun şekilde tedavi edilmesidir.

Tanı ve Tedavi

Visseral leishmaniasis tanısı parazitolojik veya serolojik testler (hızlı tanı testleri) ve klinik ile yapılır. Doku örneklerinde yapılan mikroskopta incelenmesi ile parazitler gösterilir. Kutanöz leishmaniasisde parazitolojik testler ile klinik bulgular tanıyı doğrular. Kutanöz ve mukozal leishmaniasis için serolojik testlerin değeri sınırlıdır.

Leishmaniasis tedavi edilebilir bir hastalıktır. Leishmaniasisin tedavisi hastalığın tipine, parazit alt türlerine ve coğrafi konum gibi çeşitli faktörlere bağlıdır. Özellikle Visseral leishmaniasisin zamanında tanı konulup tedavi edilmesi ölüm riski açısından önemlidir.

Yolcular için Risk

Yolcular için risk genel olarak düşük olsa da, hastalığın yaygın olduğu yerlerdeki kırsal ve ormanlık bölgelere giden ziyaretçiler için risk daha fazladır. Leishmaniasis genellikle kentsel alanlardan daha çok kırsal alanlarda yaygındır. Ancak bazı şehirlerin varoşlarında da bulunabilir. Özellikle macera gezginleri, barış gönüllüleri, misyonerler, askerler, ornitologlar (kuş bilimi ile uğraşanlar) ve gece açık havada konaklayanlar risk altındadır.

Hastalık Afrika, Orta ve Güney Amerika, Asya, Avrupa'nın güneyi ve Akdeniz'in doğusunu içeren tropikal ve sutropikal bölgelerde yaygındır. Dünyada yılda tahminen 1,3 milyon yeni vaka ve 20.000- 30.000 arasında ölümler meydana gelmektedir.

Viseral leishmania vakalarının % 90'dan fazlası Bangladeş, Brezilya, Hindistan, Nepal, Etiyopya, Güney Sudan ve Sudan'da görülür. Dünyada yıllık yeni visseral leishmaniasis vaka sayısı, tahminen 200.000-400.000 arasındadır.

Kutanöz leishmania vakalarının % 90'dan fazlasına Afganistan, Cezayir, Brezilya, Kolombiya, İran, Suudi Arabistan ve Suriye'de rastlanır. Dünyada yıllık yeni kutanöz leishmaniasis vaka sayısı, tahminen 700.000-1.200.000 arasında değişmektedir.

Mukozal leishmaniasis vakaların neredeyse % 90’ı Bolivya, Brezilya ve Peru’ da görülür.

Hastalık özellikle savaş ve çatışma bölgelerinde, mülteci kamplarında ve nüfusun büyük ölçekli göç aldığı yerlerde ve yoğun nüfuslu şehirlerde büyük salgınlar ile karakterizedir.

Yoksulluk leishmaniasis riskini artırır. Yetersiz beslenme kala-azar formunun ilerleme riskini artırır.

Korunma

Hastalıktan koruyucu aşı veya ilaç mevcut değildir. Yolcuların kendisini korumasının en iyi yolu kendilerini kum sineği ısırıklarından korumalarıdır. Bunun içinde özellikle güneşin batışından sonra böcek kovucular kullanılmalıdır. Mümkün olduğunca uzun kollu giyecekler giyilmeli vücudun açık bölgeleri en aza indirilmelidir. Kum sineğinin geçemeyeceği küçük delikli cibinlik veya perdeler kullanılmalı ve klimalı ortamlarda kalınmalıdır. Uyku alanlarında böcek öldürücü insektisit veya piretroid kullanılabilir.

Seyahat Dönüşü Öneriler

• Eğer enfekte bölgelere seyahat öykünüz mevcut ve leishmaniasis şüphesi varsa doktorunuza seyahatiniz hakkında mutlaka bilgi verin.
• Erken teşhis, olguların iyi tedavisine ve hastalığın yayılmasını sınırlamaya katkı sağlar.