Bilhariazis olarak da bilinen şistozomiazis, yassı solucanların neden olduğu paraziter bir hastalıktır. Dünya çapında 200 milyondan fazla kişi bu hastalıktan etkilenmiştir. Etki açısından, bu hastalık en yıkıcı paraziter hastalık olarak sıtmadan sonra ikinci sıradadır.

Bulaşma

İnsanlara, şistozomaları taşıyan tatlı su salyangozlarının belli türlerinin yaşadığı sularla temas sonucu bulaşır.

Enfekte insanların, idrar ve dışkılarıyla atılan şistozoma yumurtaları vasıtasıyla tatlı sular kontamine olur. Yumurtalar çatlar ve suda tatlı su salyangozlarının belli türlerinin içinde pek çok ‘Cercaria’ denilen parazit larvaları gelişir. Salyangozun vücudunda çoğalan parazit larvaları salyangozu terk ederek içinde yaklaşık 48 saat canlı kalabilecekleri suya dağılırlar. Kontamine suda yıkanma, suda çıplak ayakla korunmasız yürüme ve yüzme sonucunda larvalar insanların derisinden içeri girerler. Birkaç hafta içinde vücudun kan damarları içerisinde yerleşerek dişilerinin yumurta üreteceği yetişkin solucanlar haline dönüşürler. Yumurtaların bir kısmı mesane veya bağırsaklara göç eder ve idrar veya dışkıyla atılırlar. Enfeksiyon döngüsü bu şekilde devam eder.

Belirtiler

Kuluçka dönemi genellikle akut Şistozomiazis (Katayama Sendromu) için 14-84 gündür, fakat kronik enfeksiyon belirti vermeden yıllarca sürebilir. Cercaria’nın deri içine girmesinden birkaç saat ile birkaç gün arası bir sürede ciltte kaşıntı veya kırmızı renkli bir döküntü gelişebilir. Hastalığın akut dönemi; ateş, titreme, ishal, baş ağrısı, kas ağrıları ve öksürük gibi solunum yolu belirtileri ile karakterizedir. Kanda eosinofil hücrelerinde artış görülmesi yanı sıra karaciğer veya dalak büyümesine bağlı ağrı olabilir. Çoğu insanda ise hastalığın bu erken döneminde hiçbir semptom görülmez.

Solucanlar yetişkin hale geldiğinde ürettikleri yumurtalar mesane, karaciğer veya barsaklara göç ederler ve buralarda enflamasyon veya yaralanmaya yol açarlar S. Mansoni ve S. Japanicum’un yumurtaları en yaygın olarak barsak ve karaciğerin kan damarları içinde görülür ve ishal, kabızlık ve dışkıda kanamaya neden olur. Kronik iltihap barsak duvarında ülserasyona, kalınlaşmaya, polip ve karaciğer etrafında bağ doku artışına öncülük yapabilir.

S. Haematobium yumurtaları, tipik olarak idrar yolu boyunca yerleşir. İdrar yaparken ağrı, yanma ve idrarda kanamaya yol açar. Bu hastalığın geç döneminde mesanede kireçlenme görülebilir. S. Haematobium cinsel belirtilere de yol açabilir ve mesane kanseri riskinde artış ile ilişkili olduğu düşünülmektedir.

Tekrar tekrar enfekte olan çocuklarda kansızlık, yetersiz beslenme ve öğrenme güçlüğü gelişebilir. Enfeksiyondan yıllar sonra parazit, mesane, akciğerler, barsaklar ve karaciğere zarar verebilir. Yumurtalar nadiren beyin ve omuriliğe yerleşerek omurilik iltihabı, felç veya nöbetlere yol açarlar.

Şistozomiazis belirtileri, solucanların kendilerine değil, ürettikleri yumurtalara karşı vücudun gösterdiği tepki nedeniyle gelişir.

Tanı ve Tedavi

Tanı için idrar veya dışkı örneği kullanılır. Hastalığın varlığını kanıtlamak için kan örneği de test edilebilir. Kan örneği alınmadan önce, doğru sonuçları elde etmek için kontamine suyla en son temastan sonra 6-8 hafta beklemek gerekebilir.

Belirli tatlı su salyangozlarını tanımlamak ve ayırmak zor olabilir, insana bulaşan şistozoma türlerini içeren tatlı su salyangozları ancak laboratuvarda tanımlanabilir.

Hastalığın tedavisi için güvenli ve etkili ilaçlar mevcuttur. Önerilen tedavi edici ilaç; ‘praziquantel’dir.

Yolcular için Risk

Dünya çapında hastalık görülen bölgeler:

• Afrika: Güney ve Sahra altı Afrika dahilindeki tüm büyük tatlı su gölleri ve nehirlerin yanı sıra daha küçük akarsular da parazit açısından risk teşkil ederler. Bulaşma, Kuzey Afrika’nın Mağrip bölgesi ve Nil Vadisi’ndeki Sudan ve Mısır’da da meydana gelir.
• Güney Amerika: Brezilya, Surinam, Venezüella.
• Karayipler: Dominik Cumhuriyeti, Guadelop, Martinik, Santa Lucia (Karayipler’de risk düşüktür).
• Orta Doğu: İran, Irak, Suudi Arabistan ve Yemen.
• Güney Çin
• Güneydoğu Asya ve Filipinler ile Laos.

Dünyadaki Şistozoma vakalarının neredeyse %85’i Afrika’da görülür, bazı yerel nüfus gruplarında hastalık görülme oranı %50’ye çıkabilir. S. Mansoni ve S. Haematobium tüm Afrika boyunca yaygınlık gösterir. Orta Doğu bölgelerinde ise sadece S. Haematobium’a rastlanır. Endonezya, Güneydoğu Asya, Çin bölgelerinde S. Japonicum etkendir.

Nadir görülen iki tür daha insanlarda hastalık yapabilir. S. Mekongi Kamboçya ve Laos’ta, S. İntercalatum ise Orta ve Batı Afrika bölgelerinde bulunur.

Endemik bölgelere gidecek ve kontamine tatlı su ile temas edecek bütün yaş grubları risk altındadır. Tuzlu su teması (okyanus veya deniz) insana şistozomiazis bulaşmasına neden olmaz.

Yolculukla ilişkili şistozoma vakalarının çoğu Sahra Altı Afrika Ülkeleri’nde görülür. Afrika’da sık ziyaret edilen bu riskli alanlar; Banfora Bölgesi (Burkino Faso) ve Dogon kabilesinin yaşadığı alanlar (Mali), Malawi Gölü, Tanganika Gölü, Victoria Gölü, Omo Nehri (Etiyopya), Zambezi Nehri ve Nil Nehri’dir. Ancak Afrika’da daha az ziyaretçinin gittiği yerlerdeki yüzeysel tatlı su kaynaklarının da potansiyel enfeksiyon kaynağı olabileceği unutulmamalıdır. Tatlı suda şistozoma olmadığına dair yerel açıklamalar güvenilir değildir.

Eko turistler, askerler, misyonerler, barış gücü gönüllüleri, macera gezginleri gibi yolcu ve yabancılar potansiyel olarak risk taşırlar. Afrika’da nehir yolculuğu yapan gezginler arasında şistozoma salgınları meydana gelmiştir.

Korunma

Hastalıktan korunmak için aşağıdaki önlemlere dikkat etmelisiniz:

• Vakaların görüldüğü ülkelerde bulunduğunuz zaman tatlı su havzalarında yürümek ve yüzmekten kaçının.
• Güvenli su için. Her ne kadar kontamine suyun ağızdan alınmasıyla parazit bulaşmıyorsa da, eğer ağız ve dudaklar ‘cercaria’ içeren su ile temas ederse enfekte olabilirsiniz. Suyu bir dakika kaynatın veya içmeden önce filtreden geçirin. Suyu en az bir dakika kaynatmak zararlı parazit, bakteri ve virüsleri öldürür. İodin kullanmak suyu tüm parazitlerden temizlemek ve güvenli hale getirmek için tek başına garanti değildir.
• Banyo suyunu en az bir dakika kaynatın. Su, güvenle banyo yapılması için depolanma tankında en az 1-2 gün boyunca tutulmalıdır.
• Bir kaza sonucu, çok kısa süreli maruziyet sonrası ciltten içeriye parazitin girmesinden korunmak için hemen havlu ile kurulanmak yararlı olabilir ama yine de emin olamazsınız.

Seyahat Dönüşü Öneriler

Eğer enfekte bölgelere seyahat öykünüz mevcut ve Şiztozomiazis şüphesi varsa doktorunuza veya bir sağlık kuruluşuna başvurun. Erken teşhis tedavinin etkinliği ve komplikasyonlar açısından önemlidir.

Seyahatinizden hekiminize mutlaka bahsedin.