Çocuk Felci (Poliomyelit)
Poliomiyelit, üç tip enterovirüs (poliovirus tip 1, 2 ve 3) kaynaklı bir merkezi sinir sistemi hastalığıdır. Poliomiyelit aynı zamanda "çocuk felci" olarak da bilinir, çünkü genellikle küçük çocuklarda ve çocuklarda felce neden olur.
Bulaşma
Son derece bulaşıcı özelliği olan virüs enfekte bir kişinin boğazında ve bağırsaklarında yaşar. Enfekte bir kişi, semptomların ortaya çıkmasından hemen önce ve 2 hafta sonrasına kadar virüsü başkalarına bulaştırabilir. Virüs, enfekte olmuş bir kişinin dışkısında haftalarca yaşayabilir. Semptomları olmayan insanlar virüsü başkalarına geçirebilir ve hasta edebilirler. Virüs esas olarak fekal-oral yol olmak üzere kişiden kişiye yayılmakta, fakat daha az sıklıkla kontamine su veya gıda ile ve kalabalık ortamlarda havaya atılan mikroplu damlacıkların solunmasıyla da bulaşmaktadır. Hasta kişiyle aynı evde kalan çocuklara yayılma oranı %100, erişkinlere bulaşma oranı %90'ın üzerindedir.
Belirtiler
Hastalığın kuluçka süresi genellikle 6-20 gündür. Virüs ağızdan alındıktan sonra bağırsaklarda çoğalmakta ve buradan sinir sistemine yayılarak paraliziye (felç) sebep olabilmektedir. Virüs boğazda da bulunabilir.
Vakaların % 60-70'i 3 yaşın altındaki çocuklarda, % 90'ı 5 yaşın altındaki çocuklarda görülmektedir. Poliovirüs ile enfekte insanların çoğunda herhangi bir semptom görülmez. Enfekte 4 kişiden yaklaşık 1'inde ateş, halsizlik, bulantı, baş ağrısı, burun tıkanıklığı, boğaz ağrısı, öksürük, ense sertliği, kol ve bacaklarda ağrı gibi hafif semptomlar olabilir. Bu semptomlar genellikle 2 ila 5 gün sürer, sonra kendiliğinden iyileşir. Hastaların az bir kısmında beyni ve omuriliği etkileyen daha ciddi semptomlar gelişir. Enfeksiyonun beyni etkilemesi sonucu kol ve bacaklar da (genellikle bacaklarda) kalıcı kas fonksiyon kaybı veya gövde ve göğüs kaslarında tutulum sonucu solunum fonksiyon kaybıyla ölüm oluşabilir. Parestezi (bacaklarda uyuşukluk ve iğnelenme hissi), Menenjit (omurilik ve / veya beyin zarının enfeksiyonu, poliovirüs enfeksiyonu olan 25 kişiden yaklaşık 1'inde), Felç (vücudun bazı bölümlerini hareket ettirememek veya kollarda, bacaklarda veya her ikisinde zayıflık, poliovirüs enfeksiyonu olan 200 kişiden yaklaşık 1'inde ) gelişebilir. Felç, polio ile ilişkili en şiddetli semptomdur, çünkü kalıcı sakatlığa ve ölüme yol açabilir. Poliovirüs enfeksiyonundan felç olan her 100 kişiden 2 ila 10'u ölür. Bunun nedeni virüsün solunum kaslarını etkilemesidir.
Felç genel olarak, ilk bulgularını kendini ayağa kaldırmada ve yürümede güçlük çekmesi şeklinde gösterir. Çoğu hastada felç olan bacak ya da kolda duyu kaybı yoktur. İğne batırıldığında bunu hissederler.
Tamamen iyileşmiş gibi görünen çocuklar da bile (polio paralizisi geçiren insanların yaklaşık %40’ında) ilk hastalıktan 15 ila 40 yıl sonra yetişkin olarak yeni ilerleyici kas güçsüzlüğü, kas ve eklemlerde yorgunluk ve ağrı şeklinde halsizlik veya felç gelişebilir. Buna Post Polio Sendromu (Çocuk Felci Sonrası Sendromu) denir. PPS bulaşıcı değildir.
Tanı ve Tedavi
Tanı akut bir hastadan alınan numune de (genellikle dışkı) virüsün belirlenmesi ile yapılır. Hastalığın ilk 3 – 10 gün boyunca alınan boğaz numunelerin de virüs belirlenebilir. Virüs nadiren kan veya beyin-omurilik sıvısında belirlenir. Tedavisi yoktur. Sadece belirtilere yönelik destek tedavi uygulanabilir.
Yolcular için Risk
Vahşi poliovirüsün yayılması, tüm endüstrileşmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerin pek çoğunda durmuştur. 1988'de 125 ülkede, 350.000 vaka ile endemik olarak görülen poliomyelit, 2006'da sadece Afganistan, Hindistan, Nijerya, Pakistan'da endemik olarak kalmıştır. Ancak özellikle ılıman iklim kuşağındaki gelişmekte olan ülkelerde önemli bir halk sağlığı problemidir. Ilıman iklimlerde polio virüs enfeksiyonu yaz aylarında artar. Hastalığın tamamen ortadan kalktığı tescillenene dek, yakalanma riski vardır ve hastalığın mevcut olduğu ülkelere giden yolcular aşı ile korunmalıdırlar. Enfekte olan yolcular olası hastalık taşıyıcılarıdır ve hastalığın dünya çapında silinmeye başladığı bu günlerde poliomiyelitten arınmış bölgelere virüsün tekrar girmesini sağlayabilirler. Afrika ve Asya’nın belirli bölümlerine gidecek yolcular için çocuk felci hastalığı riski olabilir.
Korunma
Kişiler rutin ve güncel çocuk felci aşı serisine sahip olmalıdır. Yetişkinlere buna ek olarak, hastalığın yaygın olduğu ülkelere yapılacak yolculuktan 4 hafta önce, hayat boyu koruyacak bir doz aşı tekrar yapılmalıdır. Çocuk felci riski yüksek bölgelere seyahat eden ve aşılanmamış, eksik aşılanmış veya aşılanma durumu bilinmeyen yetişkinlere; 1-2 ay arayla iki doz, ikinci dozdan 6 ila 12 ay sonra üçüncü bir doz olmak üzere 3 dozluk bir aşı uygulaması yapılmalıdır: Çocuk felci aşısı çocukken tamamlanmış olan ve çocuk felci riski yüksek olan bölgelere seyahat edecek yetişkinlere bir defalık destek dozu (IPV) verilmelidir. İki çeşit aşı mevcuttur.
Oral Poliomyelit Aşısı (OPV): Canlı aşıdır ve koruyuculuğu %90-95’ tir.
İnaktif Poliomyelit Aşısı (IPV): Kas içine uygulanır. Aşının koruyuculuğu %95'tir.
Ayrıca korunma amaçlı olarak;
Güvenli gıdalar ve içecek tüketilmelidir.
Eller sık sık su ve sabun ile yıkanmalı veya el dezenfektanı kullanılmalıdır.
Ellerin temiz olduğuna emin olunmadığında gözlere, buruna veya ağıza dokunulmamalıdır.
Öksürme veya hapşırma anında ağız ve burun dirsek içi ile (elle değil) kapatılmalıdır.
Öpüşme, sarılma veya yemek kapların paylaşılmasından kaçınarak hasta insanlarla yakın temas önlenmelidir.