Sarıhumma hastalığı Orta ve Güney Amerika ile Afrika’nın tropikal bölgelerinde görülmektedir. Yüksek oranda öldürücü olan sarıhumma hastalığından korunmak için sivrisinekten korunma önlemlerine uyulmalı ve yüksek oranda koruyucu olan Sarıhumma aşısı yapılmalıdır.

Canlı viral aşı olan Sarıhumma aşısı, tek doz olarak yapılır ve ömür boyu koruyucudur. Aşının koruyuculuğunun başlaması için seyahatten en az 10 gün önce aşı yapılmalıdır. Aşının yapılmasının gerektiği durumlar:

• Riskli ülkelerde yaşayanlar ve buraya seyahat edecekler
• Ülkeye giriş koşulu olarak sarıhummaya karşı aşılandığını gösteren ‘Uluslararası Aşı ve Profilaksi Sertifikası’ talep eden bir ülkeye giderken
• Sarıhumma virüsü ile çalışan laboratuvar personeli

Dünya Sağlık Örgütü’nün Uluslararası Sağlık Tüzüğü’ünde (UST) zorunlu tuttuğu tek aşı Sarıhumma aşısıdır. Sarıhumma aşılaması iki farklı nedenden dolayı yapılır:

• Riskli ülkelerde yaşayanlar ve buraya seyahat edecekler
• Sarıhumma enfeksiyonu riski olan bölgelere gidecek kişileri korumak
• Hassas ülkelere Sarıhumma virüsünün taşınmasını önlemek

Aşı yapıldıktan sonra UST’ye uygun olarak ‘Uluslararası Aşı ve Profilaksi Sertifikası’ doldurulmalıdır. Yetkili Seyahat Sağlığı Merkezlerinde düzenlenen bu sertifika aşı yapıldıktan 10 gün sonra geçerlilik kazanır ve ömür boyu geçerlidir. Bazı ülkeler ülkelerine gelen tüm yolculardan, bazı ülkeler ise son 1 ay içinde riskli bölgede bulunmuş yolculardan bu sertifikayı talep etmektedirler. Eğer sarıhumma aşılaması tıbbi nedenlerden dolayı yapılamıyor ise, bu durum sağlık raporu ile belgelenmelidir.

Aşının yapılmaması gereken durumlar:

• Dokuz aydan küçük yenidoğanlarda: 6- 9 aylık bebeklerde sadece seyahate bağlı Sarıhumma’ya yakalanma riski çok yüksekse önerilebilir.
• Hamile ve emziren kadınlar: Seyahate bağlı Sarıhumma’ya yakalanma riski çok yüksekse önerilebilir
• Bağışıklık sistemi yetmeziği olanlar: HIV pozitif hastalar, kemoterapi ve radyoterapi alan hastalar gibi.
• Aşı komponentlerine karşı allerjisi olanlar
• Yumurta allerjisi olanlar
• Daha önce Sarıhumma aşısına bağlı ciddi alerjik reaksiyon geçiren kişilere
• Timus bezi hastalıkları
• Sağlık durumu iyi olmayanlar (Yüksek ateş gibi): Bu şu andaki hastalığı ile aşıya bağlı yan etkilerin karışmaması için gereklidir)
• Daha önce aşı olmamış 60 yaşın üstündeki yolcular hastalığa yakalanma riski değerlendirilerek önerilir

Aşı Yan etkileri:

1. 1.Aşılananların %10-30’unda hafif yan etkiler görülebilir:
   • Baş ağrısı
   • Miyalji
   • Hafif ateş
   • Enjeksiyon yerinde ağrı (Enjeksiyon yerinde ağrı aşı sonrası 1-5 gün sürerken diğerleri iki haftaya kadar sürebilir.)
2. 2.Aşı sonrası anafilaksi 100.000 dozda 1.8 olarak bildirilmiştir.
3. 3.Sarıhumma aşısı ilişkili visetropik hastalık:
   • İç organları (kalp, akciğer gibi) etkileyen hastalıktır.
   • Aşılamadan sonra 1-8 gün içerisinde başlar ve ciddi organ yetmezlikleri görülür
   • Ölüm oranı % 60’ın üzerindedir.
   • İlk aşılamadan sonra nadirdir.
   • Bilinen risk faktörleri arasında timüs hastalığı öyküsü (örneğin: timoma veya timektomi), ≥60 yaş olma yer almaktadır.
   • ABD’de 70 yaş üzeri kişilerin viserotropik hastalığa yakalanma riski 100.000 dozda 2.4 vaka olarak tahmin edilmektedir.

   Görülen Belirtiler:

   • Yüksek ateş
   • Baş ağrısı
   • Kas ağrısı
   • Hepatit
   • Hipotansiyon
   • Çoklu organ yetmezlikleri
4. 4.Sarıhumma aşısı ilişkili nörolojik hastalık:
   • Sinir sistemini (beyin, omurilik) etkileyen nadir görülen bir hastalıktır
   • 60 yaş ve üzerinde daha sık görülür.
   • Aşılamadan sonraki 3-28 günlerde ve çoğunlukla ilk aşılama sonrası görülmektedir.
   • 100.000 dozda 0.13-0.8 arasında görülmektedir.

   Görülen Belirtiler:

   • Yüksek ateş
   • Baş ağrısı
   • Şuurda bulanıklık
   • Sinirlerde problemler (Örneğin dile giden sinirde problemle konuşma bozukluğu olması)
   • Guillen Barre Sendromu (Vücudun duyu ve hareketini kontrol eden sinirlerde iltihap)

Tifo hastalığı tüm dünyada görülmekle birlikte, hijyen ve sanitasyon standartlarının düşük olduğu bölgelerde daha sık görülür. Kuzey ve Batı Afrika, Asya’nın güneyi, Orta ve Güney Amerika ve Ortadoğu’da risk daha yüksektir. Tifo aşısı riskin yüksek olduğu bölgelere seyahat edenlere, özellikle endemik bölgelerde 1 ayın üzerinde kalacak kişilere önerilir.

Uluslararası piyasalarda iki çeşit Tifo Aşısı mevcuttur:

1. Enjektabl Aşılar:

Tek doz kas içine uygulanır. Korunma enjeksiyondan 7-14 gün sonra başlar. Aşı 2 yaş üzeri kişiler için kullanılabilir. Koruma sağlamak için her iki yılda bir yeniden aşılama önerilmektedir. Aşı sonrası ateş, baş ağrısı, aşı yerinde ağrı, kızarıklık ve sertlik görülebilir.

Aşının yan etkileri çok nadirdir ve daha çok karında rahatsızlık, bulantı, kusma ve döküntü görülür.

2.Oral Aşı :

Canlı viral aşıdır. Her biri günaşırı alınan 4 kapsül içerir. Her kapsül yemekten yaklaşık 1 saat önce alınmalı ve aşılama seyahatten 1 hafta önce tamamlanmalıdır. Aşı 6 yaş ve üzeri için kullanılabilir. Aşı uygulamasının 3 gün öncesinden üç gün sonrasına kadar mefloquine, proguanil ve antibiyotikler kullanılmamalıdır. Bağışıklığı baskılanmış kişilere verilmemelidir.

Aşı ideal olarak seyahatten 1 ay önce yapılmalıdır. Ancak gerektiğinde seyahate yakın bir zamanda da yapılabilir. Her iki aşı da %100 korunma sağlamadığından yolcular aşılanmış olsa da yiyecek ve içecek tüketiminde dikkatli olmalıdır.

Seyahat Sağlığı Merkezlerimizde enjektabl tifo aşısı bulunmaktadır.

Meningokok aşısı, N. meningitidis’in endemik olduğu bölgeye özellikle salgın dönemlerinde seyahat edecek ve yerel halk ile teması olacaklara veya bu bölgelere yerleşmeye gidecek kişilere önerilir. Sahra-altı Afrika’nın menenjit kuşağında Aralık-Haziran boyunca hastalık görülür. Meningokok aşısı, hac ve umre döneminde Mekke ve Medine’yi ziyaret edecekler için Suudi Arabistan tarafından istenen bir koşuldur. Bazı ülkeler tarafından da hac dönüşünde istenir.

İki tür meningokok aşısı vardır:

• Polisakkarit meningokok aşısı
• Konjuge meningokok aşısı

Her iki aşı da meningokok hastalık etkenlerinden dört tipine (A, C, W-135, Y) karşı koruma sağlayabilmektedir.

1. Polisakkarit meningokok aşısı:

Uluslararası piyasada bivalan (A+C), trivalan (A+C+W-135) ve tetravalan (A+ C+W-135+Y) aşılar mevcuttur. İki yaşından küçükler için koruyucu değildir. Tek doz aşıdan 10 gün sonra koruyuculuk başlamakta ve koruyuculuk 2-3 yıl kadar sürmektedir.

Polisakkarit aşılar genel olarak güvenli ve belirgin sistemik yan etkileri oldukça nadirdir. En sık yan etki enjeksiyon yerinde 1-2 gün içerisinde görülen kızarıklık ve hafif ağrıdır. Aşılananların % 2’si kadarında 38.5 0C’yi geçen ateş görülmektedir.

2. Konjuge meningokok aşısı:

Konjuge aşı kullanımıyla; bebeklerin (2 yaş altı) aşıya olan yanıtı artmış, koruyuculuk süresi uzamış ve meningokokların nazofarengial taşıyıcılığı azalmıştır. Konjuge aşılar da monovalan (A, C), bivalan (A+C) ve tetravalan (A+ C+W-135+Y) şeklinde piyasada bulunabilmektedir. Uluslararası piyasada lisanslı üç tetravalan konjuge meningokok aşısı bulunmaktadır. Bu aşıların üçü 2-55 yaş için tek doz uygulanmak üzere ve iki tanesi de 9-23 aylık bebeklerde 2 doz uygulanmak üzere lisans almıştır.

Konjuge aşılar oldukça güvenlidir ve ciddi yan etkiler bildirilmemiştir. Aşı yapıldıktan sonra 1-3 gün sürebilen enjeksiyon bölgesinde şişlik, kızarıklık ve ağrı görülebilir. Çok nadiren çocuklarda kısa süreli ateş ve huzursuzluk görülebilir.

Poliomiyelitin hala mevcut olduğu ülkelere gidecek tüm yolcular aşılanmalıdırlar. İki tür aşı vardır:

• İnaktive (IPV) aşı enjeksiyon ile tatbik edilir, diğer tür ise ağızdan alınan türdür.
• (OPV). OPV üç tip canlı zayıflatılmış polio virüsten oluşur. Düşük maliyeti, aşının kolay tatbik edilmesi ve bağırsak bağışıklığındaki üstünlüğü dolayısıyla OPV, pek çok ülkede salgın poliomiyeliti kontrol etmek için tercih edilen bir aşı olmuştur. OPV ile sağlanan bağışıklık hayat boyu sürer.

Geçmişte üç ya da daha fazla dozda OPV alan kimseler için, dünyadaki hastalıklı bölgelere seyahat eden yolculara tek bir doz polio aşısı verilmesi tavsiye edilir.

Tüm yolcular aşılanmalıdır. İlk bağışıklık programı için üç doz DTP dünyaya gelişin ilk aylarında yapılır. Ek dozlar daha çok Td (yetişkin tip Difteri/Tetenoz Aşısı) olarak verilir ancak, 7 yaşında ve yedi yaşın üstündeki bireylere verilen tüm dozların Td olması gereklidir. Tetanos toksoid (TT) yerine genellikle travmayı müteakip derhal bir ek aşı Td dozu kullanılmalıdır. Bununla beraber, bu ek aşı, alınan en son dozun 5 (temizlenmemiş yaralar için) ile 10 yıl (temiz yaralar için) önce verilmesi halinde gerekmez.

Tüm yolcular genellikle "üç aşı"-DTP (difteri/tetanos/boğmaca) olarak verilen aşının tarihine uymalıdırlar. İlk üç dozdan sonra, DT olarak 7 yaşına kadar ilave dozlar verilebilir, bu yaştan sonra düşük difteri muhteviyatına sahip bir aşı (Td) yapılır. Hem tetanos toksoid ve hem de difteri toksoid yaklaşık olarak her 10 yılda bir ek aşı olarak verilebilir.

Aşı yüksek bulaşıcı hastalık tehlikesi bulunan bölgelere giden tüm yolculara uygulanmalıdır. Doğuştan çocukluğa değin de yapılabilir. Olası olarak enfekte olan kan ya da kan türevli sıvılara maruz kalan ya da korunmasız cinsel ilişkiye giren kimseler özellikle risk altındadır. Ana risk aktiviteleri, insan kanına doğrudan maruz kalma olasılığı doğuran sağlık bakımını (tıbbi, diş, laboratuar ya da diğer); HBV tespiti için test edilmemiş kan alınmasını; ve uygun şekilde sterilize edilmeyen (örn. akupunktur, piercing, dövme ya da enjeksiyon ile ilaç kullanımı) diş bakımı ya da tıbbi müdahale ile ilgili iğnelere maruz kalmayı içerir.

Yolculuk öncesi ikinci doz aşı, varıştan en az 2 hafta önce yapılmalıdır.Aşılanmamış herkese Hepatit B Aşısı tavsiye edilir.

Aşı yüksek derecede hastalık riski olan bölgelere gidecek yolcular için tavsiye edilir, ayrıca hastalık kapma riski yüksek olanlar da aşı yaptırmaları için şiddetle yönlendirilmelidirler. Aşı kaynaklı antikorların, aşının yapılmasından sonra 2 haftadan önce tespit edilememesi nedeniyle, yolcular mümkünse yolculuklarından 4 hafta önce aşılanmalıdırlar. Daha sonra 6-24 ay arasında verilen bir ek aşı dozu da önerilmektedir. Bu programın en azından 10 yıl koruma sağlanması beklenmektedir.

Yüksek risk altındaki bölgelere acil bir seyahatin gerektiği durumlarda, ürünün bulunduğu yerde ilk doz aşı ile birlikte bir doz imünoglobülin (0.02 ml/kg) verilebilir.

Mevsimsel (kış ve bahar) bir influenza patlaması yaşayan herhangi bir bölgeye seyahat edecek tüm yolcular potansiyel olarak hastalığa yakalanma riskini taşırlar. Turistler de risk altındadır, çünkü genellikle kalabalık taşıtlarda yolculuk yaparlar ve kalabalık yerleri gezerler - her iki durumda da hastalığın bulaşması kolaydır. Yaşlılar, solunum ya da kalp hastalıkları olanlar, diabet melitus, ya da herhangi bir immunosuppressive durumu olan kimseler ve sağlık çalışanları özellikle risk altındadır. Bir influenzanın yolculuk sırasındaki etkisi yüksek oranda rahatsızlık vericiden ölümcüle kadar değişebilir.

Riskli bölgelere gidecek yolcular seyahatten 2 hafta önce bir doz grip aşısı yaptırmalıdır.

Kuduz, hasta hayvanın salya ve beyin dokusu ile temasla bulaşan ciddi bir hastalıktır. Kuduz şüpheli hayvan tarafından yaralanma durumunda hemen yara su ve sabunla yıkanmalı ve en kısa sürede sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Burada yaranın ve hayvanla temasın durumuna göre aşı ve diğer tedavilere karar verilecektir.

Kuduz aşısının iki şekilde kullanımı mevcuttur:

• Temas öncesi koruma
• Temas sonrası koruma

Her iki aşılama için aynı aşı farklı şemalarda kullanılır.

Temas öncesi koruma: Kuduz virüsü ile temas riski olanlara önceden koruma amaçlı kuduz aşısının yapılmasıdır. Veterinerler, hayvan bakıcıları, saha biyologları, mağara gezginleri ve bazı laboratuar çalışanları için ve riskli bölgelerde yaşayanlar ve bu bölgelere seyahat edenlere önerilir.

Bazı uluslararası yolculara temas öncesi kuduz aşısı, gidilen ülkedeki hastalığın prevelansına, planlanan aktivitelere ve kalma süresine bağlı olarak önerilebilir. Riskli bölgeye seyahat edenlerden özellikle kırsal alanda dağ yürüyüşü, bisiklet kullanımı, kamp gibi aktivitelerde bulunacaklara aşı önerilir. Ayrıca uygun sağlık hizmetlerine erişimin zor olduğu riskli bölgelere seyahat öncesinde de önerilebilir.

Temas öncesi aşılama; Üç doz aşı 0, 7 ve 21 veya 28. günlerde yapılır. Seyahat sırasında kuduz şüpheli bir hayvanla temas olursa (ısırılma, tırmalanma gibi) 0. ve 3. günlerde iki doz daha aşı yapılmalıdır.

Temas sonrası koruma: Kuduz şüpheli hayvan ile temas sonrası kuduz hastalığı gelişimini önlemek için aşı yapılmasıdır. Ölümcül bir hastalık olduğundan aşı uygulamasına yaralanmadan sonra mümkün olan en kısa zamanda başlanmalıdır.

Riskli bölgeye seyahat sırasında kuduz şüpheli bir hayvan tarafından yaralanma durumunda hemen yara yeri su ve sabunla yıkanmalı ve bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Temas sonrası korunma; yara tedavisi, kuduz immünglobulin ve kuduz aşısı yapılmasını kapsar. Yaranın tedavisi sonrası yaralanmanın durumuna göre aşı ile birlikte kuduz immünglobulin yapılmaktadır.

Temas sonrası aşılamada iki türlü aşı şeması uygulanabilir:

• Aşının ilk dozunun uygulandığı gün 0. gün olarak kabul edilir. Takip eden dozlar 3. 7. 14. ve 28. günlerde toplam 5 doz aşı yapılır.
• İlk gün iki doz ve 7. ve 21. günlerde birer doz olmak üzere toplam 4 doz aşı yapılır.

Kuduz aşıları genellikle iyi tolere edilirler. Minör yan etkilerin (lokal ağrı, kızarıklık, şişme, yanma) sıklığı farklı raporlara göre değişmektedir. Nadir görülen sistemik yan etkiler (yaygın vücut ağrısı, kırgınlık ve baş ağrısı) bildirilmiştir.

Kolera salgınları, sanitasyon sisteminin kötü olduğu ve temiz içme suyu eksikliğinin olduğu düşük gelirli ülkelerle, altyapısı tahrip olmuş savaş sonrası bölgelerde meydana gelir. Birçok gelişmekte olan ülke özellikle Afrika ve Asya ve daha nadiren Orta ve Güney Amerika etkilenmektedir. Basit önlemler alınmasıyla kolera salgınının görüldüğü ülkelerde bile seyahat edenler için risk çok düşüktür.

Felaket alanlarında ve mülteci kamplarında çalışan insani yardım görevlilerine ve sağlık hizmetine ulaşımın sınırlı olduğu ülkeler için aşı önerilir.

Aşı iyi tolere edilir ve 2 yaşından büyüklerde ikinci aşılamadan sonra 6 ay için yüksek düzeyde (85–90%) koruma sağlar. Aşılamadan 3 yıl sonra aşılama sırasında 5 yaş ve üzerinde olanlarda koruma düzeyi hala 50% lerdedir. Primer aşılama 6 yaş ve üzeri için 7-14 günlük aralıklarla 2 oral doz ile yapılır. 2-5 yaş arası çocuklar için 3 doz önerilmektedir.

Gıda ve içecek alımından aşıdan 1 saat önce ve 1 saat sonrasına kadar sakınılmalıdır. İkinci doz 6 haftadan fazla gecikirse aşı yeniden başlanmalıdır. Primer aşılamadan 1 hafta sonra korumanın başlaması beklenmektedir. Altı yaşından büyük çocuklar ve yetişkinlerde 2 yıl sonra, 2-5 yaş için 6 ay sonra ek doz önerilir. Aşı 2 yaşından küçük çocuklar için onay almamıştır. Kolera salgınının rapor edildiği bölge ve ülkelere seyahat edenlerde yapılan çalışmalarda bu aşısının enterotoxigenic Escherichia coli (ETEC)’e karşı kısa süreli % 50 koruma sağladığı bulunmuştur.

Diğer ishalle seyreden hastalıklarda olduğu gibi aşı yapılsa bile kontamine gıda, içecek ve sudan sakınılmalıdır. Kolera aşısı herhangi bir ülkeye giriş için zorunlu değildir.